Choroby zakaźne – przykłady. Jak się przed nimi chronić?

Co to jest choroba zakaźna?

Choroby zakaźne to grupa schorzeń wywoływanych przez patogeny, przede wszystkim przez bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty. Wnikają one do organizmu człowieka, namnażają się w nim i wywołują różnorakie objawy kliniczne. Choroby zakaźne mogą przenosić się bezpośrednio z człowieka na człowieka lub w inny sposób i łatwo się rozprzestrzeniają (mogą przeradzać się w epidemie). Trudno dokładnie oszacować ich liczbę (wciąż odkrywane są nowe rodzaje patogenów oraz dochodzi do zmian w klasyfikacjach medycznych), można jednak założyć, że na świecie istnieje kilka tysięcy chorób zakaźnych wywoływanych przez patogeny. W Polsce choroby zakaźne są jedną ze specjalizacji lekarskich w medycynie (profilaktyką, diagnostyką i leczeniem chorób zakaźnych zajmują się lekarze specjaliści chorób zakaźnych). Przez Ministerstwo Zdrowia powoływany jest też konsultant krajowy do spraw chorób zakaźnych. 

Choroby zakaźne ostre i przewlekłe

W zależności od szybkości rozwoju, czasu trwania choroby i intensywności przebiegu chopoby zakaźne dzieli się na:

• ostre choroby zakaźne (np. grypa, COVID-19, krztusiec)
• choroby zakaźne przewlekłe, podostre lub nawracające (np. HIV/AIDS, wirusowe zapalenie wątroby typu C, borelioza).

Jak się zarażamy chorobami zakaźnymi

Najczęstsze drogi zarażania się chorobami zakaźnymi to:

• droga kropelkowa – najczęstsza forma transmisji wirusów i bakterii, polegająca na rozprzestrzenianiu się patogenów drogą powietrzną. Zarażenie następuje podczas kichania, kaszlu czy mówienia, gdy drobne kropelki śliny lub wydzieliny z nosa zawierające  patogeny zostają rozpylone w powietrzu, a następnie są wdychane przez zdrową osobę. Przykłady chorób przenoszonych drogą kropelkową to grypa, COVID-19, ospa wietrzna.
• droga kontaktowa (bezpośrednia i pośrednia) – polega na transmisji patogenów poprzez bezpośredni kontakt z zakażoną osobą, np. dotknięcie skóry czy pocałunek lub pośrednio przez kontakt z zanieczyszczonymi przedmiotami (np. klamki, ręczniki, zabawki). Przykładowe choroby, które przenoszą się drogą kontaktową, to np. wirusowe zapalenie wątroby typu A, opryszczka, grzybica skóry.
• droga pokarmowa (fekalno-oralna) – następuje przez spożycie skażonej żywności lub wody, która zawiera patogeny. Bakterie, wirusy lub pasożyty mogą dostać się do przewodu pokarmowego, powodując różne infekcje. Przykłady to salmonelloza, wirusowe zapalenie wątroby typu A, cholera i infekcje rotawirusowe.
• droga krwiopochodna – choroby przenoszone są przez kontakt z zakażoną krwią, np. podczas transfuzji krwi, używania wspólnych igieł (problem dotyczący narkomanów) czy przez zranienia ostrymi narzędziami. Przykłady to wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, AIDS.
• droga płciowa – patogeny mogą przenosić się podczas kontaktów seksualnych, bezpośrednio przez wydzieliny narządów płciowych. Do tej grupy należy m.in. kiła, rzeżączka, HIV, chlamydioza czy wirusowe zapalenie wątroby typu B.
• droga wektorowa – choroby przenoszone są przez wektory, czyli organizmy, które przenoszą patogeny z jednego żywiciela na drugiego. Najczęściej są to owady, takie jak komary, kleszcze czy pchły. Przykłady chorób zakaźnych, którymi można zarazić się tą drogą, to malaria, borelioza, denga.

Choroby zakaźne a wiek

Choroby zakaźne mogą występować zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych, jednak niektóre są bardziej charakterystyczne dla poszczególnych grup wiekowych. Wynika to z poziomu odporności, sposobu życia, a także z narażenia na różne typy patogenów. Częste choroby zakaźne wieku dziecięcego to np. ospa wietrzna, świnka, bostonka czy zakażenia rotawirusowe (część z nich występuje już rzadko ze względu na obowiązkowe szczepienia), a choroby zakaźne szczególnie groźne dla seniorów to np. grypa, półpasiec czy bakteryjne infekcje dróg moczowych. 

Choroby zakaźne – lista

Choroby zakaźne można również klasyfikować ze względu na patogeny, które je powodują.

Choroby zakażne wywołane przez bakterie

Bakterie mogą wywoływać choroby przez namnażanie się w organizmie człowieka, wydzielanie toksyn lub niszczenie komórek. Choroby wywoływane przez bakterie to m.in.:

1. Gruźlica – wywoływana przez Mycobacterium tuberculosis
2. Dżuma – wywoływana przez Yersinia pestis
3. Tężec – wywoływany przez Clostridium tetani
4. Salmonelloza – wywoływana przez Salmonella
5. Cholera – wywoływana przez Vibrio cholerae
6. Zapalenie płuc – wywoływane przez Streptococcus pneumoniae
7. Kiła – wywoływana przez Treponema pallidum
8. Rzeżączka – wywoływana przez Neisseria gonorrhoeae
9. Borelioza – wywoływana przez Borrelia burgdorferi
10. Krztusiec (koklusz) – wywoływany przez Bordetella pertussis
11. Zakażenie paciorkowcowe (angina) – wywoływane przez Streptococcus pyogenes
12. Zakażenia gronkowcowe – wywoływane przez Staphylococcus aureus
13. Lepra (trąd) – wywoływana przez Mycobacterium leprae
14. Dur brzuszny – wywoływany przez Salmonella Typhi
15. Zakażenie pałeczką okrężnicy – wywoływane przez Escherichia coli

Zakaźne infekcje wirusowe

Kiedy dochodzi do zakażenia, wirusy wnikają do komórek organizmu człowieka i wykorzystują ich struktury do produkcji swoich kopii (tzw. replikacja wirusa). Mogą infekować różne tkanki i powodować uszkodzenia zainfekowanych komórek. Przykłady chorób zakaźnych wirusowych:

1. Grypa – wywoływana przez wirusy grypy (typy A, B, C)
2. COVID-19 – wywoływany przez wirus SARS-CoV-2
3. Ospa wietrzna – wywoływana przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (Varicella zoster virus)
4. Odra – wywoływana przez wirusa odry (Measles virus)
5. Świnka – wywoływana przez wirusa świnki (Mumps virus)
6. Różyczka – wywoływana przez wirusa różyczki (Rubella virus)
7. Polio – wywoływane przez wirusa polio (Poliovirus)
8. Wirusowe zapalenie wątroby typu A, B, C – wywoływane przez wirusy HAV, HBV, HCV
9. Denga – wywoływana przez wirusa dengi
10. AIDS – wywoływane przez wirusa HIV
11. Gorączka krwotoczna Ebola – wywoływana przez wirusa Ebola
12. Wścieklizna – wywoływana przez wirusa wścieklizny (Rabies virus)

>> Szczepionka MMR, czyli szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce

Pasożytnicze choroby zakaźne

Wyróżnia się grupy pasożytów, takie jak pierwotniaki (np. Plasmodium wywołujące malarię), robaki (np. tasiemce) i stawonogi (np. wszy). Pasożyty często mają złożone cykle życiowe i mogą przemieszczać się między różnymi organizmami, np. przenoszone są przez owady lub spożywane wraz z pokarmem. Konsekwencje zdrowotne zakażeń pasożytniczych dla organizmu gospodarza to m.in. uszkodzenia tkanek lub narządów, zmniejszanie zdolności przyswajania składników odżywczych (np. tasiemce pobierają składniki odżywcze z jelit), stany zapalne spowodowane przez toksyny wydzielane przez pasożyty. Przykładowe choroby pasożytnicze to np.:

1. Malaria – wywoływana przez pierwotniaka z rodzaju Plasmodium
2. Giardioza (lamblioza) – wywoływana przez Giardia intestinalis
3. Toksoplazmoza – wywoływana przez Toxoplasma gondii
4. Tasiemczyca – wywoływana przez tasiemce z rodzaju Taenia
5. Owsica – wywoływana przez Enterobius vermicularis
6. Rzęsistkowica – wywoływana przez Trichomonas vaginalis
7. Bąblowica – wywoływana przez tasiemca bąblowcowego Echinococcus granulosus

>> Nieprzyjemny zapach z ust u dziecka – pasożyty a może ząbkowanie?

Choroby zakaźne wywołane przez grzyby

Choroby grzybicze mogą być powierzchowne, a grzyby wówczas kolonizują jedynie skórę i błony śluzowe (choroby zakaźne skóry, choroby zakaźne z wysypką) lub inwazyjne, gdy patogeny namnażają się w organizmie i wydzielają enzymy, które niszczą tkanki (np. grzyby Aspergillus mogą infekować płuca i inne narządy, prowadząc do aspergilozy). Choroby grzybicze to np.:

1. Kandydoza (drożdżyca) – wywoływana przez Candida albicans
2. Aspergiloza – wywoływana przez grzyby z rodzaju Aspergillus
3. Grzybica paznokci stóp – wywoływana przez grzyby dermatofitowe (np. Trichophyton rubrum)
4. Kryptokokoza – wywoływana przez Cryptococcus neoformans
5. Pityriasis versicolor (łupież pstry) – wywoływana przez Malassezia furfur
6. Mukormykoza – wywoływana przez grzyby z rodziny Mucorales
7. Łupież rumieniowy – wywoływany przez Corynebacterium minutissimum

>> Grzybica jelit – objawy. Jak rozpoznać i leczyć kandydozę jelit?

Choroba Creutzfeldta – Jakoba – choroba zakaźna wywołana przez priony

Priony nie są klasycznymi patogenami, lecz białkami własnymi organizmu o nieprawidłowej strukturze. Priony w określonych okolicznościach mogą powodować uszkodzenia komórek, szczególnie w układzie nerwowym. Choroba zakaźna wywoływana przez priony to choroba Creutzfeldta – Jakoba (CJD) – rzadka, degeneracyjna choroba mózgu, którą można zarazić się podczas zabiegów chirurgicznych wykonanych przy pomocy zanieczyszczonych narzędzi. Znane są również przypadki zakażenia poprzez spożycie skażonej wołowiny lub jej przetworów. Choroba CJD powodowana jest nagromadzeniem w neuronach białek prionowych o nieprawidłowym kształcie.

Jak zapobiegać chorobom zakaźnym?

Profilaktyka chorób zakaźnych obejmuje:

• szczepienia ochronne,
• higienę osobistą (mycie i dezynfekcja rąk),
• stosowanie środków ochrony osobistej (np. stosowanie maseczek przez osoby zakażone),
• unikanie kontaktu z chorymi oraz dużych skupisk ludzkich, 
• bezpieczne praktyki żywieniowe (np. dokładne mycie owoców i warzyw, odpowiednia obróbka mięsa, właściwe przechowywanie produktów spożywczych),
• bezpieczne zachowania seksualne (stosowanie prezerwatyw, regularne badania),
• unikanie ryzykownych zachowań,
• zdrowy styl życia wpływający na odporność organizmu.

>> Odporność - fakty i mity. Jak ją naturalnie wzmocnić?

Ważna jest również współpraca ze służbami medycznymi i zgłaszanie lekarzom objawów chorób zakaźnych. Choroby zakaźne objęte obowiązkiem zgłaszania do Państwowej Inspekcji Sanitarnej to m.in. odra, ospa małpia, błonica, ostre nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis) czy krztusiec.

>> Jak prawidłowo myć ręce?