Toksoplazmoza – jak można się zarazić? Objawy, leczenie. Toksoplazmoza w ciąży – czy jest niebezpieczna?

Toksoplazmoza - co to za choroba?

Toksoplazmoza jest chorobą odzwierzęcą, wywołaną przez zakażenie pierwotniakiem Toxoplasma gondii. Jest on rozpowszechniony na całym świecie. Zarazić mogą się nie tylko ludzie, lecz także większość ssaków i ptaków, a nawet zwierzęta morskie. Wyodrębnia się dwa rodzaje choroby: toksoplazmozę nabytą oraz toksoplazmozę wrodzoną.

Toksoplazmoza - jak można się zarazić?

O rozpowszechnianie choroby najczęściej obwiniane są koty, jednak kontakt z nimi nie jest jedyną możliwą drogą zarażenia. Koty domowe oraz te dziko żyjące są ostatecznymi żywicielami pierwotniaka - w ich organizmach Toxoplasma gondii osiąga dojrzałość płciową i rozmnaża się. Zarażony kot przez 1 - 3 tygodnie wydala wraz z odchodami olbrzymią ilość oocyst. Po upływie 1-5 dni oocysty przechodzą sporulację, czyli zmieniają się w inwazyjne formy pierwotniaka, zdolne do zarażenia człowieka.

Aby zachorować, wystarczy spożyć pokarm skażony kałem. Choć wydaje się to bardzo rażącym zaniedbaniem higienicznym, w rzeczywistości łatwo do tego dopuścić. Wystarczy nieumycie rąk po wymianie żwirku lub po głaskaniu kota, który akurat odbył wizytę w kuwecie, aby niewidoczne gołym okiem drobinki kału znalazły się na pożywieniu.

Na zakażenie są szczególnie narażone małe dzieci, ze względu na występującą u nich tendencję do wkładania brudnych rąk do ust. Dodatkowo piaskownice, w których się bawią, są również chętnie odwiedzane przez dzikie koty i inne zwierzęta.

Toksoplazmoza – najczęstsza przyczyna infekcji

Inne ssaki tak jak człowiek mogą być żywicielami pośrednimi dla pasożyta. Oznacza to, że w ich organizmach nie dochodzi do rozmnażania pierwotniaka, więc nie wydalają zakaźnych oocyst. Żywiciel pośredni zaraża się poprzez spożycie pokarmu zanieczyszczonego kocimi odchodami z oocystami. W jego przewodzie pokarmowym pierwotniaki przechodzą kolejne stadia rozwoju, aż przenikną przez ścianę jelita do krwiobiegu. Dalsza inwazja prowadzi do rozsiania się pasożyta po organizmie do różnych narządów. Do zakażenia człowieka może więc dojść także w wyniku spożycia niedogotowanego mięsa, na przykład wołowego lub wieprzowego, które zawierało cysty i jest to najczęstsza przyczyna infekcji.

>> Pasożyty jelitowe – objawy zakażenia. Czy należy się odrobaczać?

Inne drogi zarażenia się toksoplazmozą

• Kolejną drogą transmisji jest droga wertykalna, czyli przekazanie choroby z matki na płód. Warunkiem jest jednak czynne zakażenie u matki. Toksoplazmoza przebyta w przeszłości nie zagraża ciąży. Wyjątkowo może dojść do reaktywacji nabytego wcześniej zakażenia, co zdarza się zazwyczaj u kobiet z upośledzoną odpornością.
• Inwazyjne formy Toxoplasma gondii mogą wniknąć do organizmu poprzez uszkodzoną skórę. W ten sposób do zachorowania może dojść przykładowo u weterynarzy, którzy nie stosują odpowiedniej ochrony.
• Niezwykle rzadką, lecz możliwą przyczyną zakażenia może być transfuzja krwi lub przeszczep narządu od osoby chorej zdrowemu biorcy.

Przeniesienie zakażenia toksoplazmozą z chorego człowieka na zdrowego jest niemożliwe.

Toksoplazmoza u kota

Kot, aby zarazić człowieka, najpierw sam musi mieć kontakt z pierwotniakiem. Najczęściej dochodzi do tego w wyniku spożycia cyst obecnych w tkankach upolowanych gryzoni lub ptaków. Czas inkubacji choroby wynosi wtedy od trzech do dziesięciu dni. Rzadszą formą zakażenia kota jest spożycie pokarmu lub wody zanieczyszczonej odchodami z oocystami. W tym przypadku czas rozwoju infekcji jest dłuższy i trwa od 20 do 40 dni. Po tym czasie kot zaczyna wydalać oocysty. Są one odporne na wiele środków dezynfekcyjnych.
Zapobieganie zakażeniu pupila polega na ograniczaniu mu możliwości polowania, unikaniu karmienia go surowym mięsem i codziennym czyszczeniu kuwety, w celu usunięcia oocyst przed sporulacją.

Jak poznać, że kot ma toksoplazmozę

Objawy często nie występują lub są niespecyficzne. Uwagę może zwrócić zmiana zachowania zwierzęcia, spadek apetytu, biegunka, podwyższenie temperatury ciała. Znaczna część dorosłych kotów przebyła toksoplazmozę w przeszłości i nabrała odporności. Najbardziej podatne na zachorowanie są zatem młode koty, po czwartym tygodniu życia, kiedy to zaczynają jeść mięso. W każdym przypadku podejrzenia infekcji warto zgłosić się do lekarza, który zleci odpowiednie badania i w razie potrzeby podejmie decyzję o rozpoczęciu farmakoterapii.

Toksoplazmoza – objawy

Objawy choroby są zależne od drogi inwazji oraz umiejscowienia cyst pierwotniaka.

Toksoplazmowa nabyta

Toksoplazmoza nabyta u większości chorych przebiega bez objawów lub z niewielkimi dolegliwościami. W zależności od miejsca występowania cyst w organizmie możemy wyróżnić toksoplazmozę oczną, węzłową oraz uogólnioną.

• Toksoplazmoza oczna objawiać się może zapaleniem siatkówki lub rogówki, oczopląsem, zezem, bądź jaskrą. Może powodować upośledzenie widzenia, a nawet całkowitą utratę wzroku.
• Toksoplazmoza węzłowa jest najczęściej stwierdzaną postacią u osób o prawidłowej odporności. Przejawia się ona powiększeniem węzłów chłonnych szyjnych, karkowych, potylicznych. Wystąpić mogą również gorączka, bóle mięśni, wysypka i osłabienie.
• W przebiegu toksoplazmy uogólnionej pojawiają się dolegliwości wielu dysfunkcyjnych narządów. Można do nich zaliczyć zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie płuc i opłucnej, zapalenie mózgu oraz opon mózgowo rdzeniowych, zapalenie rdzenia kręgowego, powiększenie i zapalenie wątroby, powiększenie śledziony, zapalenie mięśni szkieletowych, niedokrwistość i skazę krwotoczną.

Toksoplazmoza wrodzona

Toksoplazmoza wrodzona rozwija się w wyniku zarażenia płodu przez matkę chorującą w trakcie ciąży. Konsekwencje dla dziecka mogą być bardzo różne. Najgorszym powikłaniem jest wewnątrzmaciczna śmierć płodu i poronienie. Objawy, których może w takiej sytuacji doświadczyć ciężarna kobieta, to:

• niepowiększanie się obwodu brzucha,
• brak wyczuwania ruchów płodu,
• krwawienia z dróg rodnych
• oraz bóle brzucha.

U płodu lub w ciągu pierwszych miesięcy życia może również dojść do uogólnionej lub narządowej postaci choroby. Zarażenie płodu podczas początkowego okresu ciąży skutkuje często zapaleniem siatkówki i naczyniówki, zwapnieniami śródmózgowymi, wodogłowiem lub małogłowiem. Transmisja w zaawansowanej ciąży przejawia się zwykle żółtaczką, powiększeniem wątroby i śledziony, zapaleniem mózgu i płuc.

Toksoplazmoza wrodzona - powikłania

Część chorych cierpi na odległe następstwa, takie jak padaczka, upośledzenie umysłowe, zaburzenie mowy lub porażenie dziecięce. Inne powikłania choroby polegają na reaktywacji zakażenia dopiero w dwudziestych i trzydziestych latach życia, która skutkuje zazwyczaj uszkodzeniami gałki ocznej lub układu nerwowego. Dzieci u których nie stwierdza się jawnych objawów toksoplazmozy tuż po urodzeniu powinny mimo to pozostać pod stałą kontrolą lekarską.

Toksoplazmoza - diagnostyka i wyniki badań

Podstawowymi badaniami wykonywanymi w celu zdiagnozowania zakażenia są badania serologiczne. Ujawniają one obecność przeciwciał przeciwko pierwotniakowi. W tym przypadku istotne są szczególnie dwa rodzaje przeciwciał: IgM oraz IgG. Badania zalecane są osobom prezentującym objawy, które mogą budzić podejrzenie toksoplazmozy oraz wszystkim kobietom w ciąży. Pierwszy raz wykonuje się je przed upływem 10. tygodnia ciąży, lecz później są jeszcze powtarzane, najlepiej w każdym trymestrze. Aby potwierdzić zakażenie wewnątrzmaciczne i infekcję u płodu, lekarz może podjąć decyzję o konieczności wykonania amniopunkcji, czyli pobrania próbki płynu owodniowego.

Wyniki badań w kierunku toksoplazmozy - interpretacja

Przeciwciała IgM pojawiają się mniej więcej po tygodniu od zachorowania i zazwyczaj zaczynają zanikać po szóstym miesiącu. Ich wysokie miano może świadczyć o czynnej infekcji i w przypadku kobiet ciężarnych o możliwości zakażenia płodu.

Dodatni wynik przeciwciał IgG

Przeciwciała IgG najwyższe wartości osiągają po 2 lub 3 miesiącach od zakażenia. Dodatni wynik przeciwciał IgG bez obecności przeciwciał IgM świadczy o przebyciu choroby w przeszłości i jest dobrą informacją dla kobiet ciężarnych.

Obecność przeciwciał IgM i IgG

Obecność przeciwciał IgM i IgG może świadczyć o zakażeniu przebytym w niedalekiej przeszłości oraz o toczącej się chorobie. Określenie dokładnego momentu zachorowania jest bardzo istotne dla kobiet w ciąży. W tym celu określa się awidność przeciwciał. Jest to siła wiązania się przeciwciała z antygenem Toxoplasma gondii. Im większa siła wiązania, tym dłuższy czas od zakażenia minął, czyli wysoka awidność oznacza wcześniej przebytą chorobę.

Ujemny wynik przeciwciał IgM oraz IgG

Ujemny wynik przeciwciał IgM oraz IgG świadczy o nieprzechorowaniu toksoplazmozy. Interpretacja wyników jednak nie zawsze jest tak oczywista i powinna być wykonywana przez specjalistów. W przypadku podejrzenia toksoplazmozy lekarz może zadecydować o konieczności wykonania badań dodatkowych, takich jak badanie dna oka lub badanie obrazowe mózgu.

Toksoplazmoza w ciąży - najważniejsze informacje

Stwierdzenie aktywnej choroby w trakcie ciąży nie jest dla dziecka wyrokiem. Przede wszystkim należy zachować spokój i postępować zgodnie ze wskazaniami lekarza. Największe ryzyko dla zdrowia i życia dziecka stanowi transmisja choroby na płód w I lub II trymestrze. Ryzyko zarażenia dziecka wzrasta wraz z wiekiem ciążowym. Przebycie toksoplazmozy przez kobietę umożliwia wykształcenie cennych przeciwciał, które chronią przed ponowną infekcją. Oznacza to, że w przypadku kolejnych ciąż nie dojdzie do zakażenia płodu. Wyjątkiem mogą być zaburzenia odporności, powstające przykładowo po terapii immunosupresyjnej lub zakażeniu wirusem HIV.

>> Choroby w ciąży – na jakie choroby uważać w trakcie ciąży?

Toksoplazmoza - jak zapobiegać?

Przestrzeganie kilku ważnych zasad związanych z higieną osobistą oraz przygotowywaniem posiłków może znacznie zmniejszyć ryzyko zakażenia. Aby zapobiegać toksoplazmozie należy:

• dokładnie myć ręce przed każdym posiłkiem,
• unikać spożywania surowego lub niedogotowanego mięsa,
• myć wszystkie spożywane owoce i warzywa,
• uniemożliwiać kotom dostęp do produktów jadalnych i naczyń,
• zabezpieczać dziecięce piaskownice przed dostępem dzikich kotów, przykładowo, zakrywając je szczelnie pokrowcem,
• podczas prac ogrodowych zakładać rękawice ochronne,
• pilnować codziennego oczyszczania kociej kuwety - jeśli jest taka możliwość, dobrze, aby obowiązek sprzątania nieczystości po pupilu na czas ciąży przejęli inni domownicy.

Toksoplazmoza – leczenie

Toksoplazmoza nabyta bardzo często jest nieleczona ze względu na brak objawów. Jeśli nabyta infekcja ma przebieg ostry, lekarz może zadecydować o wprowadzeniu leczenia pirymetaminią i sulfadiazyną. Oczna postać choroby wymaga nadzoru okulisty i dodatkowego stosowania miejscowych leków przeciwzapalnych i kropli z glikokortykosteroidami. Terapia kobiet ciężarnych polega na stosowaniu spiramycyny. Jeśli infekcję stwierdzi się także u płodu, wykorzystuje się pirymetaminę z sulfadiazyną i kwasem folinowym. Leki podaje się aż do momentu narodzin. Te trzy substancje są również podawane noworodkom cierpiącym na wrodzoną postać toksoplazmozy, co najmniej przez okres dwunastu miesięcy.

>> Najczęstsze dolegliwości noworodka – napięcie mięśniowe, kolki