Insulinooporność to zaburzenie gospodarki węglowodanowej wyrażające się niezdolnością organizmu do prawidłowej reakcji na insulinę z powodu niewrażliwości tkanek na działanie tego hormonu.
Rola insuliny w organizmie człowieka
Produkowana przez trzustkę insulina odgrywa zasadniczą rolę w transporcie glukozy z krwi do komórek organizmu, dzięki czemu glukoza może zostać przetworzona w niezbędną do życia energię. Gdy proces ten przebiega prawidłowo, mówimy o insulinowrażliwości. Gdy jednak rozwija się insulinooporność, komórki stają się niewrażliwe na działanie insuliny, glukoza nie jest w stanie do nich przeniknąć i jej nadmiar kumuluje się w krwiobiegu.
Wysokie stężenie glukozy we krwi jest groźne dla zdrowia
Utrzymująca się przez dłuższy czas hiperglikemia, czyli zbyt wysoki poziom cukru we krwi, jest podstawą – szczególnie gdy towarzyszy jej wysokie stężenie insuliny we krwi – do zdiagnozowania przebiegającej bezobjawowo insulinooporności, a w dalszej kolejności, w zależności od wysokości hiperglikemii: stanu przedcukrzycowego lub pełnoobjawowej cukrzycy typu 2. Prowadzi do wielu powikłań, przede wszystkim do uszkodzenia naczyń krwionośnych – w oku (retinopatia cukrzycowa), w nerkach (nefropatia), w mózgu, w sercu i w okładzie nerwowym (neuropatia).
Insulinooporność a hiperinsulinemia
Insulinooporność przyczynia się nie tylko do przewlekłej hiperglikemii. Organizm próbuje rekompensować sobie obniżenie wrażliwości na insulinę także dodatkową, nadmierną produkcją tego hormonu, co w wielu przypadkach prowadzi do hiperinsulinemii. Zdarza się, że przez jakiś czas hiperinsulinemia „nadrabia” braki wywołane insulinoopornością, powstrzymując rozwój stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2. – stan ten może się jednak utrzymywać tylko okresowo. Nadmiar insuliny we krwi nie jest ponadto obojętny dla organizmu i w dłuższej perspektywie ma niekorzystne efekty: wzmaga tycie i odkładanie się nadmiaru tłuszczu w organach, np. w wątrobie, powoduje zwiększenie ciśnienia krwi i prowadzi do przedwczesnej miażdżycy.
Przyczyny insulinooporności
Mimo wielu badań przyczyny zmniejszania się wrażliwości tkanek obwodowych na działanie insuliny nie zostały dotychczas dokładnie poznane. Za główne przyczyny insulinooporności uznaje się otyłość i brak aktywności fizycznej. Rzadziej odpowiedzialnością za to zaburzenie obarcza się inne choroby, defekty genetyczne, niektóre leki, wiek lub palenie papierosów.
Obniżenie wrażliwości na insulinę wraz z wiekiem
Insulinooporność nasila się wraz z wiekiem w sposób naturalny. Często towarzyszy jej zwiększenie tkanki tłuszczowej – w tym szczególnie otyłość brzuszna, odkładanie się trójglicerydów w komórkach i podniesione stężenie czynników zapalnych u osób starszych, co skutkuje wzrostem zapadalności na cukrzycę typu 2. wraz z wiekiem.
Insulinooporność a cukrzyca
Obok niedostatecznego wytwarzania insuliny przez trzustkę to właśnie insulinooporność odgrywa główną rolę w patogenezie cukrzycy typu 2. – występującej zarówno u osób dorosłych, zaawansowanych wiekiem, jak i – coraz częściej – u młodych dorosłych, młodzieży, a nawet dzieci. Insulinooporność i hiperinsulinemia odpowiadają także za rozwój cukrzycy ciążowej. W cukrzycy typu 1., która charakteryzuje się bezwzględnym niedoborem insuliny wynikającym z autoimmunologicznej destrukcji komórek beta trzustki odpowiedzialnych za produkcję tego hormonu, także może wystąpić insulinooporność. Sytuacja taka określana jest mianem „cukrzycy podwójnej” (mieszanej, hybrydowej) i stanowi duże wyzwanie terapeutyczne.
Jak wskazują badania, choć insulinooporność nie daje wyraźnych objawów, można ją rozpoznać często na wiele lat przed wystąpieniem pełnoobjawowej cukrzycy typu 2. Odpowiednie leczenie może wstrzymać progresję insulinooporności do cukrzycy, dlatego wobec nasilającej się epidemii cukrzycy typu 2. poznanie mechanizmów powstawania insulinooporności ma ogromne znaczenie.
Insulinooporność a inne choroby
Insulinooporność może się rozwinąć niezależnie od czynników ryzyka związanych ze stylem życia: niewłaściwej diety, otyłości, bierności fizycznej i palenia papierosów. Może ją wywołać wiele leków i chorób, takich jak: zespół metaboliczny, zespół Cushinga, hemochromatoza, lipodystrofia, a nawet bezdech senny. Insulinooporność jest zaburzeniem, które często towarzyszy takim chorobom jak marskość wątroby każdego pochodzenia i zespół policystycznych jajników (PCOS). Przyczynia się nie tylko do rozwoju cukrzycy typu 2. i otyłości, ale także przedwczesnej miażdżycy i innych chorób sercowo-naczyniowych.
