Zespół policystycznych jajników (PCOS) – objawy, rozpoznanie, leczenie

Zespół policystycznych jajników to jedno z najczęściej występujących zaburzeń endokrynologicznych. Szacuje się, że występuje on u około 10-15 % kobiet w wieku rozrodczym, choć niektóre dane mówią, że może on dotyczyć nawet co 4 kobiety (rozbieżności te wynikają z różnych kryteriów rozpoznania). U podłoża PCOS leżą zaburzenia hormonalne, które wpływają niekorzystnie na pracę jajników. Tworzą się w nich liczne pęcherzyki, w których dojrzewa komórka jajowa, jednak zwykle nie przedostaje się ona do jajowodu (brak owulacji), natomiast same pęcherzyki obumierają i przekształcają w małe torbiele.

>> Suplementy diety na płodność, testy owulacyjne

PCOS – objawy

Zespół policystycznych jajników u dorosłych kobiet (nie nastolatek) diagnozuje się na podstawie tzw. kryteriów rotterdamskich z 2003 roku.

Aby lekarz postawił diagnozę muszą być spełnione co najmniej dwa z poniższych trzech warunków:

• zaburzenia owulacji – aby sprawdzić czy cykle są owulacyjne bada się stężenie progesteronu w surowicy w drugiej fazie cyklu.
• hiperandrogenizm (nadmierne wydzielanie męskich hormonów – androgenów u kobiet). Stwierdza się go na podstawie indeksu wolnych androgenów, do obliczenia którego wykorzystuje się stężenie wolnego testosteronu i globuliny wiążącej hormony płciowe. Jeśli poziom testosteronu całkowitego jest prawidłowy, oznacza się stężenia innych androgenów – androstendionu i siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEA-S).
• policystyczne jajniki, stwierdzone w badaniu laparoskopowym bądź USG. Za policystyczny uznaje się jajnik, w którym znajduje się od 20 pęcherzyków o średnicy od 2 do 9 mm bądź objętość jajnika wynosi 10 cm3.

Kryteria rotterdamskie do diagnozy PCOS wymagają spełnianie dwóch z trzech w/w warunków. Zgodnie z mniej liberalnym podejściem amerykańskiego Towarzystwa Nadmiaru Androgenów, do postawienia rozpoznania policystycznych jajników konieczne jest występowanie hiperandrogenizmu.

W kierunku zespołu policystycznych jajników diagnozowane są kobiety, u których występują:

• nieregularne miesiączki (rzadkie, brak okresu, skąpe miesiączki lub przeciwnie –  bardzo obfite krwawienia),
• silny, długotrwały zespół napięcia przedmiesiączkowego
• hirsutyzm (nadmierne owłosienie typu męskiego – na twarzy, klatce piersiowej, brzuchu)
• insulinooporność
• otyłość typu brzusznego
• problemy ze skórą – nasilony trądzik, zmiany łojotokowe
• bardzo przetłuszczające się włosy
• łysienie typu męskiego
• problemy z zajściem w ciążę
• problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała

Policystyczna budowa jajników nie jest konieczna do zdiagnozowania zespołu policystycznych jajników, wystarczającymi czynnikami do postawinia rozpoznania są zaburzenia miesiączkowania oraz nadmiar męskich hormonów.

Policystyczne jajniki - przyczyny

Przyczyny rozwoju zespołu policystycznych jajników nie zostały do końca poznane. Prawdopodobnie etiologia tego zaburzenia jest wieloczynnikowa. Na fakt chorowania wpływa maja czynniki genetyczne, zaburzenia hormonalne oraz tryb życia. U kobiet z PCOS stwierdza się zaburzenia w gospodarce węglowodanowej (insulinooporność), zaburzenia w wydzielaniu androgenów i estrogenów. Zdecydowana większość pacjentek z PCOS ma nadwagę typu brzusznego, która jest mocno sprzężona z insulinoopornością. Dlatego jedną z metod zapobiegania PCOS jest utrzymywanie prawidłowej masy ciała.

Zespół policystycznych jajników a niepłodność

Około 50-60 proc. kobiet z PCOS jest niepłodna, jednak samo rozpoznanie nie musi oznaczać problemów z zajściem w ciążę. Kobiety z zespołem policystycznych jajników miewają cykle owulacyjne, choć występują one zdecydowanie rzadziej, np. co kilka miesięcy. Kiedy kobieta z PCOS zajdzie w ciążę, ma ona większe ryzyko poronienia oraz przedwczesnego porodu.

Zespół policystycznych jajników – leczenie

Postępowanie w zespole policystycznych jajników uzależnione jest od tego, co jest celem pacjentki. Jeśli zaburzenie utrudnia jej zajście w ciążę, leczenie skupia się na indukowaniu cykli owulacyjnych. Kiedy kobieta nie planuje ciąży, a zgłasza się z powodu nadmiernego owłosienia typu męskiego, wówczas leczenie skupia się na normowaniu poziomu androgenów, poprzez przyjmowanie leków antyandrogenowych (w czasie takiej terapii bardzo ważna jest skuteczna antykoncepcja, kobieta nie powinna zachodzić w ciążę). W przypadku pacjentek z nasilonym trądzikiem i problemami z przetłuszczającymi się włosami najczęściej wprowadza się do leczenia tabletki antykoncepcyjne dwufazowe.

Występowanie zespołu policystycznych jajników, któremu zwykle towarzyszy insulinooporność (nie ma jednoznacznej opinii, czy jest ona pierwotna, czy wtórna do PCOS) może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2, miażdżycy, nadciśnienia tętniczego oraz chorób układu krążenia. Dlatego tak ważne jest, by pacjentki z zespołem policystycznych jajników walczyły z insulinoopornością, a można to zrobić poprzez stosowanie odpowiedniej diety, zwiększoną aktywność fizyczną, a jeśli jest to wskazane – przyjmowanie metforminy.

Dieta przy zespole policystycznych jajników

Kobiety z PCOS powinny dbać o prawidłową masę ciała, ponieważ nadwaga, do której mają skłonność – gromadzenia się tkanki tłuszczowej trzewnej – jest mocno skorelowana z insulinoopornością.

Obniżenie masy ciała nawet o 5 proc. u kobiet z zespołem policystycznych jajników zwiększa szansę na cykle owulacyjne, na regularne miesiączki oraz zmniejsza problem nadmiernego owłosienia.

Walka z insulinoopornością nie jest łatwa – polega na stosowaniu odpowiedniej diety oraz prowadzeniu aktywnego trybu życia. Insulinooporność to mała wrażliwość na insulinę, którą organizm wydziela, kiedy poziom cukru we krwi wzrasta (głównie po spożyciu węglowodanów). Dlatego dieta przy insulinooporności powinna koncentrować się na węglowodanach – należy je ograniczać i wybierać takie, po których poziom cukru we krwi wzrasta powoli i umiarkowanie.

Główne zasady diety przy zespole policystycznych jajników:

• Wybieraj węglowodany o niskim indeksie glikemicznym,
• Podstawę jadłospisu powinny stanowić węglowodany złożone, unikaj cukrów prostych (słodycze, miód, soki owocowe, wyroby z mąki pszennej).
• Jadaj zbilansowane posiłki, składające się z węglowodanów, białka i tłuszczu w odpowiednich proporcjach. Tłuszcz spowalnia wchłanianie się węglowodanów, stąd poposiłkowy wzrost glikemii będzie niższy.
• Unikaj nadmiaru owoców, wybieraj te o niskim i średnim indeksie glikemicznych, jadaj je po posiłkach głównych, jako deser, a nie jako samodzielne przekąski.
• Unikaj tłuszczów trans, które przyczyniają się do przyrostu tkanki tłuszczowej trzewnej, która nasila insulinooporność.
• Jadaj niewielkie porcje posiłków w regularnych odstępach czasu. Przerwy między posiłkami nie powinny być dłuższe niż 3 godziny. Unikaj głodzenia się.