Odmiedniczkowe zapalenie nerek ostre i przewlekłe. Objawy, leczenie

Przyczyny odmiedniczkowego zapalenia nerek

Odmiedniczkowe zapalenie nerek (OZN) jest wywoływane głównie przez bakterie, które w większości przypadków dostają się do nerek z dolnych dróg moczowych. Najczęstszym patogenem odpowiedzialnym za zakażenie jest Escherichia coli (E. coli), stanowiąca 60-80% przypadków OZN. W rzadszych przypadkach mogą to być inne bakterie Gram-ujemne, takie jak Klebsiella, Encterococcus, Proteus oraz Pseudomonas. Czynniki ryzyka rozwoju odmiedniczkowego zapalenie nerek to przede wszystkim: 

• wady anatomiczne układu moczowego – u pacjentów z wrodzonymi wadami dróg moczowych, takimi jak odpływ pęcherzowo-moczowodowy, ryzyko zakażenia wzrasta z powodu zaburzeń odpływu moczu  sprzyjającego namnażaniu bakterii 

• kamica nerkowa – obecność kamieni w drogach moczowych może prowadzić do zastoju moczu oraz działać jako miejsce kolonizacji bakterii 

• ciąża – zmiany hormonalne oraz mechaniczne uciskanie moczowodów przez powiększającą się macicę zwiększają ryzyko zastoju moczu i infekcji bakteryjnej  

• zaburzenia mikcji – utrudnienia w oddawaniu moczu, np. z powodu łagodnego przerostu gruczołu krokowego u mężczyzn, sprzyjają rozwojowi zakażeń 

• cukrzyca – hiperglikemia i zmniejszona odporność u pacjentów z cukrzycą sprzyjają zakażeniom układu moczowego różnego typu, w tym OZN 

• cewnikowanie pęcherza moczowego – stałe cewniki są ważnym czynnikiem ryzyka, gdyż stanowią bezpośrednią drogę wnikania drobnoustrojów do dróg moczowych 

• osłabiona odporność organizmu – pacjenci stosujący leki immunosupresyjne, pacjenci przechodzący chemioterapię oraz zakażeni wirusem HIV znajdują się w grupie ryzyka zakażeń układu moczowego, w tym OZN, gdyż brak odpowiedniej odpowiedzi immunologicznej organizmu może prowadzić do szybkiego rozwoju  oraz powikłań.  

W większości przypadków bakterie przemieszczają się z dolnych dróg moczowych do nerek. To najczęstszy mechanizm, występujący zwłaszcza u kobiet ze względu na krótszą cewkę moczową oraz jej lokalizację w pobliżu odbytu. W rzadkich przypadkach do zakażenia może dochodzić, gdy  drobnoustroje z krwi docierają do nerek.

Odmiedniczkowe zapalenie nerek – objawy  

Odmiedniczkowe zapalenie nerek może mieć przebieg ostry lub przewlekły, a każda z tych postaci choroby charakteryzuje się odmiennymi objawami.   

Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek – rozwija się gwałtownie i przebiega z silnymi objawami wskazującymi na poważne zakażenie układu moczowego. Do najczęstszych sygnałów wskazujących na ostrą postać choroby należą: 

• gorączka i dreszcze – są wynikiem ogólnoustrojowej reakcji organizmu na zakażenie bakteryjne. Gorączka może być wysoka, często powyżej 38°C, a dreszcze nagłe i intensywne;

• ból w okolicy lędźwiowej – ból jest zazwyczaj jednostronny, zlokalizowany w okolicy chorej nerki, może promieniować w kierunku pęcherza lub uda. Często jest opisywany jako głęboki i pulsujący; 

• objawy ze strony przewodu pokarmowego: nudności i wymioty – są częste i mogą być wynikiem zarówno reakcji organizmu na zakażenie, jak i bezpośredniego podrażnienia nerwów biegnących w okolicy nerek; brak apetytu – towarzyszący osłabieniu ogólnemu; 

• objawy dyzuryczne – pacjenci mogą zgłaszać pieczenie przy oddawaniu moczu, częstomocz i parcie na pęcherz. Objawy te sugerują, że zakażenie rozwijało się w dolnych drogach moczowych, zanim dotarło do nerek; 

• ogólne osłabienie – pacjenci często czują się wyczerpani i mają trudności z wykonywaniem codziennych czynności.

Przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek – rozwija się stopniowo i zazwyczaj jest wynikiem niedoleczonej lub nawracającej ostrej infekcji. Objawy są mniej specyficzne, co utrudnia rozpoznanie. Do najczęstszych należą: 

• zmęczenie i osłabienie – pacjenci zgłaszają ciągłe uczucie zmęczenia, zmniejszoną wydolność fizyczną i brak energii;

• nadciśnienie tętnicze – jest to jedno z charakterystycznych powikłań przewlekłego OZN, wynikające z uszkodzenia miąższu nerek i zaburzeń w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej;

• objawy niewydolności nerek: obrzęki, szczególnie w okolicy twarzy i kończyn dolnych; skąpomocz lub wielomocz w zaawansowanych stadiach choroby 

• świąd skóry i zmiany w jej zabarwieniu w zaawansowanych przypadkach 

• nawracające objawy infekcji dróg moczowych – mogą to być epizody gorączki, dyskomfortu podczas oddawania moczu czy bólu lędźwiowego  

• niespecyficzne dolegliwości bólowe – mogą występować umiarkowane bóle w okolicy lędźwiowej, które nie zawsze są jednoznacznie związane z nerkami 

• postępujące wyniszczenie organizmu – nieleczona przewlekła infekcja prowadzi do stopniowej utraty masy ciała, niedokrwistości i objawów charakterystycznych dla przewlekłej choroby nerek  

>> Częste oddawanie moczu – przyczyny. Częstomocz u dzieci i w ciąży

Odmiedniczkowe zapalenie nerek u dzieci

Zakażenia układu moczowego, w tym OZN, są jednymi z najczęściej diagnozowanych infekcji bakteryjnych szczególnie u niemowląt. U starszych dzieci choroba częściej występuje u dziewczynek, natomiast w przypadku niemowląt częściej rozpoznawana jest u chłopców, szczególnie tych urodzonych z wadami anatomicznymi układu moczowego. Do czynników ryzyka rozwoju OZN u dzieci należy odpływ lub refluks pęcherzowo-moczowodowy, wczesne cewnikowanie pęcherza, zakażenia współistniejące, niedostateczna higiena intymna. Objawy OZN różnią się w zależności od wieku małego pacjenta – im dziecko młodsze, tym większa jest przewaga objawów ogólnych nad zlokalizowanymi:

• niemowlęta: jedynym lub głównym objawem może być gorączka, często pojawia się też drażliwość, brak apetytu, wymioty, słaby przyrost masy ciała, rzadziej biegunki, zmniejszone napięcie mięśniowe 

• małe dzieci (1–5 lat): najczęściej wysoka gorączka bez innych objawów infekcji, ból brzucha lub pleców w okolicy lędźwiowej, wymioty, ból przy oddawaniu moczu, nietrzymanie moczu 

• starsze dzieci i nastolatki: podobnie jak w przypadku osób dorosłych objawy to przede wszystkim ból w okolicy lędźwiowej, gorączka, dreszcze, dyskomfort podczas oddawania moczu, osłabienie organizmu, brak energii 

Odmiedniczkowe zapalenie nerek w ciąży

Odmiedniczkowe zapalenie nerek u kobiet ciężarnych to poważna infekcja, która może wystąpić zwłaszcza w II i III trymestrze i wymaga szybkiego leczenia ze względu na ryzyko powikłań dla matki i płodu. Choroba zwykle rozwija się w wyniku zastoju moczu spowodowanego uciskiem macicy na moczowody oraz działania hormonów rozluźniających mięśnie gładkie. Objawia się gorączką, dreszczami, bólem w okolicy lędźwiowej, nudnościami, wymiotami, czasami jest też przyczyną przedwczesnych skurczów porodowych. Leczenie ciężarnej z OZN opiera się na antybiotykoterapii bezpiecznej dla ciąży oraz na odpowiednim nawodnieniu i kontroli stanu płodu. Wczesne rozpoznanie i szybko wdrożone leczenie pozwalają zapobiec poważnym powikłaniom, takim jak poronienie lub poród przedwczesny, zakażenie wewnątrzmaciczne czy urosepsa.

>> Kalendarz ciąży Apteline. Sprawdź, jak o siebie dbać  

Kiedy wykonać USG przy odmiedniczkowym zapaleniu nerek

Diagnoza odmiedniczkowego zapalenia nerek opiera się na ocenie klinicznej objawów oraz wynikach badań laboratoryjnych i obrazowych.  Badania wykorzystywane do tego celu to najczęściej:

• badanie ogólne moczu – wyniki wskazujące na OZN to m.in. leukocyturia, bakteriuria, erytrocyturia, czasem też wałeczki leukocytarne w osadzie moczu (charakterystyczne dla zajęcia miąższu nerek) 

• posiew moczu – umożliwia wykonanie antybiogramu i dobranie odpowiedniego antybiotyku 

• morfologia krwi i wskaźniki zapalne – niepokojąca jest m.in. leukocytoza, wzrost stężenia białka C-reaktywnego (CRP) i OB, a ponadto stężenie mocznika i kreatyniny  

• ultrasonografia (USG) – podstawowa metoda obrazowa w diagnostyce OZN, szczególnie u dzieci i kobiet w ciąży, pozwalająca ocenić wielkość nerek, echogeniczność miąższu oraz wykryć ewentualne powikłania, takie jak ropień nerki, kamicę nerkową czy zastój moczu 

• tomografia komputerowa (TK) – wykorzystywana w przypadkach powikłanych lub gdy USG nie dostarcza wystarczających informacji  

• scyntygrafia nerek – badanie pomagające w ocenie blizn i uszkodzeń miąższu nerek, szczególnie u dzieci z nawracającym OZN  

• cystouretrografia mikcyjna (VCUG) – standardowe badanie w diagnostyce refluksu pęcherzowo-moczowodowego, który jest istotnym czynnikiem ryzyka OZN u dzieci 

Odmiedniczkowe zapalenie nerek – leczenie 

Leczenie odmiedniczkowego zapalenia nerek uzależnione jest od postaci choroby (ostrej lub przewlekłej), nasilenia objawów, stanu ogólnego pacjenta oraz występowania powikłań. Główne metody terapeutyczne obejmują antybiotykoterapię, leczenie wspomagające oraz interwencje chirurgiczne w przypadku komplikacji.  

Odmiedniczkowe zapalenie nerek – jaki antybiotyk? 

Antybiotykoterapia jest podstawą metodą leczenia OZN, mającą na celu eliminację bakterii oraz zapobieganie powikłaniom. Najczęściej stosowane antybiotyki doustne i dożylne to fluorochinolony (np. cyprofloksacyna) skuteczne przeciwko bakteriom Gram-ujemnym, cefalosporyny III i IV generacji (np. ceftriakson) i aminopenicyliny z inhibitorami beta-laktamaz (np. amoksycylina z kwasem klawulanowym).  Po uzyskaniu wyniku antybiogramu terapia jest modyfikowana, aby zapewnić skuteczność leku przeciw konkretnemu patogenowi.  

Leczenie wspomagające

Leczenie wspomagające odgrywa istotną rolę w łagodzeniu objawów i wspieraniu rekonwalescencji pacjenta. Obejmuje właściwe nawadnianie organizmu, wspomagające przepłukiwanie dróg moczowych i usuwanie z nich bakterii wraz z produktami ich metabolizmu, odpowiedni odpoczynek, a także podawanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych oraz leków rozkurczowych. 

Leczenie chirurgiczne

Leczenie chirurgiczne jest konieczne w przypadkach powikłań, które nie ustępują w odpowiedzi na terapię farmakologiczną, np. w przypadku rozwoju ropnia nerki, a także w sytuacjach, gdy potrzebna jest korekcja wad anatomicznych.