Rabdomioliza – rozpad mięśni, który uszkadza nerki

Rabdomioliza – co to za choroba?

Rabdomioliza (z gr. rhabdos – prążek, mys – mięsień i lysis – rozpad) to zespół objawów spowodowanych uszkodzeniem mięśni poprzecznie prążkowanych, przebiegający z gwałtownym rozpadem błony komórkowej komórek mięśniowych i wydostaniem się ich zawartości do płynu pozakomórkowego. Szybka diagnoza i właściwe leczenie mogą uratować choremu zdrowie i życie.  W przypadku zbyt późnego rozpoznania lub zaniechania terapii aż u 40% chorych dochodzi do niewydolności nerek, a u części konieczne jest leczenie nerkozastępcze.

U dorosłego człowieka mięśnie poprzecznie prążkowane stanowią 40% ciała i ważą przeciętnie kilkadziesiąt kilo. Uszkodzenie zaledwie 100 gramów tkanki mięśniowej wystarczy, by wywołać poważną reakcję organizmu, a nawet zagrozić życiu.

Rabdomioliza – objawy

Objawy rabdomiolizy mogą być różnorodne i zależą od stopnia uszkodzenia mięśni oraz ogólnego stanu zdrowia. U większości pacjentów choroba przebiega bezobjawowo i rozpoznanie umożliwiają jedynie badania laboratoryjne. U części pojawia się jeden lub dwa objawy, a u niewielkiego odsetka (<10%) pacjentów obserwuje się tzw. triadę objawów:

• bóle mięśni (mialgia) – najbardziej charakterystyczny i najczęstszy z objawów rabdomiolizy. Może być intensywny i nasilony, szczególnie w dużych grupach mięśniowych, takich jak mięśnie kończyn, pleców czy barków. Ból jest zazwyczaj wynikiem bezpośredniego uszkodzenia włókien mięśniowych, może się nasilać przy próbie ruchu lub dotyku. Czasem towarzyszy mu obrzęk, sztywność, skurcze i tkliwość zajętych mięśni;
• osłabienie mięśni (miopatia) – w zależności od nasilenia rabdomiolizy obserwuje się stany od lekkiego osłabienia aż do poważnego paraliżu. Pacjent z coraz większą trudnością wykonuje codziennie czynności, takie jak chodzenie, wstawanie z pozycji siedzącej, podnoszenie przedmiotów. Szczególnie niebezpieczne jest osłabienie mięśni oddechowych, gdyż może prowadzić do poważnych komplikacji.
• zmiana koloru moczu na ciemniejszy – w moczu pojawia się białko mioglobina, przez co uryna przybiera barwę herbaty lub coli. Mioglobina uwalnia się do krwiobiegu w wyniku rozpadu komórek mięśni i jest filtrowana przez nerki. Jej nadmiar oddziałuje na nie toksycznie, uszkadza je i prowadzi do niewydolności. Jeśli również zmniejsza się ilość wydalanego moczu (skąpomocz, bezmocz), może to świadczyć o ciężkim uszkodzeniu nerek. 

U pacjentów z rabdomiolizą o ciężkim przebiegu mogą wystąpić ponadto objawy reakcji ogólnoustrojowej na uwolnione metabolity, w tym: gorączka, tachykardia, nudności, wymioty, zaburzenia świadomości, objawy hipowolemii, objawy wstrząsu.

>> Kolory moczu – co oznacza ciemnopomarańczowy, a co zielony?

Przyczyny rabdomiolizy

Do czynników prowadzących do rozpadu mięśni należą przede wszystkim:

• bezpośrednie uszkodzenie mięśni w wyniku uderzenia, po użądleniu lub ugryzieniu, urazie elektrycznym, a przede wszystkim w tzw. zespole zmiażdżenia (najczęściej w następstwie wypadków komunikacyjnych)
• błędnie wykonywane intensywne ćwiczenia fizyczne
• nadmierne obciążenie mięśni przez osoby nieprzyzwyczajone do wysiłku
• niedokrwienie lub niedotlenienie mięśni, np. w sytuacji unieruchomienia, nieprawidłowego założenia opaski uciskowej z zamknięciem tętnicy obwodowej, u osób leżących po zatruciu alkoholem lub środkami odurzającymi
• zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej (hiponatremia, hipokaliemia)
• powikłania cukrzycy (kwasica ketonowa, zespół hiperglikemiczno-hiperosmolarny)
• ciężkie zakażenia, np. wirusowe zapalenie mięśni, martwicze zapalenie powięzi, infekcje bakteryjne (legioneloza, sepsa), infekcje wirusowe (wirus Coxsackie, adenowirusy, wirus grypy, cytomegalii, HIV, EBV)  
• napad padaczkowy trwający powyżej 30 minut lub kilka napadów bez odzyskania przytomności w przerwach między nimi
• działanie niepożądane leków takich jak statyny, kwas acetylosalicylowy, barbiturany, fibraty, kolchicyna (lista leków mogących wywołać rabdomiolizę jest wciąż poszerzana)
• toksyczne działanie substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, amfetamina, kokaina, LSD i inne  
• gwałtowne zmiany temperatury ciała, w tym hipotermia i udar cieplny
• wrodzone choroby mięśni, np. choroba McArdla i niedobór transferazy karnityno-palmitynowej

>> Fibromialgia – wszystko mnie boli. Co to za choroba, jak wygląda leczenie?

Rabdomioliza – badania, które pomogą w diagnostyce

Standardem w rozpoznawaniu rabdomiolizy jest badaniestężenia kinazy kreatynowej(CK) w surowicy krwi, a chorobę diagnozuję się wówczas, gdy objawom uszkodzenia mięśni towarzyszy wzrost stężenia CK w osoczu dziesięciokrotnie przekraczający górną granicę normy. Pomocniczo bada się także stężenie mioglobiny w moczu oraz innych enzymów uwalnianych z komórek mięśniowych do krwioobiegu (ALT, AST, LDH). Czasami zlecane jest wykonanie biopsji uszkodzonego mięśnia szkieletowego, pomocne bywają też badania obrazowe.

>> Nie wiesz, na czym polega badanie? Sprawdź w naszej bazie badań

Leczenie i powikłania rabdomiolizy

Leczenie rabdomiolizy ma zachować funkcje nerek i przywrócić pracę mięśni. Pacjent wymaga hospitalizacji. W szpitalu podaje się dożylnie płyny dla zwiększenia filtracji kłębuszkowej, zazwyczaj z dodatkiem wodorowęglanów odkwaszających mocz i zapobiegających tworzeniu się kamieni, i leczy zaburzenia gospodarki wapniowej i potasowej.

>> Elektrolity dla dorosłych i dla dzieci – elektrolity do picia, w tabletkach i saszetkach

Rabdomioliza – rokowania

Najważniejszym zagrożeniem dla pacjenta z rabdomiolizą jest ostre uszkodzenie nerek, które jest niebezpieczne zwłaszcza w przypadku współistniejącej niewydolności wielonarządowej. Do niewydolności nerek dochodzi średnio u 40% chorych i 40% pacjentów z tej grupy wymaga hemodializy lub innej formy leczenia nerkozastępczego. Inne groźne powikłania rabdomiolizy to hipowolemia w wyniku wiązania wody w uszkodzonych mięśniach, rozsiane krzepnięcie wewnątrznaczyniowe, ostra niewydolność oddechowa, hipokalcemia i hiperfosfatemia.

>> Ból nerek – przyczyny i objawy bólu nerek. Profilaktyka chorób nerek