Cytomegalia to najczęstsza choroba wirusowa noworodków. Zwykle przebiega bezobjawowo, ale u dzieci kobiet chorujących w ciąży może mieć bardzo poważne konsekwencje dla zdrowia.
Cytomegalia – choroba noworodków. Czym jest, objawy, diagnostyka i leczenie
Cytomegalia – co to za choroba
Cytomegalia wywoływana jest przez wirus cytomegalii (CMV), z rodziny Herpesviridae. Do infekcji dochodzi najczęściej w wieku dziecięcym, to najczęstsza choroba wirusowa noworodków. W krajach rozwijających się ponad 90% dorosłych ma we krwi przeciwciała anty-CMV świadczące o przebyciu choroby.
Wirus cytomegalii
Wirus cytomegalii wnika do komórek śródbłonka, fibroblastów, leukocytów i limfocytów. Obecność białek wirusa stymuluje produkcję przeciwciał przez organizm. Przebycie infekcji nie gwarantuje trwałej odporności, gdyż wirus przechodzi w stan uśpienia i może reaktywować się w okresach osłabionej odporności. CMV w postaci utajonej obecny jest w komórkach szpiku kostnego. Okres inkubacji wirusa, czyli czas od zakażenia do wystąpienia objawów, wynosi od 20 do 60 dni.
Jak można się zarazić cytomegalią?
Jedynym rezerwuarem wirusa są ludzie. Do transmisji wirusa dochodzi w wyniku kontaktu z płynami ustrojowymi osoby chorej lub będącej w trakcie reaktywacji zakażenia utajonego. Zakaźne wydzieliny to ślina, mleko kobiece, mocz, kał, łzy a także nasienie i wydzielina z dróg rodnych. Choroba może rozwinąć się również w wyniku transfuzji preparatów krwiopochodnych i przeszczepów. Zakażenie kobiety ciężarnej niesie ryzyko przeniesienia wirusa przez łożysko również na płód (wrodzone zakażenie cytomegalią).
Cytomegalia – objawy
Objawy występujące w przebiegu choroby różnią się w przypadku cytomegalii wrodzonej oraz nabytej. Nie bez znaczenia jest również stan układu odpornościowego chorego – u osób z obniżoną odpornością może rozwinąć się choroba wielonarządowa.
Cytomegalia nabyta
Cytomegalia nabyta u osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym zazwyczaj przebiega bezobjawowo. Niekiedy może się pojawić zespół mononukleozopodobny, czyli:
- gorączka,
- osłabienie,
- ból głowy,
- ból mięśni,
- zapalenie gardła oraz migdałków,
- powiększenie śledziony i wątroby,
- powiększenie węzłów chłonnych.
Cytomegalia nabyta – objawy u osób z obniżoną odpornością
Osoby ze zmniejszonym poziomem odporności, czyli przykładowo zakażone wirusem HIV lub po przeszczepie szpiku, są narażone na cięższy przebieg choroby. W takich przypadkach znacznie częściej dochodzi do rozwoju:
- zapalenia śródmiąższowego płuc,
- zapalenia wątroby,
- ostrego zapalenia trzustki,
- zapalenia nadnerczy,
- zapalenia mózgu lub rdzenia kręgowego,
- zapalenia przełyku,
- zapalenia jelit,
- martwiczego zapalenia siatkówki,
- supresji szpiku kostnego.
Cytomegalia u noworodka (cytomegalia wrodzona)
Cytomegalia u noworodków, będąca wynikiem zakażenia wrodzonego, w większości wypadków przebiega bez objawów. Regularne kontrole lekarskie są jednak niezbędne ze względu na duże ryzyko wystąpienia późniejszego niedosłuchu, nawet u dzieci pozornie zdrowych.
Objawowa cytomegalia wrodzona skutkuje najczęściej:
- opóźnieniem umysłowym,
- wodogłowiem,
- uszkodzeniem narządu wzroku,
- głuchotą.
Inne manifestacje choroby to:
- zajęcie układu nerwowego przebiegające pod postacią zapalenia opon mózgowo rdzeniowych, zapalenia mózgu, zaników korowych, osłabionego lub wzmożonego napięcia mięśni, drgawek lub zwapnień okołokomorowych,
- zapalenie mięśnia sercowego,
- powiększenie i zapalenie wątroby,
- żółtaczka,
- powiększenie śledziony,
- zapalenie śródmiąższowe płuc,
- małopłytkowość lub nawet pancytopenia, czyli małopłytkowość, niedokrwistość oraz leukopenia jednocześnie,
- wcześniactwo,
- hipotrofia wewnątrzmaciczna,
- małogłowie.
Ciężka postać wrodzonej cytomegalii może prowadzić do niewydolności krążeniowo-oddechowej i zgonu.
Diagnostyka cytomegalii
U osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym w przebiegu choroby bardzo często w badaniach laboratoryjnych dochodzi do limfocytozy i wzrostu liczby limfocytów atypowych. Pojawia się również podwyższenie aktywności aminotransferaz wątrobowych. Wyniki te nie pozwalają jednak na stwierdzenie zakażenia.
Przeciwciała IgG oraz IgM
By potwierdzić zakażenie wirusem cytomegalii, trzeba wykonać badania przeciwciał. Jest ono zazwyczaj powtarzane po 2–3 tygodniach, gdyż znaczenie ma nie tylko liczba przeciwciał anty-CMV, lecz także jej wzrost lub spadek w czasie. W przypadku przeciwciał klasy IgG istotna jest także awidność, czyli zdolność do wiązania się z konkretnym antygenem. Wraz z upływem czasu od zakażenia awidność rośnie.
Jak sprawdzić, czy przechorowało się cytomegalię?
- Dodatnie przeciwciała klasy IgM pojawiają się po 2–3 tygodniach i utrzymują we krwi od 4 do 6 miesięcy po zachorowaniu. Aby zdiagnozować aktywną chorobę, niezbędne jest stwierdzenie także przynajmniej czterokrotnego wzrostu przeciwciał klasy IgG o niskiej awidności.
- Ujemne przeciwciała klasy IgM oraz dodatnie klasy IgG sugerują przebycie choroby w przeszłości i obecne uśpienie wirusa.
- Ujemny wynik przeciwciał obu klas świadczy zazwyczaj o braku kontaktu z wirusem. Wyjątkiem są osoby z nieprawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym. W ich przypadku organizm może nie wytwarzać odpowiedniej liczby przeciwciał.
Diagnostyka u osób z obniżoną odpornością
Osoby w stanie immunosupresji (obniżenia odporności) nie są zdolne do prawidłowego wytwarzania przeciwciał, więc badania serologiczne są u nich niemiarodajne. Diagnozę stawia się na podstawie badania DNA CMV metodą PCR.
Diagnostyka cytomegalii u noworodka
Diagnostyka cytomegalii wrodzonej u noworodków jest inna niż w przypadku osób dorosłych. Dodatnie miano przeciwciał IgM do 21. dnia życia świadczy o zakażeniu, lecz nie zawsze występuje. Najczęściej wykonuje się badanie techniką PCR, oceniające obecność DNA wirusa w moczu lub ślinie dziecka do 21. dnia od urodzenia. Badanie w późniejszym okresie nie umożliwia odróżnienia zakażenia wrodzonego od nabytego.
Cytomegalia u kobiet w ciąży
Rozpoznanie cytomegalii u kobiety ciężarnej z pewnością budzi niepokój wielu rodziców. Nie jest to jednak żaden wyrok dla pociechy. Nie zawsze musi dojść do przekazania wirusa dziecku. W przypadku, gdy infekcja wystąpi u matki pierwszy raz dopiero w okresie ciąży, ryzyko zakażenia dziecka wynosi około 30-45%. Po zakażeniu wirus CMV pozostaje w organizmie i może ulec reaktywacji, czyli ponownie objawić się w stanach osłabionej odporności organizmu. W okresie reaktywacji wirusa ryzyko transmisji choroby na płód jest znacznie mniejsze, około 1%. Wśród dzieci zakażonych choroba z zajęciem wielu narządów występuje u 10%.
Jak uniknąć zarażenia płodu
Bardzo ważne jest zachowanie zdrowego rozsądku i poddawanie się regularnym kontrolom lekarskim. Stan płodu może być kontrolowany co 2–4 tygodnie poprzez wykonywanie badania USG lub rezonansu magnetycznego. Specjalista może zadecydować o podawaniu swoistych immunoglobulin przeciwko CMV.
>> Kalendarz badań w ciąży – jakie badania i kiedy trzeba wykonać?
Cytomegalia u matki – czy karmić noworodka piersią
Istnieje również możliwość zakażenia dziecka podczas karmienia przez mleko matki. Choroba przebiega wtedy zazwyczaj bezobjawowo. Infekcja u matki jednak nie jest przeciwwskazaniem do karmienia piersią i należy przedyskutować możliwość podawania dziecku swojego pokarmu z lekarzem. W większości przypadków korzyści związane ze spożywaniem mleka matki znacznie przeważają nad ryzykiem zachorowania na cytomegalię.
Cytomegalia – leczenie
Cytomegalia u noworodka – kontrole lekarskie
Dziecko, u którego stwierdzono cytomegalię wrodzoną, powinno podlegać kontrolom również po urodzeniu.
- U pacjentów, u których nie stwierdzono konieczności leczenia, zalecane jest badanie pediatryczne w 12. miesiącu życia oraz badanie audiologiczne co 3 – 6 miesięcy do ukończenia 3 lat, a następnie raz na rok do ukończenia 6 lat.
- Wizyty lekarskie u dzieci leczonych powinny odbywać się częściej. Badanie pediatryczne zalecane jest w 6. i 12. miesiącu życia. Badanie audiologiczne tak jak u dzieci nieleczonych co 3–6 miesięcy do ukończenia 3 lat, a następnie raz na rok do ukończenia lat 6. Dodatkowo po ukończeniu 1. roku powinna odbyć się ocena neurorozwojowa i należy przeprowadzać badanie okulistyczne raz na rok przez pierwsze 5 lat życia.
Zastosowanie odpowiedniego leczenia pozwala zmniejszyć ryzyko powikłań po chorobie. Jeśli doszło do uszkodzeń aparatu wzrokowego lub słuchowego, lekarz może zalecić stosowanie aparatu słuchowego lub okularów.
Cytomegalia bezobjawowa – leczenie
Bezobjawowe przypadki nie wymagają leczenia. Dolegliwości takie jak gorączka czy ból głowy występujące u osób immunokompetentnych mogą być zwalczane za pomocą niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
Cytomegalia wrodzona – leczenie
W przypadku cytomegalii wrodzonej terapię należy rozpocząć jak najszybciej. Trwa ona minimum 6 tygodni, lecz może zostać przedłużona nawet do 6 miesięcy. Stosuje się gancyklowir lub wangancyklowir, podawane w przypadku aktywnej choroby z zajęciem układu nerwowego, narządu wzroku, słuchu i w ciężkiej chorobie narządowej. Nie jest to leczenie stosowane profilaktycznie u wszystkich dzieci z cytomegalią ze względu na działania niepożądane leków. Należy jednak pamiętać, że nieleczona choroba może mieć dużo gorsze konsekwencje niż przyjmowanie leków. O konieczności rozpoczęcia terapii decyduje lekarz specjalista. Niezbędne jest cotygodniowe kontrolowanie morfologii, elektrolitów, aktywności transaminaz, stężenia mocznika, liczby kopii wirusa oraz stężenia leku.
Powikłania cytomegalii
Odległe następstwa choroby mogą pojawić się zarówno u dzieci z wrodzoną objawową cytomegalią, jak i u tych, które przeszły infekcję bezobjawowo. Do najczęstszych powikłań należy
- niedosłuch,
- upośledzenie rozwoju psychoruchowego,
- trudności w nauce,
- wodogłowie,
- padaczka,
- porażenia,
- niedowłady,
- mózgowe porażenie dziecięce,
- zaburzenia widzenia.
Jak zapobiegać zakażeniu cytomegalią?
Nie jest dostępna szczepionka na wirusa cytomegalii. Zapobieganie zakażeniu w znacznej mierze opiera się na dbaniu o higienę rąk u kobiet ciężarnych. Dodatkowo warto zachować ostrożność w kontaktach z małymi dziećmi, gdyż wiele z nich zaraża się w przedszkolu, żłobku lub szkole. Ich wydzieliny mogą być zakaźne. Po karmieniu dziecka, zmianie pieluszek lub wycieraniu noska koniecznie powinno się dokładnie umyć dłonie. Oczywiście źródłem zakażenia może być nie tylko dziecko, lecz osoba dorosła. Unikać należy całowania, spania, stosunków seksualnych, a nawet korzystania ze wspólnych sztućców czy szklanek z osobą przechodzącą infekcję.
Najczęściej zadawane pytania dotyczące cytomegalii
Badanie na cytomegalię (tzw. test CMV) kosztuje około 50-60 zł, w zależności od województwa oraz placówki. Polega na wyznaczeniu przeciwciał IgM oraz IgG (można też zlecić badanie każdej klasy osobno). Na wynik badania mogą mieć wpływ wcześniejsze infekcje, m.in. odrą, półpaścem, opryszczką oraz EBV. Materiałem pobieranym w trakcie badania jest krew, ale do jej oddania nie trzeba znajdować się na czczo.
Czas oczekiwania na wyniki badań na obecność cytomegalii waha się od 2 do 4 dni roboczych. W zależności od sprzętu, jakim dysponuje laboratorium oraz jego obłożenia. Dodatni wynik IgM oraz wzrost IgG sugerują infekcję wirusem. Z kolei ujemna wartość IgM oraz dodatni IgG oznaczają, że osoba przebyła zakażenie, ale wirus pozostaje uśpiony. Z kolei obie ujemne klasy przeciwciał oznaczają, że badany nie miał styczności z patogenem. Wyniki testu najlepiej skonsultować z lekarzem.
Cytomegalia może trwać od kilku dni do nawet kilku tygodni. Jej objawy są wprost proporcjonalne do czasu trwania choroby. Leczenie cytomegalii trwa od 2 do 4 tygodni. Podawanie leków przeciwwirusowych jest zalecane wyłącznie u pacjentów, których układ odpornościowy nie potrafi sam poradzić sobie z zagrożeniem. U osób zdrowych leczenie cytomegalii ma charakter objawowy i sprowadza się do obniżania gorączki oraz środków redukujących uczucie bólu.
Cytomegalia występuje nawet u 1 proc. noworodków. Początkowe objawy choroby są mało charakterystyczne i najczęściej przypominają grypę – gorączka, uczucie ogólnego zmęczenia i rozbicia, bóle głowy i mięśni. Niekiedy może wystąpić powiększenie węzłów chłonnych oraz ból gardła. Przechorowanie cytomegalii pierwotnej powoduje uodpornienie się organizmu na patogen. W przypadku cytomegalii wtórnej, czyli reaktywacji wirusa, objawy mogą być znacznie poważniejsze i obejmują m.in. zapalenie wątroby lub trzustki.
