Nowonarodzone dziecko po trudzie porodu musi jeszcze przejść kilka podstawowych badań, które określą, czy jest zdrowe. Czeka je test Apgar, badanie odruchów, a także badania przesiewowe na wrodzone choroby, np. fenyloketonurię.
Pierwsze chwile noworodka – konieczne badania po porodzie
Przez kilka dni pobytu w szpitalu po narodzinach dziecka lekarze sprawdzą jego stan zdrowia oraz rozwoju.
Kontakt „skóra do skóry”
Pierwszy po urodzeniu kontakt z mamą, czyli „skóra do skóry”, powinien odbyć się tuż po narodzinach maluszka. To nie żaden przywilej, o który może poprosić rodząca, ale standard. Nie sposób przecenić tej chwili, dlatego wszystkie testy i badania powinny poczekać, aż mama i dziecko zaspokoją potrzebę bliskości i nacieszą się sobą. Byłoby idealnie, gdyby personel szpitala dał im na to około godziny, w międzyczasie wykonując jedynie niezbędne czynności (test Apgar, założenie dziecku opaski, odcięcie pępowiny).
Ciepło skóry mamy, jej zapach i bicie serca uspokajają zestresowanego porodem noworodka. To niesamowite, że kilkuminutowy osesek położony na brzuchu swojej mamy potrafi samodzielnie popełznąć w kierunku jej piersi i rozpocząć ssanie – ten instynkt dzielimy ze wszystkimi innymi ssakami. Dla matki to także bardzo ważne chwile – zmęczona i obolała po porodzie nie zawsze czuje się gotowa na zajęcie się dzieckiem, ale fizyczny kontakt oraz spoglądanie na maleństwo, które ssie pierś, powodują nagły wzrost stężenia oksytocyny w jej krwi.
A oksytocyna, czyli hormon miłości i przywiązania, zmienia wszystko. To ona odpowiada za instynkt macierzyński, ilość pokarmu w piersiach i obkurczanie macicy. Natura obmyśliła to w następujący sposób – im więcej naturalnej oksytocyny we krwi mamy, tym silniejsze jej przywiązanie do dziecka. Jeżeli więc poród przebiegł bez komplikacji, nie można pozwolić, by szpitalna rutyna pozbawiła mamę i nowo narodzone dziecko pierwszych wspólnych chwil.
Co sprawdza test Apgar?
Większość testów i badań maluszek przechodzi dopiero po przyjściu na świat. Ten pierwszy, podstawowy test to skala Apgar. Ocenia wygląd skóry dziecka (sina czy różowa), jego tętno, odruchy (reakcja na wkładanie odsysacza do noska), napięcie mięśni (wiotkie czy nie) i oddychanie (płytkie czy normalne). Za każdą z tych pięciu kategorii dziecko może otrzymać od 0 do 2 punktów. Badanie powinno być powtórzone, ponieważ stan noworodka może się zmienić po kilku minutach od urodzenia.
Wynik pomiędzy 7 a 10 punktów oznacza dobry stan dziecka, 4 do 6 wymaga uwagi i wykonania dziecku dodatkowych badań. Natomiast 3 punkty i mniej to poważny, zagrażający życiu stan i sygnał alarmowy dla lekarzy – maluszek zazwyczaj trafia wówczas na stanowisko resuscytacyjne, a następnie do inkubatora. Po wykonaniu testu Apgar noworodek jest ważony i mierzony, poza długością ciała sprawdza się również obwód jego główki, klatki piersiowej i brzuszka.
Odruchy noworodka
Następnie szczegółową kontrolę przeprowadza lekarz neonatolog. Sprawdza m.in. kręgosłup, kości, stawy, oczy, uszy, płuca, serce, brzuch i narządy płciowe noworodka, wyłapując ewentualne nieprawidłowości. Zazwyczaj wykonywany jest również zabieg Credego polegający na zakropleniu oczu 1-procentowym roztworem azotanu srebra (wykonuje się go w profilaktyce rzeżączkowego zapalenia spojówek). Poza tym u dziecka sprawdzane są odruchy, takie jak:
- odruch ssania i połykania,
- odruch Moro – reakcją dziecka na głośny dźwięk jest odrzucenie rąk do tyłu, a następnie ich szybkie zebranie w geście obejmowania,
- odruch szukania – dziecko odwraca głowę do ręki, która dotyka jego policzka,
- odruch chwytny – umieszczony w otwartej dłoni dziecka palec dorosłego zostanie natychmiast mocno uchwycony,
- odruch chodzenia – uniesione pod pachy maleństwo będzie próbowało stawiać kroczki,
- odruch pełzania – położony na brzuchu mamy malec będzie próbował pełzać (gdy podeprze się jego stopy) w kierunku piersi.
Neonatolog zazwyczaj powtarza te czynności przez kilka pierwszych dni życia maluszka, sprawdzając jednocześnie prawidłową adaptację dziecka do nowych warunków.
Żółtaczka u noworodku, fenyloketonuria – co jeszcze grozi maluchowi?
W pierwszej dobie życia noworodka sprawdza się poziom bilirubiny, która odpowiada za zażółconą skórę dziecka. Jeśli jej stężenie we krwi przekroczy 205 μmol/l (12 mg/dl), pobyt w szpitalu może się nieco przedłużyć, a dziecko poddane zostanie zabiegom fototerapii.
Przez cały okres pobytu w szpitalu noworodkowi stopniowo wykonuje się badania przesiewowe pod kątem wrodzonej niedoczynności tarczycy (hipotyreoza), wrodzonej choroby metabolicznej (fenyloketonuria) i mukowiscydozy. Maluszki mają również badany słuch, a wcześniaki – także wzrok. U chłopców kontroluje się obecność obu jąder w mosznie. Jeszcze przed wypisem do domu noworodek zostaje zaszczepiony przeciw gruźlicy oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu B oraz dostaje witaminę K w dawce 0,5 mg domięśniowo.
Najczęściej zadawane pytania dotyczące pierwszych chwil noworodka
Skala Apgar to prosta metoda pozwalająca na ocenę podstawowych czynności życiowych noworodka. W skali od 0 do 2 punktów oceniane są: skóra, czynność serca, odruch na drażnienie nosa, napięcie mięśniowe oraz oddech. Maksymalny wynik to 10 punktów i uzyskują go dzieci w pełni zdrowe. Wartości na poziomie 8-9 punktów ocenia się jako dobre. Lekarze przyznają między 4 a 7 pkt, jeżeli oceniają stan dziecka jako słaby. Wynik między 0 a 3 określa się jako zły.
Podstawowe badania sprawdzające odruchy noworodka są przeprowadzane rutynowo przez lekarzy asystujących przy porodzie, a w razie potrzeby także rezydujących w szpitalu. Zwykle wykonuje się je bezpośrednio na inkubatorach stacjonarnych typu Panda Warmer, znajdujących się w sali porodowej. Jeżeli nie ma do tego przeciwwskazań, badania dziecka są realizowane po około 2 godzinach od porodu (to okres, kiedy kluczowy jest kontakt „skóra do skóry”).
Oprócz rutynowych oględzin przeprowadzanych przez pediatrę, w Polsce można zlecić dodatkową diagnostykę w razie podejrzenia konkretnej choroby. Do typowych zalicza się test pulsoksymetryczny, przesiewowe badanie słuchu, badanie układu nerwowego oraz wzroku. Ponadto szereg badań przeprowadza się z krwi pobranej z pięty noworodka, w tym test na fenyloketonurię, mukowiscydozę czy zanik mięśni (SMA).
Badania przeprowadzane w ten sposób mają na celu sprawdzenie podstawowych odruchów noworodka i prawidłowości rozwoju organizmu. Pomagają także ustalić, czy podczas porodu doszło do uszkodzenia ciała małego pacjenta, co zdarza się zwłaszcza przy dużych dzieciach. Dzięki badaniom personel szpitala może niezwłocznie podjąć odpowiednie kroki, zastosować specjalistyczną terapię lub zlecić pogłębioną diagnostykę.
