Leki opioidowe są stosowane w leczeniu umiarkowanego i silnego bólu, gdy niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) okazują się niewystarczające. Opioidy znajdują zastosowanie przede wszystkim w terapii bólu przewlekłego, np. w chorobach nowotworowych, a także w ostrych stanach bólowych, takich jak urazy, dolegliwości pooperacyjne czy ból związany z zaawansowanymi zmianami zwyrodnieniowymi. Leki opioidowe mogą być również stosowane u pacjentów z silnym bólem neuropatycznym, który nie reaguje na NLPZ ani leki dedykowane terapii tego rodzaju bólu (np. niektóre leki przeciwdrgawkowe). Przykładem schorzenia, w którym może występować ból neuropatyczny, jest neuropatia cukrzycowa.
Opioidowe leki przeciwbólowe – działanie
Mechanizm działania opioidów polega na wiązaniu się z receptorami opioidowymi w ośrodkowym układzie nerwowym, co prowadzi do zahamowania przewodzenia bodźców bólowych. Preparaty te działają również obwodowo – specyficzne receptory opioidowe są zlokalizowane również poza mózgiem. Oprócz działania przeciwbólowego mogą wykazywać działanie uspokajające, przeciwkaszlowe (np. kodeina) oraz w niektórych przypadkach euforyzujące, co wiąże się z ryzykiem uzależnienia. Siła działania opioidowych leków przeciwbólowych jest zróżnicowana.
Leki opioidowe przeciwbólowe – rodzaje
Wśród substancji o nieco słabszym działaniu przeciwbólowym, zatem stosowanych w leczeniu umiarkowanego bólu wymienia się leki takie jak:
Opioidem o średniej mocy działania na ból jest buprenorfina.
Wśród silnych opioidów, które są stosowane w opiece paliatywnej i leczenia silnego a także przewlekłego bólu wymienia się:
- morfinę,
- oksykodon (niekiedy w połączeniu z naloksonem lub naltreksonem),
- fentanyl,
- petydynę,
- nalbufinę.
Opioidy przeciwbólowe na receptę – dawkowanie
Dawkowanie leków opioidowych jest dobierane indywidualnie. Zależy od nasilenia bólu oraz jego rodzaju.
- W przypadku bólu ostrego celem jest szybkie i skuteczne zniesienie dolegliwości. Terapia jest krótkotrwała – zwykle trwa kilka dni.
- W bólu przewlekłym kluczowe jest unikanie nadmiernego zwiększania dawek. Dawkowanie powinno być stopniowo zwiększane do momentu osiągnięcia optymalnego efektu terapeutycznego przy minimalnym ryzyku skutków ubocznych.
W terapii długotrwałej w celu zakończenia leczenia stosuje się stopniowe odstawianie leku.
Leki opioidowe przeciwbólowe – formy podania
Leki opioidowe są dostępne w różnych formach farmaceutycznych:
- Tabletki i kapsułki o zwykłym uwalnianiu – stosowane co 4–6 godzin.
- Tabletki o przedłużonym uwalnianiu – stosowane 1–2 razy na dobę.
- Plastry transdermalne – zmieniane zwykle co 48–72 godziny.
- Zastrzyki – dożylne, domięśniowe lub podskórne.
- Krople doustne lub tabletki musujące – dla pacjentów z dysfagią.
- Tabletki podjęzykowe i podpoliczkowe – szybkie wchłanianie.
Leki opioidowe na receptę – skutki uboczne
Do najczęstszych działań niepożądanych należą:
- zaparcia,
- nudności, wymioty,
- senność, zaburzenia koncentracji,
- uzależnienie i tolerancja,
- wzrost ryzyka drgawek,
- reakcje alergiczne (świąd, wysypka),
- spadki ciśnienia tętniczego,
- kołatanie serca,
- wzmożone pocenie się,
- zmiany nastroju (euforia, obniżenie samopoczucia).
refundowany