Fentanyl – co to za lek?

Co to jest fentanyl?

Fentanyl (łac. fentanylum) został wyprodukowany w 1960 roku, osiem lat później wprowadzono go do sprzedaży. To najsilniejszy lek przeciwbólowy stosowany w lecznictwie – wykorzystuje się go do znieczulania i podtrzymywania znieczulenia ogólnego i miejscowego, po operacjach oraz dla uśmierzenia bólu występującego podczas zawału serca. Przepisuje się go także do łagodzenia ciężkiego przewlekłego bólu u pacjentów leczonych opioidami (także dzieciom powyżej 2. roku życia), w tym pacjentom z nowotworami.

>> Co na ból? Jakie leki stosować w bólu ostrym i przewlekłym?

Fentanyl – działanie

Substancja należy do grupy opioidów. Fentanyl łączy się z receptorami opioidowymi w naszym organizmie, wpływając na ich pobudzenie. W porównaniu z morfiną lepiej rozpuszcza się w tłuszczach i znacznie łatwiej przenika do mózgu, stąd jego około stukrotnie większa siła działania przeciwbólowego.

Leki z fentanylem

Fentanyl dostępny jest wyłącznie z przepisu lekarza, może jednak być podawany zarówno w lecznictwie szpitalnym, jak i w domu pacjenta (w zależności od postaci). Zastrzyki z fentanylu można stosować tylko w oddziałach w pełni wyposażonych w sprzęt monitorujący i wspomagający pracę układu oddechowego pacjenta – na wypadek wystąpienia kłopotów z oddychaniem (to jeden ze skutków ubocznych stosowania fentanylu). Zastrzyki te podaje wyłącznie personel medyczny przeszkolony pod kątem utrzymania drożności dróg oddechowych i prowadzenia wentylacji wspomaganej.

W aptece na receptę ze specjalnym oznaczeniem „Rpw” (leki wydawane z przepisu lekarza, zawierające środki odurzające lub substancje psychotropowe)pacjent może wykupić fentanyl także w formie aerozolu do nosa, tabletek podjęzykowych, plastrów transdermalnych, tabletek podpoliczkowych. Tabletki i aerozol ordynowane są u dorosłych z chorobą nowotworową, leczonych już opioidami, u których przewlekły ból się zaostrza.

Dawkowanie fentanylu

O zastosowaniu, doborze postaci leku i dawkach fentanylu zawsze decyduje lekarz. Bierze przy tym pod uwagę ogólny stan zdrowia pacjenta, choroby towarzyszące, wiek, wagę, inne zażywane leki, rodzaj zabiegu chirurgicznego i typ znieczulenia. Dawkowanie fentanylu jest też przez lekarza regularnie weryfikowane.

• W postaci roztworu do wstrzykiwań podaje się 50 – 100 µg fentanylu na kilogram masy ciała łącznie z tlenem i lekiem zwiotczającym mięśnie szkieletowe jako środek znieczulający, osłabiający reakcję organizmu na stres. W uzupełnieniu znieczulenia ogólnego jako środek przeciwbólowy podaje się 2 – 20 µg fentanylu na kilogram masy ciała. W przypadku dużych zabiegów chirurgicznych można zastosować wyższe dawki 20 – 50 µg na kilogram masy ciała. W zależności od tego, czy fentanyl podano dożylnie, czy domięśniowo, działa przez kilka minut do nawet kilku godzin.
• Dawkowanie plastrów z fentanylem ocenia się każdorazowo przed przyklejeniem kolejnego systemu. Lekarz bierze pod uwagę możliwość rozwoju tolerancji na lek i stopień nasilenia choroby. Podawanie przez skórę powoduje, że stężenie leku w osoczu stopniowo wzrasta przez 12 – 24 h. Po tym czasie stężenie fentanylu utrzymuje się na stałym poziomie w czasie stosowania plastra. System transdermalny zapewnia ciągłe dostarczanie leku przez 72 h.
• Początkowa dawka fentanylu w postaci tabletek podpoliczkowych powinna wynosić 100 μg. U pacjentów leczonych fentanylem w formie tabletek podjęzykowych kurację należy rozpoczynać od podania jednej tabletki podjęzykowej 100 lub 133 μg (w zależności od producenta produktu leczniczego). Podanie fentanylu na błonę śluzową jamy ustnej umożliwia jego bardzo szybkie wchłanianie i działanie.
• Początkowa dawka fentanylu w postaci aerozolu do nosa powinna wynosić jednorazowo 50 μg do jednego nozdrza. W razie konieczności lekarz może zadecydować o zwiększeniu dawkowania. Lek jest bardzo szybko wchłaniany przez śluzówkę nosa.

Fentanyl – skutki uboczne

Pacjenci przyjmujący lek najczęściej odczuwają bóle i zawroty głowy, wymioty, nudności, senność, zaparcia. Często odnotowuje się jadłowstręt, omamy, depresję, niepokój, stan splątania, nerwowość, drżenie mięśni, kołatanie serca, duszność, niestrawność, nadciśnienie, świąd, wysypkę, rumień, zmęczenie, złe samopoczucie, uczucie chłodu. Niezbyt często pojawia się alergiczne zapalenie skóry, egzema, niewydolność oddechowa, sinica, pobudzenie, euforia, utrata pamięci, zespół odstawienia. Bardzo rzadkie działania niepożądane, jakie odnotowano u pacjentów, to urojenia, stan podniecenia, dezorientacja, reakcja anafilaktyczna. Najcięższym skutkiem ubocznym stosowania fentanylum jest depresja oddechowa.

Objawy zatrucia fentanylem

Przedawkowanie fentanylu objawia się przede wszystkim:

• letargiem,
• śpiączką,
• depresją oddechową (wahająca się od spowolnienia oddechu do bezdechu).

Poza tym mogą wystąpić:

• zaburzenia koordynacji ruchowej,
• drgawki,
• zwężenie źrenic.

Dlaczego fentanyl jest taki groźny?

Po wielokrotnym podawaniu opioidów, w tym fentanylu, może rozwinąć się tolerancja na lek, uzależnienie fizyczne i psychiczne. Ze względu na siłę działania odurzającego uzależnienie od fentanylu zazwyczaj pojawia się szybciej niż w przypadku morfiny (dane naukowe wskazują, że od fentanylu można się uzależnić już po kilkunastu dniach stosowania leku). Ryzyko uzależnienia jest zwiększone u pacjentów, którzy w przeszłości nadużywali innych substancji (w tym leków lub alkoholu).

>> Oksykodon – fakty i mity na temat tego silnego środka przeciwbólowego