Szczaw zwyczajny – właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Szczaw zwyczajny jest nie tylko smaczny, ale i zdrowy: to dobre źródło błonnika, białka i kwasów omega-3 i omega-6, witaminy C, A, E, potasu, wapnia, magnezu, sodu, żelaza. Jednak zawartość kwasu szczawiowego sprawia, że nie można ze szczawiem przesadzać.

Jak wygląda szczaw zwyczajny?

Szczaw zwyczajny (Rumex acetosa) to gatunek roślin z rodziny rdestowatych. Występuje pospolicie w całej Polsce, ale także w pozostałej części Europy, Azji, Afryce Północnej i Australii. Lubi gleby bogate w azot, rośnie głównie na polanach, łąkach, przydrożach i nieużytkach. Osiąga wysokość od 30 do 100 cm. Łodygę otaczają dwa rodzaje liści – dolne mają długie ogonki i przybierają kształt jajowato-podłużny, górne są strzałkowate. Szczaw kwitnie od maja do czerwca, owocem jest trzyczęściowy orzeszek z czarnymi nasionami. Szczaw zwyczajny to roślina wieloletnia. Wykształca zimujące pod ziemią kłącze i głęboko usadowiony, mięsisty korzeń palowy.

Rodzaj szczaw obejmuje około 200 gatunków, które czasem trudno odróżnić. W Polsce oprócz szczawiu zwyczajnego spotyka się 14 innych gatunków, m.in. szczaw kędzierzawy, lancetowaty, polny, tępolistny czy ogrodowy.

>> Przeczytaj, jak objawia się alergia na pyłek szczawiu zwyczajnego

Szczaw zwyczajny – właściwości

Szczaw zwyczajny to roślina o bogatych walorach odżywczych. Przy stosunkowo niskiej kaloryczności (ok. 21 kcal na 100 g rośliny) stanowi dobre źródło błonnika, białka i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 i omega-6.

Szczaw zwyczajny dostarcza także:

• witamin – głównie C, A i E, ale także witamin z grupy B
• makroelementów – potasu, wapnia, fosforu, magnezu i sodu
• mikroelementów – żelaza, cynku, manganu i miedzi.

Zastosowanie lecznicze szczawiu

Już w czasach starożytnych używano liści szczawiu w łagodzeniu niestrawności, ponieważ zawarte w nich składniki wspomagają procesy trawienne i pobudzają apetyt. Ponadto regulują perystaltykę jelit i hamują biegunkę. Picie naparów z liści szczawiu wykazuje także właściwości moczopędne i krwiotwórcze. Ponadto pomaga w zwalczaniu kaszlu związanego z infekcjami górnych dróg oddechowych. Napar z liści szczawiu przyda się również do płukania jamy ustnej i przemywania zmian skórnych, ponieważ przyspiesza gojenie i niweluje owrzodzenia.

Zastosowanie kulinarne szczawiu – szczaw nie tylko do zupy

Mające kwaśny posmak liście szczawiu wykorzystuje się w kuchni wielu krajów świata jako dodatek do zup, sosów i sałatek. W Polsce znana jest zupa szczawiowa, którą przygotowuje się na bazie świeżych młodych liści szczawiu lub szczawiu pasteryzowanego w słoikach. We Francji popularny jest sos szczawiowy będący dodatkiem do dań rybnych, choć wykorzystuje się go również do makaronów i mięs. Liście szczawiu mogą też stanowić bazę świeżych sałatek z dodatkiem serów, warzyw i ulubionych przypraw.

>> Można ją jeść w całości – nawet liście! Dlaczego jest taka zdrowa?

Szczaw jako źródło kwasu szczawiowego

Swój charakterystyczny, przyjemnie kwaśny smak szczaw zawdzięcza zawartości kwasu szczawiowego. Związek ten tworzy wraz z wapniem, magnezem, cynkiem i żelazem tzw. szczawiany – nierozpuszczalne sole, które nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego. W normalnych warunkach pozbywamy się ich z organizmu wraz z moczem, jednak w pewnych sytuacjach (np. w wyniku wysokiego stężenia w moczu kwasu szczawiowego, wapnia, magnezu, stanów zapalnych, zagęszczenia moczu czy stresu oksydacyjnego) wydalanie szczawianów zostaje zaburzone. Prowadzi to do wytrącania się w nerkach i drogach moczowych złogów szczawianowych, które uszkadzają tkanki układu moczowego, powodują silny ból i stan zapalny. Mogą przybierać formę piasku, żwiru lub większych ziaren przypominających kamienie (tzw. kamienie szczawianowe).

Większość szczawianów obecnych w naszym organizmie nie pochodzi jednak z pożywienia. Kwas szczawiowy powstaje bowiem w sporych ilościach w wątrobie jako końcowy produkt metabolizmu witaminy C i kwasu glioksalowego, którego źródłem są:

• piwo
• wino
• herbata
• kawa
• jogurty
• chleb
• ryż
• soja
• pokarmy grillowane i smażone
• żywność fermentowana

Aby zapobiegać powstawaniu kamieni szczawianowych, zaleca się więc ograniczenie spożycia zarówno produktów bogatych w kwas szczawiowy (prócz szczawiu zawierają go także szpinak, rabarbar, boćwina – burak liściowy, komosa, amarantus, liście herbaty czy kakao), jak i zawierających kwas glioksalowy przekształcany w organizmie do kwasu szczawiowego.

>> Kamica nerkowa – przyczyny, rodzaje, diagnostyka i leczenie

Szczaw zwyczajny – dawkowanie

• Z uwagi na ryzyko kamicy szczawianowej należy spożywać szczaw w rozsądnej ilości – specjaliści rekomendują, aby maksymalna ilość wynosiła 90 g szczawiu na dobę (zawartość kwasu szczawiowego w szczawiu zwyczajny wynosi średnio 500 mg na 100 g rośliny; ilość ta jest zmienna i zależna od pory zbioru oraz miejsca występowania).

• Warto pamiętać, aby łączyć szczaw z produktami bogatymi w wapń – jajkami, produktami mlecznymi (np. serami, śmietaną, jogurtem, kefirem) – pomaga to ograniczyć wchłanianie kwasu szczawiowego z przewodu pokarmowego do krwi.

Szczaw zwyczajny – przeciwwskazania

• Ze spożywania szczawiu powinny zrezygnować osoby zmagające się ze schorzeniami nerek i układu moczowego oraz pęcherzyka żółciowego, a także chorujące na  reumatyzm i osteoporozę.
• Kobiety ciężarne i karmiące powinny spożywać szczaw z umiarem, a najlepiej ograniczyć jego spożycie
• Włączenie szczawiu do diety dziecka powinno nastąpić nie wcześniej niż po ukończeniu 9. miesiąca życia.