Kapsaicyna – leczy i pali w gardło

Co to jest kapsaicyna?

Ostre papryczki z rodzaju Capsicum wytworzyły kapsaicynę do odstraszania roślinożerców – był to ich mechanizm obronny. Do czasu. Już tysiące lat temu papryczki chili wykorzystywano do łagodzenia bólu zębów, rdzenni mieszkańcy Ameryk używali ich do oślepiania wrogów, a w medycynie ludowej Nikaragui roślina jest stosowana na wysypki i bóle skórne do dziś. Znaczenie papryczek chili w lecznictwie wzrosło 150 lat temu, gdy kapsaicynę wyizolowano z nich po raz pierwszy. Rozwój badań nad nią nabrał tempa 50 lat później, kiedy opisano jej budowę chemiczną. Pierwsza synteza chemiczna tego alkaloidu miała miejsce w 1930 roku i od tej pory wciąż odkrywamy jego właściwości, szukając nowych zastosowań.

Czysta kapsaicyna, czyli o skali ostrości Scoville’a

Poszczególne gatunki ostrych papryk różnią się poziomem ostrości, a więc zawartością kapsaicyny. Aby móc ją porównać, amerykański chemik Wilbur Scoville wprowadził w 1912 roku skalę ostrości (mierzoną w SHU – jednostkach ostrości Scoville’a od ang. Scoville Heat Unit). Ekstrakt z papryk chili rozcieńczano do momentu braku ostrego smaku i mierzono rozcieńczenie. Przykładowo dziesięciotysięczne rozcieńczenie to 10 000 SHU. Czystą kapsaicynę oszacowano w ten sposób na 16 mln SHU! Dla porównania ostra papryka jalapeno ma maksymalnie 8 000 SHU.

Jak działa kapsaicyna?

Wieloletnie badania nad mechanizmem działania kapsaicyny wykazały, że alkaloid ten działa na nasze receptory bólowe, potocznie zwane kapsaicynowymi (na te same receptory oddziałują też allicyna z czosnku, piperyna z pieprzu czarnego, zingeron z imbiru czy kurkumina). Receptory te występują licznie w błonach komórek nerwowych obwodowego układu nerwowego. Kapsaicyna po połączeniu się z receptorem pobudza błonę komórkową, a do rdzenia kręgowego zostaje przekazany sygnał o odczuciu bólu. Ponieważ pobudzenie receptorów dla kapsaicyny następuje także na skutek wysokiej temperatury (powyżej 42 stopni), kapsaicyna wywołuje również uczucie ciepła.

Właściwości  i zastosowanie kapsaicyny

Kapsaicyna działa na nasz organizm na wielu płaszczyznach. Do jej najważniejszych właściwości zaliczymy działanie drażniące i przeciwbólowe. Skoro kapsaicyna wywołuje aktywację receptorów, czego wynikiem jest uczucie bólu, to skąd jej działanie przeciwbólowe? Otóż długotrwałe pobudzenie receptora prowadzi do jego odwrażliwienia, co w konsekwencji wywołuje blokadę przewodzenia bodźców. Efektem jest zmniejszenie uczucia bólu.

Plaster z kapsaicyną, maść, tabletki

• Kapsaicyna jest wykorzystywana do produkcji leków uśmierzających bóle mięśniowo-stawowe, zwłaszcza te przewlekłe, towarzyszące neuropatii cukrzycowej a także po przebyciu półpaśca.
• Zewnętrznie stosuje się ją w formie płynów, maści oraz plastrów rozgrzewających (plastry z kapsaicyną cieszą się od lat ogromną popularnością wśród osób zmagających się z bólami pleców).
• Działanie przeciwbólowe kapsaicyny wykorzystuje się także do leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów, a także chorób skóry, np. łuszczycy.
• Ponadto kapsaicyna wpływa na termoregulację oraz metabolizm tkanki tłuszczowej, co bywa wykorzystywane w preparatach powodujących redukcję masy ciała.
• Mniej znaczące zalety tej substancji to działanie hipotensyjne i antyoksydacyjne.

Kapsaicyna do ochrony układu pokarmowego

Dość interesująca jest teoria o zastosowaniu kapsaicyny w celach gastroprotekcyjnych. Jak substancja drażniąca miałaby jednocześnie chronić przed podrażnieniami błonę śluzową przewodu pokarmowego? Pobudzanie receptorów kapsaicynowych w błonie żołądka i uwalnianie somatostatyny, neurokininy A oraz tlenku azotu ma poprawiać ukrwienie naczyń krwionośnych i stymulować mikrokrążenie w błonie śluzowej żołądka. Działanie ochronne mają jednak wykazywać jedynie niskie dawki kapsaicyny, gdyż w dużej ilość efekt jest odwrotny i dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej. Stąd kuracja kapsaicyną mająca na celu zapobieganie wrzodom żołądka w dalszym ciągu budzi kontrowersje.

Kapsaicyna na raka

Podobnie jest z oceną działania przeciwnowotworowego tego związku. Przeprowadzono wprawdzie badania potwierdzające skuteczność kapsaicyny w walce z nowotworem płuc, okrężnicy i prostaty, a także hamujący wpływ tego alkaloidu na rozwój glejaka i czerniaka, jednak istnieją też doniesienia zupełnie przeciwne. Jednocześnie prowadzone na Uniwersytecie w Minnesocie badania wskazały na działanie kancerogenne kapsaicyny stosowanej miejscowo w przypadku raka skóry.

Skutki uboczne i toksyczność kapsaicyny

Kapsaicyna stosowana w małych dawkach wykazuje korzystny wpływ w leczeniu niektórych schorzeń, ale duże dawki tego alkaloidu są dla nas toksyczne, a nawet śmiertelne. Dawka śmiertelna dla tego związku charakteryzuje się dużą rozpiętością – od 56 do 512 mg/kg masy ciała. Najprawdopodobniej bezpośrednią przyczyną śmierci po zażyciu tak dużych dawek są zaburzenia oddychania. Kapsaicyna jest neurotoksyczna. Długotrwałe stosowanie powoduje uszkodzenie neuronów, a wstrzyknięcie śródskórne skutkuje szybkim miejscowym zanikiem włókien nerwowych w naskórku.

Czy kapsaicyna jest zdrowa?

Badania nad wykorzystaniem właściwości leczniczych kapsaicyny, a zwłaszcza nad oceną bezpieczeństwa jej stosowania ciągle trwają. Poszukuje się złotego środka pomiędzy sensem wprowadzenia tego związku do terapii różnych schorzeń i jego jednoczesną toksycznością. Być może w przyszłości uda się otrzymać pochodne o analogicznej strukturze, ale o zmodyfikowanych właściwościach, co da szanse na bezpieczniejsze i szersze zastosowanie kapsaicyny.

>> Co pić rano zamiast kawy, żeby się obudzić?