Neuropatia cukrzycowa jest najczęstszym powikłaniem cukrzycy. Polega na uszkodzeniu nerwów obwodowych spowodowanym przez zbyt duże stężenie glukozy we krwi. Zaniedbania w kontroli glikemii u pacjentów z cukrzycą oraz ignorowanie symptomów neuropatii mogą skończyć się tragicznie – amputacją stopy, a nawet zawałem serca. Wczesne objawy neuropatii zazwyczaj są odwracalne, a lekarzowi udaje się przywrócić choremu komfort życia.
Neuropatia cukrzycowa – objawy, diagnoza, leczenie
Neuropatia cukrzycowa jako jedno z powikłań cukrzycy
Cukrzyca to grupa przewlekłych chorób o podłożu metabolicznym. Zalicza się ją do chorób cywilizacyjnych, ściśle związanych z trybem życia i dietą pacjentów. Cukrzyca stanowi dziś poważny problem społeczny, przede wszystkim ze względu na liczne powikłania. To m.in. powikłania ostre, czasami zagrażające życiu, takie jak śpiączka ketonowa i mleczanowa, zespół hiperglikemiczno-hipermolalny, śpiączka hipoglikemiczna czy makroangiopatia cukrzycowa z konsekwencjami w postaci ostrego zespołu wieńcowego czy udaru mózgu. Najczęstszym powikłaniem o charakterze przewlekłym jest zaś neuropatia cukrzycowa.
>> Cukrzyca a wysiłek fizyczny - czy diabetyk może uprawiać sport?
Co oprócz cukrzycy może wywołać neuropatię
Neuropatia to stan chorobowy związany z uszkodzeniem nerwów obwodowych, a wywołać ją mogą takie czynniki, jak:
- uszkodzenia powstałe podczas zabiegów chirurgicznych,
- wypadki,
- zatrucie ołowiem i innymi toksycznymi substancjami,
- choroby zakaźne (zwłaszcza półpasiec i borelioza),
- alkoholizm
- stany niedoboru witaminy B,
- choroby nowotworowe,
- RZS.
Cukrzyca powoduje przede wszystkim neuropatię w obrębie dłoni i stóp, rzadziej może obejmować także głowę czy organy wewnętrzne.
Z wiekiem rośnie ryzyko zachorowania na neuropatię cukrzycową
Dane epidemiologiczne dotyczące częstości występowania neuropatii cukrzycowej u pacjentów z cukrzycą różnią się w zależności od kraju, ośrodka badawczego i przyjętych kryteriów diagnostycznych, z całą pewnością można jednak stwierdzić, że odsetek zachorowań rośnie wraz z wiekiem pacjenta (dla grupy wiekowej do 30 lat to zaledwie 5% rozpoznań, podczas gdy w grupie seniorów – nawet 45%) oraz czasem trwania choroby – neuropatia znacznie częściej diagnozowana jest u chorych leczących cukrzycę od ponad 10 lat. Neuropatia cukrzycowa zazwyczaj dotyczy nerwów obwodowych, odpowiadających za czucie przede wszystkim w dłoniach i stopach, ale u pacjentów może dochodzić również do uszkodzeń włókien nerwowych układu autonomicznego (wegetatywnego), regulującego pracę przewodu pokarmowego, serca czy jelit.
>> Z cukrzycą w podróży, czyli co diabetyk powinien zabrać ze sobą na wakacje
Neuropatia cukrzycowa – rodzaje
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego neuropatię cukrzycową dzieli się na:
- uogólnione symetryczne polineuropatie (w tym przewlekła polineuropatia czucioworuchowa, autonomiczna i ostra czuciowa)
- neuropatie ogniskowe i wieloogniskowe (w tym neuropatia nerwów czaszkowych, nerwów rdzeniowych piersiowych i lędźwiowych, ogniskowe neuropatie kończyn, w tym zespoły uciskowe, proksymalna neuropatia ruchowa z zanikiem mięśni).
Przyczyny neuropatii cukrzycowej
W patogenezie choroby wyróżnia się przede wszystkim teorię metaboliczną i niedokrwienną. Akumulacja nadmiernych ilości glukozy w organizmie przyczynia się do niedoboru produktów metabolicznych niezbędnych do funkcjonowania komórek nerwowych, a także do powstawania wolnych rodników i stresu oksydacyjnego. Natomiast zmiany reologiczne we krwi pacjentów (przede wszystkim wzrost jej lepkości) powodują zaburzenia przepływu krwi i wynikające z tego obniżenie wymiany tlenowej, powstawanie ognisk niedokrwiennych i uszkodzeń prowadzących do zwężenia lub zamknięcia naczyń odżywczych nerwów. Podsumowując, najważniejsze przyczyny neuropatii cukrzycowej to:
- zaburzenia metaboliczne,
- zmiany w obrębie naczyń odżywiających nerwy obwodowe,
oraz inne możliwe czynniki, takie jak:
- zaburzenia syntezy białek strukturalnych nerwów,
- niedobór neurotrofin, czyli niewielkich białek wydzielanych przez system nerwowy, niezbędnych do utrzymania neuronów przy życiu,
- zaburzenia immunologiczne,
- nadwrażliwość nerwów na ucisk.
>> Po co diabetykowi psycholog?
Neuropatia cukrzycowa – objawy. Jak rozpoznać chorobę?
Choroba początkowo może nie dawać żadnych objawów, mówi się wówczas o utajonej postaci neuropatii. Gdy pojawiają się pierwsze, nawet dość słabe w ocenie pacjentów symptomy, w badaniu często stwierdza się już ubytki czucia. Postęp choroby ma ścisły związek z rozwojem cukrzycy, czyli ze stopniem kontroli glikemii przez pacjenta. Wyróżnia się wiele zespołów klinicznych neuropatii cukrzycowej, objawy mogą być różne przy różnych typach choroby. Cechy uogólnionej neuropatii somatycznej (najczęstszej, występującej u 40% chorych), będą odmienne od cech neuropatii ogniskowych. W większości przypadków pacjenci zgłaszają jednak:
- zaburzenia czucia (dolegliwości o charakterze pieczenia, mrowienia, palenia, drętwienia i uczucia drętwienia w dystalnych odcinkach kończyn, silny ból, nasilający się w spoczynku i wybudzający ze snu);
- zaburzenia autonomiczne (suchość skóry i błon śluzowych, nadmierna potliwość, zimne stopy, trudno gojące się rany i inne);
- oraz osłabienie siły mięśniowej i zanik mięśni.
Możliwy przebieg neuropatii cukrzycowej
- Długa faza utajona (typowa dla polineuropatia cukrzycowej obwodowej) lub nagły początek (neuropatia ogniskowa).
- Zaburzenia występują symetrycznie po obu stronach ciała lub w jednym punkcie (np. zespół cieśni nerwu łokciowego).
- „Skarpetkowe” zaburzenia czucia w kończynach dolnych.
- Zaburzenia czucia obejmujące kończyny górne („rękawiczki”), a także tułów, głowę lub narządy płciowe (zaburzenia erekcji).
- Upośledzone czucie bólu, temperatury, delikatnego dotyku oraz ukłucia.
- Pojawiające się parestezje, przeczulica oraz allodynia.
- Upośledzone rozróżnianie dotyku ostrego i tępego, osłabienie odruchów głębokich i siły mięśniowej.
- Nieprawidłowy rozkład masy ciała w trakcie chodzenia, odczucie stąpania po wacie, powstawanie modzeli i owrzodzeń, deformacja stopy.
- Rozwój stopy cukrzycowej.
Stopa cukrzycowa to postać neuropatii cukrzycowej
Następstwa neuropatii cukrzycowej mogą być niebezpieczne i różnią się w zależności od odmiany choroby. Niektóre obniżają jakość życia (narastające problemy z poruszaniem się), w przypadku rozwoju neuropatii autonomicznej są to zaburzenia czynności narządów wewnętrznych, w tym zawał serca i niewydolność oddechowa. Szczególnym, przewlekłym powikłaniem cukrzycy jest zespół stopy cukrzycowej. To zbiór uszkodzeń tkanek na stopie – początkowo mogą to być bagatelizowane przez pacjenta plamy i odciski, które wraz z rozwojem cukrzycy, postępującym spadkiem czucia w stopie i rozwojem miażdżycy tętnic w kończynie dolnej przeradzają się w owrzodzenia i niegojące się rany. Problem stopy cukrzycowej dotyczy obecnie około 500 tysięcy Polaków, zazwyczaj od lat zmagających się z cukrzycą, leczących się nieprawidłowo lub wcale. Choroba w zaawansowanym stadium jest jednym z najczęstszych powodów amputacji kończyny dolnej – na świecie odsetek amputacji stóp wśród pacjentów z cukrzycą wynosi 6-7 proc., w Polsce nawet dwa razy więcej.
>> Spraye, maści, opatrunki wykorzystywane w leczeniu stopy cukrzycowej
Do jakiego lekarza z neuropatią cukrzycową?
Chorujący na cukrzycę zazwyczaj jest pod opieką poradni diabetologicznej, gdzie diabetolog czuwa nad przebiegiem choroby i monitoruje leczenie. Ważne, by pacjent zgłaszał lekarzowi wszystkie niepokojące objawy mogące wskazywać na początek neuropatii cukrzycowej. W trakcie wizyt pytany jest o:
- występowanie mrowienia i drętwienia nóg lub rąk
- pojawianie się bólu bez wyraźnej przyczyny, np. pod wpływem zwykłego dotyku
- występowanie przeczulic skórnych
- różnice w odczuwaniu temperatury
- znoszenie bólu na jakimś obszarze ciała.
Neuropatia cukrzycowa diagnozowana jest na podstawie objawów zgłaszanych przez pacjenta oraz wyników:
- badania czucia nacisku przy użyciu monofilamentu,
- badania czucia wibracji przy użyciu kalibrowanego stroika lub biotesjometru,
- badania czucia bólu za pomocą sterylnej igły,
- badania czucia temperatury specjalnym wskaźnikiem z zimnym (metalowym) oraz ciepłym (plastikowym) zakończeniem,
- badania neurofizjologicznego przewodnictwa nerwowego.
Pośród nowoczesnych metod diagnostycznych, stosowanych rzadziej i tylko w określonych przypadkach, wymienia się m.in. trepanobiopsję skóry z barwieniem immunohistochemicznym, określającą gęstość włókien nerwowych w próbce, ilościowe badanie czucia (QST), ewaporymetrię polegającą na ilościowym pomiarze wydzielanej przez skórę pary wodnej oraz laserowe potencjały wywołane.
Neuropatia cukrzycowa – leczenie
Wcześnie rozpoznana neuropatia cukrzycowa jest powikłaniem odwracalnym, natomiast choroby w stadium zaawansowanym nie da się całkowicie wyleczyć, choć wciąż możliwe jest zahamowanie jej przebiegu i poprawienie komfortu życia pacjenta. Przede wszystkim niezbędne jest leczenie przyczynowe, czyli wyrównanie metaboliczne cukrzycy – poprawa glikemii powoduje zmniejszenie dolegliwości i polepszenie wyników badania w kierunku neuropatii. Leczenie objawowe ma powstrzymać lub złagodzić przede wszystkim ból odczuwany przez pacjenta. U chorych z neuropatią cukrzycową nie ma jednak schematu postępowania. Najczęściej stosuje się trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (w dawkach mniejszych niż w leczeniu depresji), leki przeciwdrgawkowe, takie jak pregabalina, karbamazepina i gabnapentyna, a także trzymiesięczne terapie kwasem α-liponowym (w przypadku zaawansowanego stadium neuropatii początkowo stosuje się wlewy dożylne, a następnie leczenie doustne) i benfotiaminą. Pomocne w łagodzeniu bólu są leki z grupy opiatów albo sterydowych leków przeciwzapalnych, a także dostępne bez recepty maści i plastry z kapsaicyną.
>> Suplementy diety wspomagające leczenie neuropatii cukrzycowej
Neuropatia cukrzycowa – domowe sposoby leczenia
Postępowanie pacjenta poza gabinetem lekarza może wspomóc bardzo ważną w leczeniu neuropatii kontrolę glikemii. Czynniki wzmagające objawy choroby, konieczne do wyeliminowania przez pacjenta z neuropatią cukrzycową, to przede wszystkim:
- palenie papierosów,
- spożywanie alkoholu.
Chory powinien zadbać też o kontrolę ciśnienia tętniczego oraz utrzymywanie prawidłowych wyników lipidów we krwi (cholesterol, trójglicerydy). Większe skłonności do neuropatii mają pacjenci z anemią i niedoborami witamin z grupy B, dlatego ważnym elementem profilaktyki jest pełnowartościowa dieta, a w razie konieczności – suplementacja brakujących witamin i minerałów. Zwolennicy ziołolecznictwa wskazują na skuteczność substancji CBD i THC (znajdujących się w konopiach medycznych) w minimalizowaniu bólu neuropatycznego, inne potencjalnie skuteczne zioła to m.in. gosha-jinki-gan, arbuz kolokwinta (citrullus colocynthis), szafran, czarnuszka czy szałwia lekarska. Przyjmowanie preparatów ziołowych zawsze należy jednak skonsultować z lekarzem.
