Leczenie cukrzycy dietą – co jeść w cukrzycy typu 2.?

Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, czyli dotyczącą przemiany materii. U osób z cukrzycą typu 2. z powodu insulinooporności zaburzona jest gospodarka węglowodanowa. Dlatego pacjenci muszą zawracać baczną uwagę na ilość i jakość węglowodanów (czyli cukrów) w diecie, bo mają one bezpośrednie przełożenie na poziom cukru we krwi. Upraszczając – jedzenie zbyt dużych ilości węglowodanów będzie prowadziło do hiperglikemii. Ale węglowodany to nie jedyny składnik pokarmów, na który należy zwracać uwagę, a glikemia to nie jedyny parametr, który określa skuteczność leczenia w cukrzycy typu 2.

Podejście do kwestii żywienia w cukrzycy zmieniało się na przestrzeni czasu. Kiedy jeszcze nie było wiadomo, jakie są powody cukrzycy i dokładne mechanizmy jej powstawania promowano diety, które bardziej szkodziły niż pomagały, jak np. spożywanie dużej ilości węglowodanów, żeby uzupełnić niedobory cukru, które organizm tracił z moczem. Kiedy dokładnie poznano charakter cukrzycy stało się jasne, że węglowodany są tym składnikiem pokarmowym, na który trzeba zwracać największą uwagę. Bo to one bezpośrednio prowadzą do hiperglikemii, głównego „problemu” w cukrzycy. Obecnie uważa się, że dieta diabetyków nie powinna odbiegać od zasad zdrowego odzywania się ludzi bez cukrzycy – należy jeść regularnie i różnorodnie, raczej mniejsze porcje a częściej (żeby uniknąć dużych przerw między posiłkami), posiłki powinny być urozmaicone i bogate w błonnik.

Tu znajdziesz: Produkty na poziom cukru we krwi

Znaczenie diety w cukrzycy typu 2

Każdy pacjent z cukrzycą typu 2 powinien zwracać uwagę na to, co je, jednak nie u każdego odpowiednia dieta pełni taką samą rolę w regulacji poziomu cukru we krwi. Na początkowym etapie rozwoju cukrzycy typu 2. do ustabilizowania glikemii często wystarcza zmiana sposobu odżywiania się oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Jest to tzw. terapia behawioralna, czyli leczenie polegające na modyfikacji stylu życia. Dla diabetyków stosujących terapią behawioralną dieta i aktywność mają kluczowe znaczenie, bo nie mają żadnych innych „narzędzi” do obniżania poziomu cukru.

Kiedy leczenie dietą i aktywnością fizyczną staje się nieskuteczne, pacjent zaczyna przyjmować leki. Lekiem tzw. pierwszego rzutu w cukrzycy typu 2. jest metformina (która zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny), do której z czasem dołączają leki o innych mechanizmach działanie: pochodne sulfonylomocznika, leki inkretynowe, flozyny. Kiedy łączenie różnych preparatów o różnych mechanizmach działania staje się nieskuteczne, wówczas do leczenia wprowadzana jest insulina – najpierw tylko bazowa, z czasem insulina do posiłków. Na etapie leczenia farmakologicznego, kiedy to doustne leki hipoglikemizujące regulują glikemię, dieta nadal jest bardzo ważna. Dawki leków są stałe, dostosowane do zdrowej diety o umiarkowanej podaży węglowodanów. Jeśli pacjent przyjmuje leki, ale nie stosuje diety, nie będą one działy skutecznie (chory będzie doświadczał hiperglikemii). Innymi słowy, leki wystarczają, gdy pacjent trzyma dietę, ale przestają spełniać swoją rolę, kiedy pacjent tego nie robi.

Tu znajdziesz: Leki na cukrzycę

Na etapie insulinoterapii w cukrzycy typu 2. to od dawki insuliny zależy poziom cukru we krwi. Rolą zdrowego odżywiania na tym etapie jest przede wszystkim utrzymywanie prawidłowej masy ciała lub jej redukcja, jeśli pacjent ma nadwagę lub jest otyły.

Cel – glikemia i masa ciała

W cukrzycy typu 2. podstawowym celem terapii jest utrzymanie optymalnej kontroli metabolicznej choroby, redukcja nadmiaru masy ciała i utrzymanie pożądanej masy ciała chorego – podkreśla Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, a jak wiadomo nadmierna masa ciała dotyczy zdecydowanej większości pacjentów z cukrzycą typu 2. Dlatego zdrowy sposób odżywiania dla pacjenta z cukrzycą typu 2 musi uwzględniać całkowitą kaloryczność diety, dostosowaną do wieku, aktualnej masy ciała oraz aktywności fizycznej diabetyka.

Redukcja masy ciała u pacjentów z cukrzycą typu 2. powinna być powolna ale systematyczna (0,5-1 kg na tydzień). Wyniki badań potwierdzają, że zmniejszenie masy ciała o co najmniej 5% w porównaniu z masą wyjściową przynosi wymierną poprawę kontroli glikemii.

Tu znajdziesz: Preparaty wspomagające przemianę materii, oczyszczanie organizmu i odchudzanie

Węglowodany, białko i tłuszcze w diecie cukrzycowej

Głównym źródłem energii dla diabetyków są węglowodany, powinny one pokrywać około 45 proc. zapotrzebowania kalorycznego. Wyższa podaż węglowodanów (do 60 proc.) możliwa jest u pacjentów wykazujących dużą aktywność fizyczną oraz wówczas, gdy spożywane węglowodany są bogate w błonnik.  Najlepszym źródłem węglowodanów dla pacjentów z cukrzycą są pełnoziarniste produkty zbożowe o niskim indeksie glikemicznym (kasze, pieczywo razowe, makaron pełnoziarnisty). Do minimum należy natomiast ograniczyć spożywanie cukrów prostych, jedno i dwucukrów (miód, owoce, soki owocowe, mleko).

Udział tłuszczów w diecie diabetyka powinien być taki jak u ludzi zdrowych i może wahać się w przedziale 25-40 proc. kaloryczności diety, przy czym należy zwracać uwagę n rodzaj spożywanego tłuszczu. Tłuszcze nasycone (pochodzenia zwierzęcego) powinny stanowić mniej niż 10 proc. wartości energetycznej diety tłuszcze jednonienasycone powinny zapewnić do 20 proc. wartości energetycznej diety; tłuszcze wielonienasycone powinny stanowić około 6–10 proc.  wartości energetycznej diety.

U większości chorych na cukrzycę, podobnie jak w populacji ogólnej, udział energii pochodzącej z białka w diecie powinien wynosić 15–20 proc. (ok. 1–1,5 g/kg mc./d). U chorych na cukrzycę typu 2 z nadmierną masą ciała dieta o obniżonej kaloryczności może zawierać nawet 20–30 proc. białka.

Co jeść przy cukrzycy?

Pacjenci z cukrzycą typu 2. powinni zjadać 5 posiłków dziennie (śniadanie, 2 śniadanie, obiad, podwieczorek i kolacja), a przerwy pomiędzy nimi nie powinny być dłuższe niż 3 godziny. Organizm znacznie lepiej radzi sobie z gospodarką cukrową, jeśli węglowodany są mu dostarczane regularnie, ale w niewielkich odstępach czasu. I dla glikemii, i masy ciała znacznie korzystniej jest zjeść obiad, podwieczorek i kolację zamiast jednej dużej obiadokolacji. Pięć posiłków, które łącznie nie powinny przekraczać zalecanej dla danego chorego liczby kalorii na dobę oznacza zwykle, że są one niewielkie, Takim posiłkiem, a nie „nic nie znaczącą przekąską” będzie zatem mały jogurt naturalny i 5 truskawek, który z powodzeniem można zjeść w ramach 2 śniadania.

Bardzo ważna jest różnorodność diety i poszczególnych dań. Należy  przede wszystkim unikać posiłków zawierających wyłącznie węglowodany. Cukry nawet złożone, ale spożywane „solo” wchłaniają się znacznie szybciej, niż te same cukry w obecności tłuszczu i białka. Dlatego posiłki złożone wolniej podnoszą poziom cukru we krwi.

Prostą zasadą, o której warto pamiętać to: warzywa do każdego posiłku. Warzywa w znakomitej większości są niskokaloryczne i mają niski indeks glikemiczny, a jednocześnie są bogate w błonnik, którego w diecie diabetyka nie powinno zabraknąć. Zdrowym podwieczorkiem dla diabetyka będzie szklanka soku z warzyw z pieczywem chrupkim, a zdrową kolacją duszone warzywa z niewielką ilością kaszy pęczak. Poza sezonem na świeże warzywa warto nauczyć się przyrządzać mrożonki, których w sklepach nie brakuje, a wcale nie są one produktem niepełnowartościowym. Wręcz przeciwnie, mrożenie to najzdrowsza metoda konserwowania żywności. Różnorodne mieszanki lub warzywa solo warto ugotować lub udusić w niewielkiej ilości tłuszczu, jako zdrowy dodatek do obiadu lub kolacji, albo samodzielny podwieczorek.

O ile warzywa są w diecie diabetyka bardzo pożądane, o tyle dużo ostrożniej należy podchodzić od owoców, bogatych w cukier prosty fruktozę. Zgodnie z zaleceniami osoba chorująca na cukrzycę może zjeść do 300 gram owoców dziennie, najlepiej podzielonych na 2-3 porcje.

Diabetycy powinni ograniczyć ilość spożywanej soli do 5 g na dobę. A to oznacza, że praktycznie nie należy niczego dosalać, bo zalecaną ilość dostarczamy sobie wraz z gotowymi produktami – głównie pieczywem i wędlinami. Aby nie przesadzać z solą warto nauczyć się eksperymentować z ziołami, które choć nie zastąpią soli w 100 proc., pozwolą znacznie ją zredukować.