Cukrzyca typu 1 – dieta i zalecenia żywieniowe

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 , zwana inaczej młodzieńczą lub insulinozależną, jest chorobą autoimmunologiczną, w której produkowane przez organizm przeciwciała niszczą komórki β trzustki odpowiedzialne za produkcję insuliny. Choroba ujawnia się zazwyczaj u młodych ludzi (<30.r.ż.) i wiąże się z koniecznością stałego wyrównywania poziomu glukozy we krwi poprzez przyjmowanie syntetycznej insuliny.

Objawy choroby to:

• wielomocz;
• nadmierne pragnienie;
• utrata masy ciała;
• senność;
• suchość skóry;
• osłabienie;
• nerwowość;
• nudności, wymioty, bóle brzucha;
• skłonność do infekcji;
• „acetonowy” zapach z ust;
• w skrajnych sytuacjach śpiączka.

Jeśli oprócz powyższych objawów poziom cukru we krwi przekracza 200 mg/dl, są to wystarczające przesłanki, żeby zdiagnozować cukrzycę typu 1.

>> Żywienie w cukrzycy typu 1. - podstawowe informacje

Leczenie cukrzycy typu 1

Zazwyczaj pacjenci ignorują początkowe symptomy choroby i cukrzycę diagnozuje się dopiero w trakcie hospitalizacji spowodowanej nagłym pogorszeniem samopoczucia. Często wynika to z ostrych zaburzeń metabolicznych (kwasicy ketonowej). Warunkiem koniecznym do uzyskania poprawy stanu pacjenta jest rozpoczęcie insulinoterapii.

Przyjmowana dawka leku nie jest stała, ponieważ zapotrzebowanie na insulinę zależy od kilku czynników, m.in.:

• liczby i kaloryczności spożywanych posiłków;
• poziomu cukru (glikemii) przed posiłkiem;
• pory dnia (rano jest najwyższe);
• planowanego wysiłku (spalanie).

Pacjenci muszą monitorować poziom glukozy we krwi przed posiłkiem, ocenić jego kaloryczność itd. Ponadto chorym zaleca się prowadzenie zdrowego i regularnego trybu życia, regularne kontrole u lekarzy oraz unikanie używek. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym zachowaniu dobrej formy jest stosowanie diety dla osób z cukrzycą typu 1, która zapobiega gwałtownym wahaniom cukru i w znaczącym stopniu przyczynia się do poprawy samopoczucia. 

Założenia dietetyczne przy cukrzycy typu 1

U pacjentów z cukrzycą typu 1 dieta powinna być dobrana do indywidualnych potrzeb chorego. Planując posiłki dostarczające odpowiednią ilość kalorii i składników pokarmowych, należy uwzględnić:

• płeć;
• wzrost;
• wiek;
• aktywność fizyczną;
• współistnienie innych schorzeń;
• ryzyko wystąpienia zaburzeń metabolicznych i powikłań cukrzycowych;
• konieczność utrzymania prawidłowej masy ciała.

Wymienniki węglowodanowe

Ponieważ dawkę insuliny dostosowuje się nie tylko do ilości spożywanych węglowodanów, ale także tłuszczów i białek, dla uproszczenia obliczeń stosuje się tzw. wymienniki węglowodanowe. Wykorzystanie wymienników jest bardzo praktycznym rozwiązaniem stosowanym przy diecie osób z cukrzycą typu 1 i układaniu jadłospisu.

Obliczenia

1 g węglowodanów = 4 kcal

1 g tłuszczów = 9 kcal

1 g białek = 4 kcal

Węglowodany (ogółem) – błonnik pokarmowy = węglowodany przyswajalne

1 WW (wymiennik węglowodanowy) = 10g węglowodanów przyswajalnych

10g węglowodanów przyswajalnych = ↑ stężenie glukozy we krwi o 30–50 mg%

1 j (jednostka) insuliny = ↓ stężenie glukozy we krwi o 30–50 mg%

Wchłanianie węglowodanów i działanie insuliny jest kwestią osobniczą. Dlatego lekarz diabetolog powinien dokonać dokładnego przeliczenia jednostek insuliny na wymiennik węglowodanowy na podstawie obserwacji glikemii u konkretnego pacjenta.

Indeks glikemiczny

Za pomocą indeksu glikemicznego określana jest szybkość podnoszenia się poziomu cukru we krwi po spożyciu 50 g węglowodanów przyswajalnych.

Indeks glikemiczny (IG) glukozy = 100

Przy cukrzycy typu 1 dieta optymalna powinna opierać się na produktach, których indeks glikemiczny nie przekracza 55.

Uwzględniając wartość indeksu glikemicznego w planowaniu posiłków osób chorych na cukrzycę typu 1, należy pamiętać o tym, że spożycie dużej ilości produktów o niskim IG wywołuje taką samą reakcję organizmu, jak spożycie niewielkiej ilości produktów o wysokim IG. Jest to tzw. ładunek glikemiczny, czyli zależność pomiędzy ogólną wartością indeksu glikemicznego spożytego posiłku, a jego porcją.

Dieta przy cukrzycy typu 1 początkowo może wydawać się bardzo skomplikowana, dlatego warto korzystać z pomocy diabetologa i dietetyka oraz specjalnych tabelek zawierających wykaz wymienników węglowodanowych i indeksu glikemicznego dla poszczególnych produktów spożywczych.

Jaka dieta przy cukrzycy typu 1 będzie najkorzystniejsza dla pacjenta?

Przy cukrzycy typu 1 dieta powinna być szczególnie dobrze zbilansowana. Zazwyczaj zaleca się, aby pacjent zjadał w regularnych odstępach czasowych 5–7 mniejszych posiłków:

• pierwsze śniadanie;
• drugie śniadanie;
• lunch;
• obiad;
• podwieczorek;
• kolację;
• przekąskę przed snem.

Cukrzycy znajdują się w grupie ryzyka chorób serca i miażdżycy, dlatego powinni dbać o zdrową dietę, jednak nie powinno w niej zabraknąć białek i tłuszczów pochodzenia zwierzęcego.

Piramida żywieniowa zalecana przy cukrzycy typu 1

• 2–4 razy dziennie: pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa i owoce;
• 2 razy dziennie: tłuszcze roślinne, pestki, orzechy, jaja, drób, ryby, rośliny strączkowe;
• 1 raz w tygodniu: nabiał i przetwory mleczne;
• rzadko lub wcale: tłuste mięso, białe pieczywo, żywność wysoko przetworzona, słodycze, fast food.

Dieta odchudzająca w cukrzycy typu 1

Osoby chorujące na cukrzycę typu 1 rzadko mają problem z nadwagą. Początki choroby związane są zazwyczaj z nadmiernym chudnięciem, a pacjenci muszą wręcz walczyć z niedowagą. Zadaniem diety przy cukrzycy typu 1 jest więc niedopuszczenie do dalszej utraty kilogramów, poprzez zapewnienie choremu odpowiedniej ilości kalorii i składników pokarmowych.

Zazwyczaj odwrotna sytuacja ma miejsce w cukrzycy typu 2, przy której pacjenci często zmagają się z nadwagą lub otyłością.

Dieta dla dziecka z cukrzycą typu 1

Układanie diety cukrzycowej dla dziecka warto zlecić dietetykowi klinicznemu. Dieta dziecka z cukrzycą typu 1 powinna składać się z pełnowartościowych posiłków uwzględniających zapotrzebowanie rozwijającego się organizmu. Opiekun powinien dbać o regularność posiłków i dostosowywanie do nich odpowiedniej dawki insuliny. W czasie świąt czy przyjęć urodzinowych można pozwolić dziecku na zjedzenie kawałka ciasta, jednak warto zadbać o to, aby inny spożywany przez nie posiłek zawierał mniej węglowodanów (np. mniej ziemniaków do obiadu, po którym planowany jest słodki deser). Należy również dbać o aktywność fizyczną małych diabetyków.