Hipoglikemia – przyczyny, leczenie, zapobieganie. Dlaczego hipoglikemia jest niebezpieczna?

Zgodnie z aktualnymi normami o hipoglikemii mówimy wtedy, gdy poziom cukru we krwi jest niższy niż 70 mg/dl, niezależnie od występowania objawów niedocukrzenia. Inaczej mówiąc, stan ten rozpoznawany jest wyłącznie na podstawie niskiego stężenia glukozy, a nie na podstawie samopoczucia pacjenta.

Glikemia na poziomie 70 mg/dl to umowna granica dla niedocukrzenia, choć oczywiście cukier może obniżyć się znacznie bardziej. Im niższy poziom cukru we krwi, tym bardziej niekorzystny dla zdrowia, w szczególności dla mózgu, dla którego krążąca we krwi glukoza jest swoistym paliwem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania. Wraz z obniżaniem się cukru, nasilają się objawu tego stanu, przy skrajnie niskim poziomie cukru dochodzi do utraty przytomności.

Zbyt niski poziom cukru we krwi jest niebezpieczny przede wszystkim dla mózgu, który potrzebuje ciągłego dopływu glukozy. Brak glukozy = obumieranie komórek mózgu.

Hipoglikemia przy cukrzycy a hipoglikemia reaktywna

Hipoglikemia nazywana jest jatrogennym powikłaniem cukrzycy. Mało znany przymiotnik jatrogenny oznacza „będący niekorzystnym dla pacjenta następstwem leczenia”.

Chyba trudno o lepszą definicję niedocukrzenia, które nie wynika z samej cukrzycy, ale właśnie ze sposobów jej leczenia. Chcąc obniżyć podwyższony poziom cukru we krwi, diabetycy przyjmują insulinę lub doustne leki hipoglikemizujące. Jeśli z jakichś powodów stężenie tych leków jest za wysokie, wówczas dochodzi do hipoglikemii.

Hipoglikemia to niepożądany skutek leczenia insuliną. Podanie zbyt dużej dawki leku powoduje, że cukier we krwi nadmiernie się obniża.

Niedocukrzenie najczęściej występują u osób z cukrzycą typu 1., ale może wystąpić także u pacjentów z cukrzycą typu LADA, kobiet z cukrzycą ciążową leczoną insuliną oraz pacjentów z cukrzycą typu 2. stosujących insulinoterapię.

Rzadziej jest udziałem osób z cukrzycą typu 2., które przyjmują leki doustne z grupy pochodnych sulfonylomocznika, glinid oraz inhibitorów DPP-4.

Odrębnym zagadnieniem jest hipoglikemia reaktywna, czyli niski poziom cukru we krwi, występujący u osób bez cukrzycy. Hipoglikemia reaktywna ma inne przyczyny niż ta występująca u diabetyków, nieco inaczej się objawia, inne są też jej konsekwencje (np. nie wiąże się z ryzykiem utraty przytomności).

Więcej na temat hipoglikemii reaktywnej przeczytasz tu:  Hipoglikemia reaktywna (po posiłku) - objawy, diagnoza, leczenie

Sposób leczenia cukrzycy ma duży wpływ na ryzyko niedocukrzenia. Terapia insuliną niesie ze sobą wysokie ryzyko ciężkiej hipoglikemii (glikemia znacznie poniżej normy), natomiast leki doustne rzadziej prowadzą do niedocukrzeń i są one łagodniejsze.

Hipoglikemia  - objawy

Objawy hipoglikemii mogą być bardzo różne, pierwsze symptomy zbyt niskiego poziomu cukru we krwi pochodzą z układu współczulnego, odpowiedzialnego za mobilizację organizmu. Jeśli w porę nie zareagujemy i cukier będzie obniżał się nadal, wówczas pojawiają się objawy niedocukrzenia pochodzące z centralnego układu nerwowego.

Objawy hipoglikemii, ich rodzaj i natężenie nie wynikają bezpośrednio z poziomu cukru we krwi. U jednej osoby objawy ze strony układu nerwowego mogą pojawić się przy cukrze 60 mg/dl, u innej dopiero kiedy cukier spadnie poniżej 40 mg/dl. Jest to kwestia indywidualna, zależna m.in. od stopnia wyrównania cukrzycy, wieku pacjenta, czasu trwania cukrzycy.

Hipoglikemia – leczenie

Hipoglikemia to dla mózgu sytuacja alarmowa, która wymaga szybkiej interwencji. Lekarstwem na zbyt niski poziom cukru we krwi jest każdy cukier prosty (glukoza, sacharoza), najlepiej podany w czystej postaci. W praktyce można sięgnąć zarówno po pastylki lub żele z glukozą, jak i napoje słodzone cukrem buraczanym (sacharozą).

Osoby chorujące na cukrzycę i narażone na niedocukrzenie zawsze powinny mieć przy sobie glukozę w tabletkach lub w żelu albo słodki napój.  

Niezależnie od tego, czym podnosimy cukier należy uważać z ilością przyjmowanej glukozy. Aby wyprowadzić się z lekkiego i umiarkowanego niedocukrzenia zwykle wystarczy spożyć 10–20 g węglowodanów prostych, czyli 1–2 wymienniki węglowodanowe. Porcjowana glukoza ma tę przewagę nad słodkimi napojami, że mamy ją precyzyjnie odmierzoną. Niemniej sięgnięcie po słodki napój nie jest błędem – pod warunkiem, że nie przesadzimy z jego ilością.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego pacjent w stanie niedocukrzenia powinien spożyć 10–20 g glukozy i odczekać od 10 do 20 minut przed ponownym badaniem poziomu cukru we krwi. Jeśli po tym czasie hipoglikemia utrzymuje się, po raz kolejny należy spożyć glukozę i sprawdzić cukier za kolejne 10–20 minut.

Warto też wiedzieć, że sam organizm posiada mechanizmy kontrregulacji, które chronią go przed negatywnymi skutkami deficytu glukozy. Kiedy cukier nadmiernie się obniża, organizm zaczyna wydzielać hormony przeciwstawne do działania insuliny, czyli:

• kortyzol
• hormon wzrostu
• adrenalinę
• glukagon.

 Hormony te „zmuszają” wątrobę do wyrzucenia do krwioobiegu zgromadzonych w niej zapasów glukozy. Niestety wraz z czasem trwania cukrzycy mechanizmy te ulegają osłabieniu, stąd na niedocukrzenie najbardziej narażeni są pacjenci chorujący na cukrzycę od wielu lat.

Paliwo dla mózgu Dekstroza to bardzo szybko wchłaniający się cukier, któy jest skutecznym "lekarstwem" na niedocukrzenie. Jesli chorujesz na cukrzycę, nie wychodź z domu bez ulubionego smaku Dextro Energy! zAMÓW dextro energy

Hipoglikemia a słodycze

Sposobem na niedocukrzenie nie powinny być słodycze, w szczególności zawierające tłuszcz (czekolady, batony, praliny), ponieważ tłuszcz spowalnia wchłanianie się cukru. Tego typu słodkości wcale szybko nie podnoszą glikemii, a dodatkowo niepotrzebnie dostarczają nadmiaru kalorii. Jest to szczególnie niekorzystne dla pacjentów z cukrzycą typu 2, często mających problemy z nadmierną masą ciała. Oni w szczególności nie powinni zajadać niedocukrzenia słodyczami.

Glukoza pod kontrolą Kiedy potrzebujesz podnieść poziom cukru we krwi, bardzo ważne jest, by nie przyjąć za dużo glukozy (wtedy z hipoglikemii wpadamy w hiperglikemię). Wybróbuj saszetkę zawierającą 10 g glukozy (1 WW). ZAMÓW GLUKOZĘ W ŻELU 1 ww

Czy hipoglikemia jest niebezpieczna?

Bez wątpienia hipoglikemia to stan zagrożenia. Jeśli w porę poziom cukru nie zostanie podniesiony, pacjent może stracić przytomność, a w skrajnych przypadkach życie (to na szczęście zdarza się bardzo rzadko).  

Hipoglikemia bez utraty przytomności także ma negatywne skutki:

• częste hipoglikemie zwiększają ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych (u starszych pacjentów z cukrzycą)
• częste hipoglikemie niszczą komórki mózgu
• hipoglikemia jest dużym obciążeniem psychologicznym dla pacjentów i ich bliskich (ryzyko utraty przytomności w każdym momencie dnia i w nocy)

Hipoglikemia jest niebezpieczna także dlatego, że nie zawsze pacjent jest w stanie poradzić sobie z nią sam. Niedocukrzenia o lekkim i umiarkowanym natężeniu osobom dorosłym nie sprawiają większych problemów – trzeba szybko zjeść coś słodkiego. Problemy pojawiają się wówczas, gdy z powodu bardzo obniżonego poziomu cukru we krwi pacjent zaczyna odczuwać neurologiczne symptomy niedocukrzenia. Dezorientacja, splątanie, zaburzona mowa powodują, że diabetyk może mieć problemy w kontakcie z otoczeniem oraz z samodzielnym poradzeniem sobie z hipoglikemią. Wówczas często potrzebna jest pomoc osób trzecich.

Osobną kwestią pozostaje hipoglikemia u małych dzieci oraz hipoglikemia nocna. Najmłodsi pacjenci z cukrzycą najczęściej nie odczuwają objawów niedocukrzenia, albo nie potrafią powiedzieć, że coś niepokojącego się z nimi dzieje. Dodatkowo u małych dzieci glikemie zmieniają się bardzo dynamicznie. To wszystko sprawia, że ryzyko ciężkiego niedocukrzenia jest bardzo duże i jest to na pewno ogromne wzywanie dla opiekunów dziecka z cukrzycą.

Niebezpieczeństwo związane z hipoglikemią wynika też z faktu, że do obniżenia poziomu cukru we krwi może dojść w nocy, w trakcie snu. Wielu pacjentów dość dobrze odczuwa objawy niedocukrzenia w ciągu dnia, ale zdecydowanie gorzej w nocy. To też zwiększa ryzyko występowania ciężkich, najbardziej niekorzystnych dla zdrowia hipoglikemii.

Częste oraz długotrwale utrzymujące się stany bardzo niskiego poziomu cukru we krwi powodują, że mózg pozbawiony jest energii, co może skutkować częściowym obumieraniem jego komórek.

Jednostkowe niedocukrzenia nie spowodują zauważalnych zmian – zaburzeń poznawczych czy intelektualnych. Jeśli jednak diabetyk doświadcza ich często, mogą przełożyć się np. na kłopoty z pamięcią. Dlatego zawsze należy poszukiwać przyczyn ciężkich niedocukrzeń, a następnie starać się je eliminować. Hipoglikemie takie należy zgłaszać lekarzowi prowadzącemu, by mógł on ewentualnie zmodyfikować rekomendowane dawki insuliny.

Przyczyny hipoglikemii

Po każdym epizodzie niedocukrzenia warto zastanowić się, co było jego przyczyną i jakie popełniliśmy błędy, które mogły wpłynąć na nadmierne obniżenie się poziomu cukru we krwi. Nie zawsze jesteśmy w stanie ustalić, co się wydarzyło, jednak za każdym razem warto szukać przyczyn niedocukrzenia, aby móc je eliminować na przyszłość.

Hipoglikemia to stan nierównowagi pomiędzy ilością insuliny w organizmie a ilością cukru we krwi na rzecz tej pierwszej.

Najczęstsze przyczyny hipoglikemii:

• przyjęcie zbyt dużej dawki insuliny (nieprawidłowo obliczona dawka leku do posiłku)
• zjedzenie zbyt małej ilości węglowodanów
• pominięcie posiłku
• wymioty, biegunka przy wcześniejszym podaniu insuliny
• wysiłek fizyczny (który sam w sobie obniża cukier)
• alkohol

Alkohol nie obniża poziomu cukru, ale blokuje fizjologiczne wydzielanie glukozy przez wątrobę w godzinach nocnych. To dlatego hipoglikemie po alkoholu najczęściej mają miejsce późno w nocy.

Hipoglikemia z utratą przytomności

Ciężka hipoglikemia może doprowadzić do utraty przytomności. Warto zaznaczyć, że obecnie niedocukrzenia z utratą przytomności zdarzają się rzadko. Ich występowanie zostało mocno ograniczone dzięki:

• nowoczesnym insulinom
• podawaniu insuliny za pomocą pompy insulinowej
• systemom do ciągłego monitorowania glikemii, które alarmują o hipoglikemii

Niemniej trzeba mieć świadomość, że takie niebezpieczeństwo istnieje. Hipoglikemia z utratą przytomności nie występuje przy jakimś konkretnym poziomie glukozy – jest to kwestia indywidualna, zależna nie tylko od faktycznej wartości cukru, ale także od tempa obniżania się glikemii oraz indywidualnych predyspozycji pacjenta.

Jak pomóc osobie nieprzytomnej z powodu hipoglikemii?

Generalna zasada jest taka, że osobie nieprzytomnej (a nawet takiej, która jeszcze ma kontakt z otoczeniem, ale już ma problemy z mową, jest splątana, zdezorientowana) nie należy podawać nic słodkiego do jedzenia i picia. W ten sposób unikamy ryzyka zadławienia.

To, co należy zrobić, to wezwać pogotowie oraz/lub podać glukagon.

Glukagon to hormon, który mobilizuje wątrobę do uwolnienia zgromadzonych w niej zapasów glukozy. Po około 10–15 minutach od wykonania zastrzyku, diabetyk stopniowo odzyskuje przytomność. Glukagon może być podany w dowolne miejsce (pośladek, udo, przedramię, brzuch), nawet przez ubranie. Osobie dorosłej należy podać całą dawkę leku, dzieciom młodszym wystarczy połowa. Po kilkunastu minutach diabetyk powinien zacząć odzyskiwać przytomność.

Przy osobie która straciła przytomność z powodu niskiego poziomu glukozy nie zawsze jest ktoś, kto potrafi podać glukagon lub ma do niego dostęp. W takiej sytuacji kluczowe jest natychmiastowe wezwanie pogotowia. Dzwoniąc na numer alarmowy, koniecznie trzeba zaznaczyć, że chodzi o osobę chorującą na cukrzycę, która straciła przytomność. Lekarz z pogotowia podaje pacjentowi glukozę dożylnie.