Hiperglikemia (przecukrzenie) - objawy, rodzaje i przyczyny

Hiperglikemia to stan podwyższonego poziomu cukru we krwi. Początkowe objawy hiperglikemii to wielomocz, uczucie pragnienia, odwodnienie organizmu, ale mogą one wcale nie występować. Stężenie cukru we krwi przekraczające 100 mg/dl wymaga diagnostyki w kierunku zaburzeń metabolizmu węglowodanów. Nieleczona hiperglikemia prowadzić może do uszkodzeń narządów wewnętrznych i ryzyka śpiączki cukrzycowej. Jak rozpoznać hiperglikemię? Jak ją leczyć?

Hiperglikemia jest terminem, o którym mówi się zazwyczaj w kontekście cukrzycy i jej leczenia. Właśnie celem leczenia cukrzycy jest zapobieganie hiperglikemii, bowiem prowadzi ona do rozwoju poważnych powikłań zdrowotnych. W celu kontroli poziomu cukru chorzy na cukrzycę stosują insulinę, leki doustne, specjalną dietę oraz stale kontrolują poziom glukozy. Jak rozpoznać hiperglikemię u osób nie wiedzących, że mają cukrzycę?

Przede wszystkim trzeba rozróżnić hiperglikemię, która świadczy o rozwoju cukrzycy od przecukrzenia u osób już chorujących na cukrzycę.

Hiperglikemia – jakie są normy?

• 126 mg/dl na czczo,
• 200 mg/dl w dwie godziny po doustnym teście tolerancji glukozy,
• 160–180 mg/dl – hiperglikemia u pacjenta ze zdiagnozowaną cukrzycą.

Objawy hiperglikemii

Objawy hiperglikemii, przy niedużych wahaniach poziomu cukru we krwi, mogą wcale nie występować. Gdy poziom cukru we krwi jest większy niż 180 mg/dl zazwyczaj pojawiają się:

• wzmożone pragnienie,
• częstomocz,
• bóle głowy,
• trudności z koncentracją, czasem z pamięcią,
• niewyraźne widzenie,
• zmęczenie i senność,
• utrata masy ciała,

Przedłużająca się hiperglikemia może dawać objawy, takie jak:

• suchość, świąd lub częste infekcje skóry,
• infekcje pochwy,
• powolne gojenie się ran,
• problemy z widzeniem,
• bolesne, niewrażliwe na bodźce i zimne stopy (należy uważać na to, czy nie pojawi się tzw. stopa cukrzycowa),
• utrata włosów na kończynach dolnych,
• zaburzenia erekcji,
• problemy żołądkowo-jelitowe, najczęściej objawiające się przewlekłymi biegunkami lub zaparciami.

Rodzaje hiperglikemii

Można spotkać się z kilkoma rodzajami hiperglikemii. Zaliczają się do nich:

• Hiperglikemia poranna – stężenie glukozy wzrasta rano, co może mieć związek z tzw. efektem brzasku lub zjawiskiem Somogyi (często występują u chorych na cukrzycę).
• Hiperglikemia stresowa, która pojawia się w odpowiedzi na ostre stany chorobowe – np. zawał mięśnia sercowego lub sepsę. Za hiperglikemię odpowiedzialne są procesy neurohormonalne, które są wyzwalane pod wpływem kortyzolu (hormon stresu) i katecholamin.
• Hiperglikemia poposiłkowa występuje wtedy, kiedy po 2-3 godzinach od posiłku glikemia nie wraca do swojego stałego poziomu. U zdrowych osób wzrost stężenia glukozy po posiłku nastepuje po 10 minutach, by po godzinie uzyskać maksymalne stężenie, natomiast po 2-3 godzinach wraca do normy. U chorych na cukrzycę niezbędne jest podanie insuliny, aby poziom cukry spadł.

Każdy rodzaj hiperglikemii może wymagać innych dawek insuliny, które zawsze ustala lekarz.

Przyczyny hiperglikemii

Do przyczyn występowania hiperglikemii zalicza się zaburzenia metaboliczne, czyli cukrzycę. Jednak cukrzyca typu 1 i 2 różnią się od siebie. Cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną, prowadzącą do zniszczenia komórek β trzustki, odpowiedzialnych za wydzielanie insuliny. Cukrzyca typu 1 rozwija się na skutek niedoboru insuliny w organizmie.

Cukrzyca typu 2 to choroba, za którą odpowiadają czynniki środowiskowe. Jest związana jest z narastającym upośledzeniem wydzielania insuliny, przy czym wzrasta insulinooporoność (spada wrażliwość tkanek na działanie insuliny – w normalnych warunkach insulina jest metabolizowana w tkankach).

Oczywiście cukrzyca typu 1 i 2 to nie jedyne rodzaje cukrzycy, jednak występują najczęściej. Warto także wspomnieć, że cukrzyca może powstać w wyniku zmian hormonalnych w organizmie (np. w trakcie ciąży) lub być spowodowana działaniem niektórych leków.

Przyczyny hiperglikemii u osób chorych na cukrzycę:

• przyjęcie za małej dawki insuliny,
• zaprzestanie przyjmowania insuliny,
• błędy dietetyczne,
• brak aktywności fizycznej.

Hiperglikemia w cukrzycy typu 1

Przecukrzenie w cukrzycy typu 1. może wynikać z podania zbyt małej dawki insuliny w stosunku do posiłku, z niepodania dawki insuliny do posiłku albo z dodatkowej choroby przebiegającej z gorączką lub dużego stresu. Do objawów hiperglikemii u pacjentów z cukrzycą typu 1 zaliczamy wzmożone pragnienie, suchość w jamie ustnej, potrzeba częstszego korzystania z toalety, zmiana nastroju – niepokój, zdenerwowanie, irytacja, wewnętrzny niepokój, gorsze samopoczucie, brak koncentracji. Jeśli hiperglikemia pojawi się po posiłku, zostanie szybko zauważona i od razu zostanie podana korekta insuliny, wówczas takiego stanu przecukrzenia chory nie odczuje.

Znaczny niedobór insuliny i wysokie stężenie glukozy we krwi może doprowadzić do ostrego powikłania hiperglikemii, jakim jest kwasica ketonowa. W efekcie może dojść do śpiączki cukrzycowej, która jest bezpośrednim zagrożeniem życia.

Hiperglikemia w cukrzycy typu 2

Hiperglikemia u pacjentów z cukrzycą typu 2 to najczęściej efekt nieprawidłowej diety składającej się z dużej liczby produktów z wysoką zawartością węglowodanów prostych. Ryzyko przecukrzenia jest największe po posiłkach. U pacjentów z cukrzycą typu 2 poziom cukru nie jest tak wysoki, jak u pacjentów z cukrzycą typu 1, co ma związek z tym, że ich organizm wytwarza insulinę. Wartości stężenie glukozy we krwi nie przekraczają zwykle u nich 250 mg/dl.

Jeśli hiperglikemia pojawia się niezależnie od posiłków to może oznaczać to, że leczenie cukrzycy nie jest skuteczne. Do objawów hiperglikemii zalicza się zmęczenie, senność, wzmożone pragnienie.

Hiperglikemia – pierwsza pomoc

W przypadku podejrzenia hiperglikemii u pacjenta (lub jej stwierdzeniu w badaniu glukometrem) należy wezwać pogotowie ratunkowe i pozostać z chorym do jego przyjazdu. Nie wolno podawać choremu leków, ani jedzenia czy picia. Jeżeli pacjent ma w domu insulinę, to może ją podać, ale wezwanie karetki jest niezbędne.

Warto pamiętać, że objawy charakterystyczne dla hiperglikemii (takie jak trudności z utrzymaniem równowagi, bełkotliwa mowa czy utrata przytomności), są często mylone ze stanem upojenia alkoholowego. Jeśli natomiast chory stracił przytomność hiperglikemię można rozpoznać po zapachu acetonu z ust, bardzo suchej skórze oraz po przyspieszonym tętnie.

Zazwyczaj osoby, które chcą pomóc cukrzykowi nie mają możliwości oznaczenia, czy złe samopoczucie wynika z hipoglikemii czy hiperglikemii. Dlatego właśnie nie wolno podawać niczego do jedzenia – najlepiej poczekać z chorym na przyjazd karetki.

Czy można podać za dużą dawkę insuliny?

Tak, można. W sytuacji przecukrzenia chorzy na cukrzycę często podają sobie za dużo insuliny, przez co doprowadzają do hipoglikemii, czyli stanu niedocukrzenia organizmu. Jak zatem podawać insulinę?

Przede wszystkim trzeba znać swój przelicznik: o ile mg/dl obniża poziom cukru jedna jednostka insuliny. Taki przelicznik ustala zawsze lekarz – jest to zwykle spadek o 30–40 mg/dl, ale na dawkę insuliny ma wpływ wiele czynników, dlatego zawsze jest to ustalane indywidualnie.

Warto także pamiętać, że u osób z nadwagą i insulinoopornością wrażliwość na insulinę będzie mniejsza, u osób szczupłych i umięśnionych oraz u dzieci zawsze jest większa.

Należy także wiedzieć, że wrażliwość na insulinę jest różna w ciągu doby. Rano, ze względu na działanie hormonów przeciwstawnych do działania insuliny, potrzebujemy tego hormonu więcej, w południe i wieczorem mniej. Dlatego hiperglikemia poranna może wymagać większej dawki korekcyjnej.

Podając insulinę na korektę, należy dać jej czas, by mogła zacząć działać. Pomiar kontrolny powinien być wykonany po 1,5–2 godzinach od podania insuliny. Nie powinno się sprawdzać glukometrem poziomu cukru zbyt szybko i podawać dodatkowych dawek insuliny, może to bowiem prowadzić do hipoglikemii. Dawkę korekcyjną można podać najwcześniej 2 godziny od podania pierwszej dawki.

>> Krótka historia insuliny