Stopa cukrzycowa to jedno z najbardziej kosztownych i trudnych w leczeniu przewlekłych powikłań cukrzycy. Aby się przed nim ustrzec, trzeba przede wszystkim utrzymywać prawidłowe poziomy cukru we krwi. Nie mniej ważna pozostaje odpowiednia pielęgnacja skóry, ochrona stóp przed urazami oraz regularna kontrola ich stanu przez lekarza pierwszego kontaktu, diabetologa, podologa lub pielęgniarkę podologiczną. Profilaktyka zespołu stopy cukrzycowej zawsze wymaga współpracy pacjenta z opiekującymi się nim specjalistami.
Stopa cukrzycowa – jak uniknąć tego powikłania?
Chyba każda osoba chorująca na cukrzycę miała wątpliwą przyjemność oglądania zdjęć stopy cukrzycowej. Dla wielu jest to widok drastyczny, który sprawia, że szybko chcemy odwrócić wzrok. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że rozpoznanie tego powikłania może być postawione także wtedy, gdy wygląd stóp nie odbiega znacząco od normy. Znane z Internetu czy literatury medycznej obrazy najczęściej przedstawiają najbardziej zaawansowaną postać stopy cukrzycowej. Jednak do rozległych owrzodzeń i martwicy tkanek dochodzi przecież etapami, a poważny problem często zaczyna się od niewinnego wydawałoby się otarcia skóry. Z tego powodu samokontrola stóp oraz właściwa ich pielęgnacja to zadanie dla każdego pacjenta z cukrzycą.
Stopa cukrzycowa – jak ją rozpoznać?
Mianem stopy cukrzycowej określa się wiele nieprawidłowości w obrębie stóp, które występują u osób chorujących na cukrzycę. O obecności tego powikłania mogą świadczyć m.in.:
- osłabienie czucia w stopie
- uczucie pieczenia, mrowienia i palenia skóry
- bóle neuropatycze
- ból podczas ruchu
- deformacje stopy i paznokci
- owrzodzenia
- pęknięcia skóry
- martwica tkanek
- zmiana koloru (sina stopa)
Pierwsze symptomy powikłania często są łagodne, przykładowo pacjent ma skłonność do modzeli, skóra na piętach jest gruba i twarda, z tendencją do pękanie, stopy praktycznie się nie pocą. Wiele osób może nawet nie skojarzyć, że problemy te wynikają tak naprawdę z cukrzycy, a nie z zaniedbań w pielęgnacji. Te z pozoru błache problemy szybko mogą przekształcić się w coś znacznie poważniejszego. Każde przerwanie ciągłości skóry na stopie pacjenta z długoletnią cukrzycą może okazać się bardzo niebezpieczne. Latwo o zainfekowanie takiej rany, przez co będzie się ona powiekszać, a jej gojenie może być znacznie utrudnione z powodu gorszego ukrwienia stopy i podwyższonych glikemii.
Dlatego też stopy osoby z cukrzycą powinny być regularnie kontrolowane przez specjalistę – lekarza diabetologa, lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, podologa, pielęgniarkę podologiczną lub odpowiednio przeszkoloną pielęgniarkę diabetologiczną. Warto, by pacjenci o tym wiedzieli i prosili o taką konsultację podczas wizyty kontrolnej.
Pokaż stopy lekarzowi!
Zgodnie z zaleceniami Polskiej Federacji Edukacji w Diabetologii wszyscy pacjenci z cukrzycą typu 2. oraz osoby dorosłe z wieloletnią cukrzycą typu 1. powinni mieć wykonywane podstawowe badania stóp.
Jest to badanie nieinwazyjne, obejmujące kilka elementów:
- Badanie czucia wibracji, wykonywane przy pomocy kalibrowanego kamertonu lub stroika, który wytwarza drgania.
- Badanie czucia nacisku – za pomocą monofilamentu, który wywiera wystandaryzowany ucisk na skórę (10 g/cm2).
- Badanie czucia bólu – za pomocą ostro zakończonej igły Neurotips.
- Badanie czucia temperatury.
- Ocena makrokrążenia – metoda palpacyjną lekarz ocenia tętno na tętnicy grzbietowej obu stóp, badanie wskaźnika kostka-ramię (ang. ankle-brachial index, ABI).
- Ocena wizualna: deformacji stóp, stanu skóry i paznokci.
Stopa cukrzycowa - jak często do specjalisty?
Częstotliwość kontroli stóp zależy od ich stanu. Jeśli lekarz nie stwierdza cech neuropatii czuciowej (czyli pacjent dobrze reaguje na badanie czucia bólu, temperatury i wibracji), wówczas kontrola zalecana jest raz w roku. Przy stwierdzonych cechach neuropatii czuciowej kontrola powinna mieć miejsce co 6 miesięcy.
Jeśli obok neuropatii czuciowej pojawiają się objawy choroby naczyń obwodowych i/lub zniekształcenia stopy, wówczas zaleca się kontrolę co 3 miesiące.
Najbardziej niebezpiecznym stanem i wymagającym regularnego monitoringu są przebyte owrzodzenia. Tacy pacjenci powinni być monitorowania przez specjalistę co 1-3 miesiące.
Stopa cukrzycowa - zasady pielęgnacji
Do higieny i pielęgnacji stóp osób chorujących na cukrzycę zaleca się wybierać łagodne środki myjące o neutralnym pH (zbyt zasadowe, np. mydła w kostce nadmiernie wysuszają skórę), kosmetyki z mocznikiem oraz natłuszczające preparaty lipidowe. Kosmetyki należy wybierać w zależności od stanu skóry pacjenta. Przy skórze bardzo suchej lepiej sprawdzają się preparaty natłuszczające, jeśli problem suchej skóry nie jest nasilony do pielęgnacji wystarczy krem z mocznikiem w stężeniu 10 proc. Preparaty z zawartością mocznika 25 proc. stosuje się na skórę suchą, zrogowaciałą i modzele stóp.
>> Paraderm Urea, krem z 30% zawartością mocznika
>> Nivelazione Expert, krem do stóp bardzo suchych
>> Compeed, krem na popękane pięty
Temperatura wody podczas kąpieli stóp nie może przekraczać 37°C, sama czynność powinna być krótka, trwać 2–3 minuty, po czym należy bardzo dobrze osuszyć skórę stóp ze szczególnym zwróceniem uwagi na przestrzenie międzypalcowe. W tych miejscach skóra powinna być zawsze czysta i sucha, by zminimalizować ryzyko zakażeń grzybiczych.
>> PiC Solution, płyn do higieny stóp
Profilaktyka przeciwgrzybicza obejmuje również stosowanie obuwia ochronnego w basenach i saunach, wybieranie naturalnych materiałów (skarpety, obuwie), które zapewniają właściwą wentylację skóry stóp i ochronę przed jej przegrzaniem. W razie potrzeby wynikającej z wcześniejszych incydentów zakażeń grzybiczych stóp i paznokci zaleca się zastosowanie preparatów pielęgnacyjnych do stóp z zawartością substancji przeciwgrzybiczych.
>> Preparaty na grzybicę, kremy, maści, płyny
Osoby z objawami stopy cukrzycowej neuropatycznej, które mają zniesione czucie bólu i temperatury lub próg bólu jest znacznie podwyższony, powinny szczególnie uważać na to, by mechanicznie nie uszkodzić sobie stopy. W tym celu należy:
- nosić odpowiednie, wygodne, najlepiej pełne obuwie
- przed założeniem butów, należy sprawdzać dłonią, czy wkładka się nie zagięła, czy nie dostał się jakiś kamień (kiedy brak czucia w stopie, pacjent nie zorientuje się, że jest mu niewygodnie lubże coś go rani)
- codziennie wieczorem oglądać swoje stopy, czy nie pojawiły się żadne otarcia, rany, niepokojące zmiany
Pacjenci z objawami stopy cukrzycowej niedokrwiennej, gdzie dochodzi do upośledzonego krążenia w stopie, powinni wybierać odpowiadnie skarpety, takie które nadmiernie nie uciskają stopy i dodatkowo nie zaburzają cyrkulacji krwi.
>> Podkolanówki dla diabetyków
Jeśli na stopie osoby chorującej na cukrzycę pojawi się nawet niewielkie przerwanie ciągłości skóry (np. peknięcie na pięcie), powinno być odpowidnio zdezynfekowane i zabezpieczone. Zaleca się, by pacjenci chorujący długo, z niedostatecznie wyrównaną cukrzycą zgłaszali się w takich sytuacjach do gabinetu podologa, albo nawet do lekarza pierwszego kontaktu. Nieprawidowe postępowanie może w krótkim czasie bardzo pogorszyć stan stopy.
>> GranuGel, specjalistyczny żel wspomagający procesy gojenia ran
