Stopa cukrzycowa to powikłanie długotrwałej cukrzycy, najczęściej źle leczonej. Do jej rozwoju prowadzi kilka niezależnych mechanizmów. Główne z nich to uszkodzenie naczyń przez zbyt wysokie stężenie cukru we krwi (hiperglikemię), skłonność do zakrzepów, deformacja stopy oraz neuropatia obwodowa – sprzyjająca urazom stopy.
Zespół stopy cukrzycowej – przyczyny
Od lat naukowcy sprzeczają się o to, która z przyczyn jest najważniejsza w rozwoju stopy cukrzycowej. Najwięcej dowodów wskazuje na neuropatię obwodową jako głównego winowajcę. Należy jednak pamiętać, że zespół stopy cukrzycowej rozwija się u pacjentów, u których większość z przyczyn współistnieje. Czynniki prowadzące do rozwoju tego schorzenia można podzielić na 4 główne grupy:
- o podłożu neurogennym;
- o podłożu naczyniowym;
- o podłożu urazowym;
- o podłożu infekcyjnym.
Przyczyny neurogenne stopy cukrzycowej
Neuropatia cukrzycowa jest skutkiem szkodliwego działania zbyt wysokiego poziomu glukozy we krwi (hiperglikemii) na naczynia krwionośne oraz procesy metaboliczne zachodzące w organizmie. Gorsze ukrwienie nerwów oraz szkodliwe metabolity uszkadzają stopniowo nerwy, prowadząc do zaniku ich funkcji.
Nerwy w ludzkim organizmie pełnią funkcje ruchowe (poruszanie mięśniami), funkcje czuciowe (odbieranie wrażeń pochodzących ze środowiska) oraz funkcje autonomiczne (warunkujące potliwość, przepływ krwi itp.). Wszystkie te funkcje mogą ulec upośledzeniu, prowadząc do zróżnicowanych powikłań.
- Uszkodzenie komponenty ruchowej – prowadzi do zaników mięśniowych, przewagi zginaczy nad prostownikami, różnorodnych ograniczeń ruchowych. Pojawiają się zaburzenia chodu, które mogą prowadzić do powstawania modzeli lub owrzodzeń (w wyniku nierównomiernego wywierania nacisku na stopę).
- Uszkodzenie komponenty czuciowej – prowadzi głównie do utraty odczuwania bólu, co niesie ze sobą najpoważniejsze konsekwencje. Ból pełni w dużej mierze funkcje ochronne dla naszego organizmu. Osoba, która nie odczuwa bólu, narażona jest na takie zdarzenia, jak nastąpnięcie na ostry przedmiot, używanie zbyt ciasnego obuwia itp. Taka sytuacja może prowadzić do powstania owrzodzenia. Pierwszym sygnałem ostrzegawczym jest zaburzenie czucia temperatury i wibracji. Dlatego też badanie stopy pod tym kątem jest niezbędne przy każdej wizycie kontrolnej u lekarza. Świadomość zaburzeń czucia pozwala prowadzić w odpowiednim czasie środki prewencyjne, np. korzystanie ze specjalnego typu obuwia, kontrola temperatury wody używanej do kąpieli itp.
- Uszkodzenie komponenty autonomicznej – prowadzi do niekorzystnych zjawisk dotyczących układu kostnego. Dochodzi wówczas do zmniejszenia jakości tkanki kostnej, co może skutkować większą skłonnością do złamań.
Przyczyny naczyniowe stopy cukrzycowej
Hiperglikemia prowadzi do uszkodzenia naczyń – zwłaszcza tętnic. Dochodzi głównie do zmniejszenia elastyczności naczyń i do nasilonej miażdżycy. Skutkuje to upośledzonym przepływem krwi w kończynie, co z kolei prowadzi do uszkodzenia nerwów i niedożywienia tkanek, które mogą ulegać nawet zmianom martwiczym. Objawami choroby naczyń kończyn dolnych jest ból oraz uczucie zimnych nóg.
Ocena ukrwienia kończyn dolnych powinna być regularnie wykonywana w trakcie wizyt kontrolnych osób chorujących na cukrzycę. Wśród najczęściej wykonywanych badań są badanie przedmiotowe wykonane przez lekarza oraz ultrasonografia dopplerowska (USG Doppler).
>> Produkty do dezynfekcji i regeneracji ran, opatrunki na trudno gojące się rany
Przyczyny mechaniczne (urazowe) powstania stopy cukrzycowej
Wśród przyczyn mechanicznych wyróżnia się dwie grupy czynników prowadzących do powstania owrzodzenia. Z jednej strony mogą być to czynniki wynikające z nieprawidłowości w budowie stopy – tj. zniekształcenia stawów (będące skutkiem cukrzycy), nadmiernie eksponowane kości itp. Z drugiej strony zaburzenia czucia mogą doprowadzić do wystąpienia urazu, który może być przegapiony przez samego chorego z powodu nieodczuwania bólu. Często takie urazy są skutkiem korzystania ze zbyt ciasnego obuwia, ostrego obiektu (np. kamienia) w bucie.
Przyczyny infekcyjne stopy cukrzycowej
Infekcja (zakażenie) nie jest sama w sobie procesem inicjującym powstanie owrzodzenia. Jednakże nadkażenie rany jest niebezpiecznym zjawiskiem i często momentem inicjującym kaskadę procesów prowadzących do amputacji kończyny.
Podział zespołu stopy cukrzycowej
Z powodu obecności kilku niezależnych czynników prowadzących do rozwoju stopy cukrzycowej wyróżnia się zespoły stopy cukrzycowej z przewagą którejś z wyżej opisanych komponent lub stanowiące nałożenie się kilku z nich równocześnie. Można więc wyróżnić zespół stopy cukrzycowej neuropatyczny, naczyniowy lub neuropatyczno-naczyniowy (mieszany).
