Kamica nerkowa – przyczyny, rodzaje, diagnostyka i leczenie

Co to jest kamica nerkowa? Kamica nerkowa, zwana tez kamicą moczową, to jedna z najczęstszych chorób układu moczowego. Schorzenie polega na obecności w układzie moczowym kamieni nerkowych, czyli złogów powstających w wyniku wytrącania się substancji chemicznych obecnych w moczu. U zdrowego człowieka substancje te występują w postaci rozpuszczonej, ale gdy ich stężenie jest zbyt duże, zamiast rozpuszczać się, tworzą kryształki w kielichach lub miedniczce nerkowej. Początkowo są to drobne złogi przypominające piasek, ale gdy przedostaną się do moczowodu i pęcherza moczowego, mogą tam zalegać i powiększać swoją  objętość. Gdy zaczynają przesuwać się moczowodami w stronę pęcherza, mogą uszkadzać tkanki lub tworzyć zatory uniemożliwiające naturalne wydalanie moczu.  

>> Leki i suplementy diety na zapalenie pęcherza moczowego

Rodzaje kamicy nerkowej

W zależności od stężenia w moczu określonych substancji kamicorodnych, wyróżnia się kilka rodzajów kamicy nerkowej:

• kamica szczawianowo-wapniowa (najpowszechniej występująca forma kamicy nerkowej, dotycząca około 60 proc. chorych)
• kamica fosforanowo-wapniowa (pojawia się u 8–18 proc. chorych, częsta u ciężarnych kobiet)
• kamica moczanowa (dotyka 5-10 proc. chorych)
• kamica fosforanowa (inaczej kamica struwitowa, rzadszy rodzaj kamicy dotyczący kilku procent chorych, częściej kobiet ze względu na budowę anatomiczną żeńskiej cewki moczowej)
• Kamica cystynowa (rzadka choroba wrodzona, dotyczy 1 proc. chorych na kamicę dorosłych i 6 proc. dzieci, może pojawiać się już u niemowląt)

Kto choruje na kamicę nerkową?

Choroba występuje stosunkowo często – szacuje się, że około 10 proc. populacji męskiej i 5 proc. populacji żeńskiej doświadcza przynajmniej jednego epizodu kamicy w ciągu swojego życia.

Szczyt zachorowalności u  mężczyzn przypada na okres między  40. a 50. rokiem życia, u kobiet między 50. a 70. rokiem życia, jednak pierwszych napadów kolki nerkowej doświadczają często również młodzi ludzie, a nawet małe dzieci. U mniej więcej połowy pacjentów, po pierwszym epizodzie kamicy choroba nie nawraca, u pozostałych kolejne ataki następują w ciągu kolejnych kilku lat.

U pewnego odsetka chorych kamica nerkowa utrzymuje się przez całe życie, co jakiś czas dając o sobie znać bardzo silnym bólem i wydalaniem kamieni.

Przyczyny kamicy nerkowej

Rzadko zdarza się, by u pacjenta zaistniała zaledwie jedna przyczyna odkładania się złogów w drogach moczowych, zazwyczaj jest to zjawisko złożone, wieloczynnikowe. Przyczyną kamicy nerkowej może być:

• nieprawidłowy odpływ moczu z jednej lub dwóch nerek (u mężczyzn dzieje się tak np. przy przeroście prostaty)
• niekorzystny odczyn moczu (zbyt kwaśny lub zasadowy)
• nadmierne zagęszczenie moczu (w wyniku odwodnienia)
• niedobór związków hamujących powstawanie złogów w moczu (np. magnezu lub cytrynianów)
• zaburzenia metaboliczne oraz nadpodaż wapnia, witaminy C lub D
• infekcje bakteryjne
• skład moczu, np.  obecność złuszczonych nabłonków, wokół których wykrystalizowują się sole
• schorzenia przewlekłe (m.in. choroba Leśniowskiego-Crohna)
• czynniki anatomiczne (nieprawidłowości w budowie  układu moczowego powodujące zastoje moczu)
• przewlekłe stosowanie niektórych leków, zwłaszcza antybiotyków
• dieta bogatobiałkowa (zakwaszająca mocz i obniżająca stężenie cytrynianów w moczu)
• niedobór płynów w diecie lub nadmiar wody wysokozmineralizowanej

Kamicę nerkową uważa się za chorobę uwarunkowaną rodzinnie, gdyż u osób blisko spokrewnionych często występują zaburzenia metabolizmu określonych substancji, które sprzyjają tworzeniu się złogów.

Kamica nerkowa u 25 proc. chorych występuje w wywiadzie rodzinnym. U części pacjentów ze stwierdzoną kamicą nerkową nie da się ustalić bezpośredniej przyczyny choroby.

Objawy kamicy nerkowej

Kamica nerkowa jest schorzeniem, które przez wiele lat może przebiegać bezobjawowo lub skąpoobjawowo, a zalegające w nerkach złogi stopniowo powiększają swoją masę, czasami całkowicie wypełniając przestrzeń miedniczek nerkowych oraz kielichów nerki – mówi się wówczas o tzw. kamieniach odlewowych. Pierwszą manifestacją choroby jest zazwyczaj:

• napad kolki nerkowej, czyli silny ból w okolicach lędźwi. 

Ból ten zazwyczaj określany jest jako bardzo ostry, często o charakterze kurczowym, czyli naprzemiennie nasilający się i słabnący. Jego przyczyną jest przemieszczanie się złogów z nerek do moczowodów, zatykanie ich i podrażnianie. W zależności od lokalizacji złogów, ból może być odczuwany wyżej (blisko nerek) lub niżej (w pobliżu pęcherza). Może promieniować do pachwiny, a u mężczyzn również do prącia. Napadowi kolki nerkowej często towarzyszą:

• nudności i wymioty
• gorączka
• krwiomocz, pieczenie podczas oddawania moczu
• parcie na pęcherz
• uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza
• osłabienie, rozbicie
• infekcje dróg moczowych (jako powikłanie)

Urocal SD - tabletki Urocal SD jest suplementem diety stworzonym z myślą o osobach dorosłych dbających o drogi moczowe i pacjentów z kamicą nerkową. Zawarty w preparacie wyciąg z korzenia szparaga dzikiego korzystnie wpływa na zdrowie nerek. Dodatkowo wspomaga prawidłowe funkcjonowanie układu moczowo-płciowego, w tym gruczołu krokowego u mężczyzn. ZAREZERWUJ JUŻ DZIŚ

Objawy kamicy nerkowej – kiedy zgłosić się do lekarza?

Pacjenci z rozpoznaną i leczoną kamicą nerkową, u których napady kolki pojawiały się wcześniej i kończyły się wydaleniem drobnych kamieni, zazwyczaj przy kolejnych podobnych atakach radzą sobie samodzielnie i leczą się przyjmując duże ilości wody (nawet 4 litry na dobę) oraz zalecone przez lekarza środki przeciwbólowe i rozkurczowe. W pozostałych przypadkach silne bóle świadczące o kamicy nerkowej powinny być pilnie konsultowane z lekarzem.

Pomocy należy pilnie poszukać w sytuacji, gdy:

• napad kolki nerkowej pojawia się u pacjenta pierwszy raz w życiu
• pacjentem jest dziecko lub kobieta w ciąży
• ból u pacjenta jest bardzo nasilony
• ból nie ustępuje w krótkim czasie
• pojawia się również wysoka temperatura, krwiomocz, silne wymioty oraz inne niepokojące objawy

Jakie badania wykonać przy kamicy nerkowej?

W diagnostyce i leczeniu kamicy nerkowej specjalizują się nefrolodzy i urolodzy. Pacjenci z objawami kamicy nerkowej zazwyczaj trafiają jednak najpierw do lekarza rodzinnego, który wypisuje skierowanie do poradni specjalistycznej. Sam lekarz rodzinny może być pomocny w przypadku łagodnych napadów kolki, szczególnie w przypadku pacjentów, u których powtarzają się one od jakiegoś czasu i nie wymagają zabiegu. By zdiagnozować pacjenta z podejrzeniem kamicy nerkowej, poza wywiadem lekarskim stosowane są:

• badania laboratoryjne krwi (morfologia i stężenie elektrolitów, kreatyniny, mocznika)
• badania ogólne moczu
• USG układu moczowego
• RTG układu moczowego
• tomografia komputerowa jamy brzusznej – najdokładniejsze badanie wykrywające  wszystkie typy złogów
• urografia – radiologiczna ocena dróg moczowych po podaniu dożylnie środka kontrastującego, badanie wskazuje lokalizację złogów i stopień zwężenia dróg moczowych

U pacjentów z rozpoznaną kamicą nerkową wskazane jest zdiagnozowanie przyczyny problemu, czyli ustalenie powodów odkładania się złogów. Stosuje się technikę pobierania moczu pacjenta przez 24 godziny, dzięki czemu możliwe jest zmierzenie jego dobowej objętości, odczynu i składu (zawartości wapnia, sodu, kwasu moczowego, szczawianów, cytrynianów i kreatyniny). Na podstawie wyników tego badania ustalane jest leczenie oraz dieta.

Leczenie kamicy nerkowej

W większości przypadków złogi nie są duże, średnica kamienia nerkowego do 5 mm pozwala na samoczynne przemieszczenie się przez moczowód do pęcherza. U każdego pacjenta etapy te mogą przebiegać w różnym tempie, a ból towarzyszący przesuwaniu się złogów uzależniony jest od ich wielkości i innych czynników.

Naturalne „rodzenie” kamieni wspomaga się poprzez picie dużych ilości wody, której zadaniem jest „wypłukanie” złogów (istnieje przesąd, by zamiast wody pić piwo, które ma działanie moczopędne, ale taka sama objętość czystej wody zadziała równie dobrze, bez obarczania organizmu alkoholem). W okresie przesuwania się złogów przez moczowód wskazane jest przyjmowanie leków przeciwbólowym i rozkurczowych.

Kolki nerkowej o dużym nasileniu wymagają leczenia silnymi lekami przeciwbólowymi (w tym opioidami). Konsultacja urologiczna jest potrzebna w przypadku zdiagnozowania kamieni o dużej średnicy, które blokują odpływ moczu, równolegle rozwijającej się infekcji dróg moczowych, utrzymującego się krwiomoczu, bardzo silnych bólów. W niektórych przypadkach konieczna jest hospitalizacja, a nawet zabieg urologiczny. Obecnie stosowane metody usuwania złogów to:

• litotrypsja pozaustrojowa – użycie fali wstrząsowej do rozbijania kamieni moczowych na znacznie drobniejsze cząstki, które pacjent może wydalić z moczem w sposób naturalny. To najczęściej stosowana technika, możliwa do przeprowadzenia również w warunkach ambulatoryjnych. Czasami konieczne jest wykonanie serii zabiegów (przy większych złogach).
• Nefrolitotrypsja przezskórna – wykorzystywana przy bardzo dużych złogach (o średnicy powyżej 2,5 cm) lub złogach zlokalizowanych niekorzystnie dla zastosowania litotrypsji. Polega na wprowadzeniu do nerki przez nacięcie w skórze nefroskopu, czyli narzędzia za pomocą którego  lekarz obserwuje kamień i określa jego lokalizację, po czym rozdrabnia go na małe cząstki. Zabieg jest przeprowadzany w znieczuleniu, a pacjent przez kilka dni musi pozostać w szpitalu.
• Ureterorenoskopia – stosowana w przypadku złogów umiejscowionych w środkowym i dolnym odcinku moczowodu, polega na wprowadzeniu przez cewkę moczową wziernika, którym można dotrzeć do kłopotliwego złogu, a następnie rozbić go i usunąć. Zabieg wymaga znieczulenia, a pacjent przez kilka dni pozostaje w szpitalu.

Profilaktyka kamicy nerkowej

Zarówno pacjenci dotknięci kamicą nerkową w przeszłości, jak i osoby zdrowe, które chcą zmniejszyć ryzyko pojawienia się złogów w drogach moczowych, powinny dbać o właściwie nawadnianie organizmu oraz stosować odpowiednią dietę. Istotne elementy profilaktyki przeciwkamicowej:

• podaż płynów w takiej ilości, by wydalać około 2-2,5 litra moczu w ciągu doby. Najkorzystniejsze jest spożywanie wody filtrowanej, niskozmineralizowanej, regularnie w małych porcjach przez cały dzień oraz w przypadku pobudek nocnych. U pacjentów z kamicą zalecana ilość to 2,5-3 litry wody na dobę (w przypadku kamicy cystynowej zaleca się minimum 4 litry na dobę, dążąc nawet do 6 litrów)
• ograniczenie spożycia białka zwierzęcego, które zwiększa stężenie mocznika, zakwasza mocz, zwiększa stężenie cytrynianów. Szczególnie niebezpieczna dla nerek jest dieta wysokobiałkowa (np. dieta Dukana), która stosowana nieumiejętnie, np. z nieodpowiednią podażą wody, może prowadzić do poważnych schorzeń układu moczowego
• ograniczenie spożywania soli do 3-5 g na dobę, możliwie zastępując sól sodową solą potasową
• właściwa podaż wapnia (pochodzącego z naturalnych źródeł pokarmowych)
• spożywanie dużych ilości nieprzetworzonych lub niskoprzetworzonych warzyw, w mniejszym stopniu owoców (nadmiar fruktozy w diecie zwiększa ryzyko kamicy)
• aktywność fizyczna, normalizacja masy ciała
• ograniczenie spożycia alkoholu, u pacjentów chorych na kamicę nerkową – wykluczenie alkoholu
• niesuplementowanie bez wskazań lekarskich preparatów wapnia, witaminy D, witaminy C