Ból wątroby – czy wątroba boli? Objawy chorób wątroby

Kłucie po prawej stronie, pod żebrami, żółte grudki na powiekach, ciemne przebarwienia na skórze – to tylko niektóre z objawów zwiastujących choroby wątroby. Powodem do niepokoju może też być ucisk w boku po obfitym posiłku, imprezie alkoholowej albo zażyciu leków przeciwbólowych. Jak boli wątroba i czy w razie uszkodzenia sama się zregeneruje?

Gdzie leży wątroba? Wątroba to jeden z najważniejszych elementów układu pokarmowego oraz największy i najlepiej ukrwiony gruczoł w ludzkim  organizmie. Położona jest w górnej części jamy brzusznej, w prawym podżebrzu, między przeponą, żołądkiem a jelitami. Zbudowana jest z dwóch płatów i ośmiu segmentów naczyniowych, z których każdy stanowi odrębną jednostkę anatomiczną i czynnościową. Miąższ wątroby składa się z setek tysięcy komórek wątroby, czyli hepatocytów ułożonych w jednorzędowe beleczki, przylegające do siebie bokami. Narząd jest podwójnie unaczyniony – większość, bo nawet 80 proc. krwi wątroba otrzymuje z żyły wrotnej (ukrwienie czynnościowe), a pozostała część dostarczana jest przez tętnicę wątrobową właściwą (ukrwienie odżywcze). Wątroba, wraz z krwią, może ważyć nawet 2,5 kg, co czyni ją największym narządem wewnętrznym człowieka.

>> Tabletki na wątrobę, kapsułki, herbatki na wątrobę

Do czego potrzebna nam wątroba?

Trudno zliczyć wszystkie funkcje wątroby w ludzkim organizmie. Organ jest odpowiedzialny za szereg bardzo zróżnicowanych zadań, z których najistotniejsze to m.in.:

• przetwarzanie składników odżywczych w łatwo przyswajalne przez komórki substancje (np. skrobię w cukry proste)
• odtruwanie organizmu z toksycznych substancji przyjmowanych z pożywieniem bądź będących odpadami przemiany materii
• udział w procesach termoregulacji organizmu
• utrzymywanie prawidłowej krzepliwości krwi
• udział w mechanizmach odpornościowych organizmu
• magazynowanie substancji nadających się do ponownego wykorzystania (gromadzi m.in. glikogen, który jest paliwem zapasowym ustroju, a także witaminy A, D, B12 i znaczne ilości żelaza)
• wytwarzanie i wydzielanie żółci niezbędnej do emulgacji tłuszczów (w dwunastnicy pod wpływem żółci dochodzi do rozbicia dużych cząsteczek tłuszczów na mniejsze, bardziej przyswajalne w dalszej części układu pokarmowego)
• wytwarzanie i magazynowanie enzymów
• odpowiadanie za syntezę i magazynowanie niektórych białek osocza (np. albuminy)
• rozkładanie zużytych erytrocytów

Regeneracja wątroby

Wątroba to jedyny lity organ w ludzkim organizmie wykazujący zaawansowane zdolności regeneracyjne. Nasze ciało potrafi odtworzyć cały, utracony np. w wyniku transplantacji płat, wątroba zresztą nieustannie „pilnuje”, by stosunek jej masy do masy całego ciała był wystarczający do utrzymania homeostazy organizmu. Nie oznacza to jednak, że jest niezniszczalna – znaczne uszkodzenia oraz niektóre wirusy upośledzają jej zdolności regeneracyjne, w organie postępuje włóknienie miąższu, a efektem jest nieodwracalna utrata funkcji.  

Czy wątroba boli?

Wątroba nie jest unerwiona, co oznacza, że nie możemy odczuwać bólu tego organu. To, co nazywamy bólem wątroby, to w rzeczywistości dyskomfort powodowany rozciąganiem błony surowiczej tego narządu, w wyniku jego nienaturalnego powiększania się. Gdyby wątroba alarmowała o swoich problemach zdrowotnych ostrym sygnałem bólowym, tak jak robią to chociażby nerki czy zęby, choroby tego narządu byłyby rozpoznawane i leczone na wystarczająco wczesnym etapie. Niestety, wiele schorzeń wątroby rozwija się w ukryciu, a pacjent i lekarz czasami przez długie miesiące czy lata nie mają żadnych powodów, by podejrzewać, że z organem dzieje się coś niepokojącego.

Objawy chorób wątroby

Pośród symptomów, na które zawsze warto zwrócić uwagę i skonsultować je z lekarzem (zwłaszcza, jeśli występują grupowo), wymienia się:

• ból, skurcze, ucisk, kłucie po prawej stronie, pod żebrami
• żółte grudki na powiekach
• nierównomierne rozmieszczenie ciemniejszego pigmentu na odsłoniętych patiach skóry
• zażółcenie białek oczu
• pajączki naczyniowe na szyi i klatce piersiowej
• zażółcenie, świąd lub suchość skóry
• rumień dłoni i podeszew stóp
• poszerzenie żył w okolicach pępka
• zmiany na płytkach paznokci
• ciemna barwa moczu
• obrzęki kończyn i twarzy
• pogorszenie samopoczucia, przewlekły brak energii

Jak zbadać wątrobę?

Często jedyną szansą na wczesne rozpoznanie choroby i rozpoczęcie jej leczenia jest czujność w obserwowaniu niejednoznacznych sygnałów, jakie wysyła organizm oraz badania profilaktyczne. Przynajmniej raz w roku zalecane jest wykonanie prób  wątrobowych (białko całkowite, bilirubina całkowita, ASPAT, ALAT), GGTP  (badanie miąższu wątroby i dróg żółciowych, pomocne w diagnostyce chorób wątroby o podłożu alkoholowym), przeciwciał anty-HBs, przeciwciał anty-HCV, fosfatazy alkalicznej.

Schorzenia wątroby

Wątroba, ze względu na swoje liczne zadania pełnione w organizmie, nieustannie narażona jest na przeróżne uszkodzenia i zaburzenia funkcjonowania. Choroby wątroby można podzielić na trzy podstawowe grupy:

• choroby miąższu,
• choroby naczyń,
• choroby wewnątrzwątrobowych przewodów żółciowych.

Nie wszystkie objawiają się bólem, czy nawet dyskomfortem w okolicy podżebrowej, czasami rozwijają się bezobjawowo lub dają niejednoznaczne symptomy, mylone z chorobami o innym podłożu.

Hepatil - tabletki Hepatil to suplement diety, który dzięki zawartości choliny wspomaga pracę wątroby oraz przyczynia się do prawidłowego metabolizmu tłuszczów. ZOBACZ WIĘCEJ

Choroby miąższu wątroby

• wirusowe zapalenia wątroby typu A, B, C, D i E – wśród wirusów hepatotropowych najcięższe uszkodzenia powodują wirusy B oraz C. Choroba może przez wiele lat nie dawać żadnych objawów lub jedynie objawy grypopodobne, takie jak zmęczenie, obniżony nastrój, senność.  
• marskość wątroby – u pacjenta dochodzi do zwłóknienia wątroby i zmiany jej budowy, a ostatecznie całkowitej utraty funkcji tego narządu. Oprócz zmęczenia i osłabienia mogą występować bóle brzucha, wodobrzusze i spadek masy ciała. Czasami choroba długo nie daje żadnych objawów.
• guzy wątroby – nawet 80 proc. przypadków raka wątroby  powodują wirusowe zapalenia wątroby typu B i C, pozostałe czynniki ryzyka to uzależnienie od alkoholu i papierosów, mykotoksyny, wieloletnia antykoncepcja hormonalna i inne. Rak wątrobowokomórkowy zazwyczaj idzie w parze z marskością wątroby, w większości przypadków konieczne jest leczenie operacyjne lub przeszczepienie wątroby.
• polekowe uszkodzenie wątroby - toksyczne uszkodzenie wątroby może być spowodowane przez ponad 800 leków, toksyn lub innych niezakaźnych czynników. Organ ulega uszkodzeniu w wyniku zatrucia, działania niepożądanego lub reakcji alergicznej. Może objawiać się kłuciem wątroby, ale często rozwija się bezobjawowo.
• niealkoholowa i alkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby – odkładanie się tłuszczu w komórkach wątroby dotyczy przede wszystkim osób nadużywających alkoholu,  ale może występować też m.in. u chorych na cukrzycę, WZW typu C, chorobę Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego, niektóre wrodzone choroby metaboliczne, a także u osób otyłych, nieprawidłowo odżywiających się, zażywających niektóre leki. 
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby – AZW to choroba o podłożu genetycznym, polegająca na ataku komórek układu odpornościowego na własne białka, zlokalizowane w komórkach wątrobowych. Choroba często współwystępuje z innymi chorobami autoimmunologicznymi, np. bielactwem, RZS czy chorobami tarczycy.
• choroba Wilsona – zaburzenie metabolizmu miedzi, która gromadzi się w wątrobie i prowadzi do jej uszkodzenia.
• Hemochromatoza – choroba metabolizmu żelaza (dawniej nazywana cukrzycą brunatną lub brązową), objawiająca się m.in. postępującą marskością wątroby. Charakterystycznym objawem bywa szarobrązowe zabarwienie skóry twarzy.

Choroby naczyń wątroby

• zakrzepica żyły wrotnej i żył wątrobowych – blokada przepływu krwi spowodowana zakrzepem, występująca zazwyczaj przy zaawansowanej marskości wątroby oraz innych chorobach wątroby, stanach zapalnych w jamie brzusznej czy niektórych chorobach krwi. Pośród możliwych objawów wymienia się wodobrzusze, silny ból, krwiste biegunki.  

Choroby wewnątrzwątrobowych przewodów żółciowych

• pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych – przewlekła choroba wątroby, w której dochodzi do zastoju żółci w drogach żółciowych w wyniku postępującego włóknienia, niszczenia i zwężenia wewnątrzwątrobowych i zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych. Zazwyczaj prowadzi do marskości i niewydolności wątroby. 
• nowotwory dróg żółciowych – wyróżnia się raka wewnątrzwątrobowych zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych, a pośród czynników ryzyka znajduje się m.in. pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych. Nowotwór prowadzi do cholestatycznego uszkodzenia wątroby.

Problemy wątroby po alkoholu

Nie ma co się oszukiwać, że jedynie picie nałogowe, w znacznym nadmiarze, odbija się na wątrobie. Dla tego ważnego narządu szkodliwa jest nawet niewielka ilość alkoholu, ale im więcej się go spożywa, tym szybciej dochodzi do włóknienia miąższu wątroby. Wątroba jest odpowiedzialna za oczyszczanie organizmu z toksyn, w tym również z etanolu, który jest składnikiem wszystkich napojów alkoholowych, nawet słabego piwa czy wina.

W procesie rozkładu etanolu powstaje aldehyd octowy, substancja wysoce toksyczna i odpowiedzialna m.in. za poalkoholowego kaca.

Im częściej wątroba ma do czynienia z tymi związkami, tym trudniejsza jest jej regeneracja, gdyż hepatocyty regularnie ulegają zniszczeniu. Co ciekawe, włóknienie miąższu wątroby szybciej przebiega u kobiet, które słabiej metabolizują alkohol. Maksymalna dzienna dawka alkoholu dla kobiet to 10-20 g, w przypadku mężczyzn - 20-30 g. Osoby ze zdiagnozowanymi chorobami wątroby powinny całkowicie wyeliminować alkohol ze swojego życia, a każdy, nawet zupełnie zdrowy człowiek, nigdy nie powinien mieszać alkoholu i leków – możliwy skutek uboczny takiego koktajlu to niewydolność wątroby.

Jeśli osoba spożywająca alkohol odczuwa ból, kłucie czy ucisk w okolicach wątroby, powinna natychmiast zaprzestać picia, a po wytrzeźwieniu zrobić badania profilaktyczne (próby wątrobowe, GGTP). Bardzo możliwe, że odczuwany dyskomfort to sygnał, ze wątroba nie radzi sobie już z przetwarzaniem toksycznych związków, gdyż jej miąższ uległ zaawansowanemu zwłóknieniu.

Przejedzenie i kłucie w boku

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby to choroba, która błyskawicznie rozprzestrzenia się w krajach wysoko rozwiniętych. Bardzo często za tym schorzeniem stoi po prostu nieprawidłowa, niezdrowa dieta. Nadwaga i otyłość oraz skorelowane z nimi choroby, takie jak choćby cukrzyca, to czynniki poważnie zagrażające wydajności funkcji wątroby.

>> Leki na niestrawność, herbatki na trawienie, krople żołądkowe

Dbałość o wątrobę to unikanie żywności ciężkostrawnej, sztucznie przetworzonej, bogatej w cukry proste, sól i tłuszcze nasycone. Udowodniono, że osoby odżywiające się głównie w fast foodach oraz nałogowi alkoholicy mają wątroby w bardzo zbliżonym stanie. Dieta dobra dla wątroby to warzywa, ryby, oleje roślinne, zioła, cytrusy. 

Ból wątroby po obfitym posiłku może, ale nie musi oznaczać choroby tego organu. Jeśli wątroba nie jest przyzwyczajona do dań ciężkostrawnych i bardzo tłustych, być może jest nadmiernie obciążona pracą i ucisk czy dyskomfort wkrótce miną. Kłucie w boku po posiłku może też nie mieć związku z wątrobą, lecz  sygnalizować obecność wrzodów w żołądku czy dwunastnicy. Jeśli ból się utrzymuje lub pojawia po posiłkach różnego typu, warto skonsultować ten problem z lekarzem.

Niepokojący ból wątroby po lekach

Wiele leków zażywamy z konieczności – to m.in. leki przeciwzapalne, antybiotyki, statyny, antydepresanty. Wątroba traktuje je dokładnie tak, jak wszystkie inne toksyny wprowadzane do organizmu, czyli pracuje nad ich metabolizowaniem. Nadmiar trafiających do wątroby substancji toksycznych może prowadzić do tzw. polekowego uszkodzenia tego organu, a zagrożeniem są nie tylko niezbędne leki na receptę, ale też popularne środki przeciwbólowe, a nawet niektóre preparaty ziołowe.

Wątrobę może więc uszkodzić również zażywany w nadmiarze paracetamol, niesterydowe leki przeciwzapalne czy doustne leki antykoncepcyjne, działanie hepatotoksyczne mają również takie zioła, jak podbiał, żywokost, senes. Lekarze zalecają, by przyjmować leki zgodnie z zaleceniem, nie nadużywać leków i preparatów dostępnych bez recepty, nigdy też nie łączyć ich z alkoholem.

Ból brzucha, nudności, wymioty, brak łaknienia mogą świadczyć o polekowym uszkodzeniu wątroby. Warto pamiętać, że objawy te nie muszą wystąpić, gdyż choroba często przebiega bezobjawowo. Jeśli poza bólem w okolicy podżebrowej pacjent zauważa u siebie zażółcenie i świąd skóry, może to świadczyć o zapaleniu wątroby przebiegającym z utrudnieniem odpływu żółci – w obu przypadkach konieczna jest pilna konsultacja z lekarzem i odpowiednie badania.

>> Dieta wątrobowa – co jeść w chorobach wątroby?