Zespół jelita drażliwego (Irritable Bowel Syndrome – IBS) jest przewlekłą chorobą układu pokarmowego charakteryzującą się nadreaktywnością jelit. Choroba objawia się naprzemiennymi zaparciami i biegunkami oraz bólem brzucha związanym na ogół z wypróżnieniem. Jak rozpoznać zespół jelita drażliwego? Jak wygląda leczenie? Jaką dietę stosować?
Zespół jelita drażliwego (IBS) – objawy, przyczyny i leczenie. Jaka dieta przy IBS?
Czym jest zespół jelita drażliwego?
To zaburzenia w obrębie jelita cienkiego i grubego, często spowodowane stresem, stanami lękowymi lub depresją. Na rozwój problemu mogą wpływać także niektóre pokarmy oraz nadużywanie środków przeczyszczających. Co ważne, objawy zespołu jelita drażliwego nie są spowodowane zakażeniem, zatruciem ani stanem zapalnym – podczas badań diagnostycznych obraz jelit jest prawidłowy. Do najczęstszych objawów IBS należą ból brzucha oraz zmiana rytmu wypróżnień.
Wyróżnia się cztery postacie zespołu jelita drażliwego:
- zespół jelita drażliwego z dominującą biegunką – pacjent często oddaje luźny stolec, pojawia się nagłe parcie i potrzeba wypróżnienia,
- zespół jelita drażliwego z dominującym zaparciem – stolec jest twardy, zbity, często pacjent ma problemy z wypróżnieniem; pojawia się uczucie niepełnego wypróżnienia,
- zespół jelita drażliwego ze zmiennym rytmem wypróżnień - gdy częstość biegunek i zaparć jest zbliżona,
- postać nieklasyfikowana zespołu jelita drażliwego – nie można zaklasyfikować do żadnego z powyższych trzech typów.
IBS jest diagnozowany wtedy, kiedy nawracający ból brzucha trwa przynajmniej jeden dzień w tygodniu w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Muszą mu towarzyszyć dwie z trzech cech charakterystycznych, czyli:
- zależność bólu od wypróżnienia,
- zmiana częstości wypróżnień,
- zmiana konsystencji stolca.
Zespół jelita drażliwego jest chorobą przewlekłą o charakterze nawracającym. Chory powinien obserwować, jak poszczególne czynniki wpływają na odczuwane przez niego objawy – czy stres, podróże, a może niektóre produkty spożywcze prowadzą do zaostrzenia objawów IBS. Dzięki obserwacji możliwe jest unikanie tego typu sytuacji i tym samym zwiększenie komfortu pacjenta. IBS jest nieuleczalną chorobą, ale nie prowadzi do wyniszczenia organizmu ani poważnych powikłań zdrowotnych. Chorzy powinni jednak pozostawać pod stałą kontrolą lekarza.
>> Środki przeczyszczające, preparaty regulujące trawienie
Zespół jelita drażliwego – objawy
Do objawów jelita drażliwego należą przede wszystkim:
- zmiana częstości wypróżnień i wyglądu stolca (konsystencji),
- silny, skurczowy ból brzucha – występuje on zawsze, jest niezbędny do postawienia diagnozy,
- częste wzdęcia.
Do pozostałych objawów zespołu jelita drażliwego zalicza się: wymioty, nudności, wzdęcia, częste odbijanie, wczesne uczucie pełności po spożytym posiłku, bóle głowy i pleców, obecność śluzu w stolcu, pieczenie w nadbrzuszu, nadmierną senność, a także uczucie niepokoju, stresu, dyskomfort psychiczny oraz częstomocz. U kobiet mogą pojawić się zaburzenia miesiączkowania. Co ważne – objawy ustępują w nocy.
Objawy zespołu jelita drażliwego są bardzo niespecyficzne. Lekarz stawia diagnozę zazwyczaj po zebraniu wywiadu od pacjenta oraz przeprowadzeniu badań dodatkowych, które wykluczają inne choroby układu pokarmowego. Warto przy tym zaznaczyć, że choroby podobne do IBS w postaci z przewagą biegunki to m. in. celiakia, amyloidoza, nadczynność tarczycy, alergie pokarmowe, biegunka infekcyjna oraz nieswoiste zapalne choroby jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego WZJG). Z kolei choroby przypominające IBS w postaci z przewagą zaparć to kamica żółciowa, choroba wrzodowa, endometrioza jelitowa, przepuklina i porfiria.
>> Choroba Leśniowskiego – Crohna – objawy, przyczyny. Czy choroba Crohna jest wyleczalna
>> Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) – objawy, przyczyny, leczenie
Przyczyny zespołu jelita drażliwego
Dokładne przyczyny rozwoju zaburzenia nie są poznane – naukowcy upatrują podłoża choroby w zaburzeniach relacji mózg - jelito (wzmożonej reakcji na stres), w zaburzeniach perystaltyki jelit i ich czynności wydzielniczej oraz we wzmożonym czuciu trzewnym (odczuwaniu bodźców z narządów wewnętrznych).
Do przyczyn rozwoju IBS zaliczane są także zaburzenia składu mikrobioty jelitowej, np. na skutek antybiotykoterapii lub rozrostu bakteryjnego oraz przebycie biegunki infekcyjnej, która zmienia skład mikrobioty jelitowej.
Wśród przyczyn rozwoju zespołu jelita drażliwego wymienia się także podłoże genetyczne, czynniki psychologiczne oraz dietetyczne. Czynnikiem wyzwalającym chorobę bywają silny stres oraz zaburzenia psychiczne, takie jak depresja czy stany lękowe.
Do czynników ryzyka rozwoju IBS zalicza się:
- wiek poniżej 50. roku życia,
- krew w stolcu,
- anemia,
- wodobrzusze,
- utrata masy ciała bez zmian w diecie,
- współwystępowanie nieswoistych chorób zapalnych jelit w rodzinie,
- pobyt w rejonach, w których pacjent mógł zarazić się bakterią powodującą biegunkę infekcyjną,
- zwiększona liczba białych krwinek w badaniu krwi.
Diagnostyka zespołu jelita drażliwego
Lekarz, stawiając diagnozę, musi różnicować IBS z innymi chorobami układu pokarmowego. W tym celu zleca dokładną diagnostykę. W pierwszej kolejności należy wykonać:
- morfologię krwi z OB, oznaczeniem CRP oraz innych parametrów biochemicznych,
- badanie kału na obecność krwi w stolcu oraz kalprotektyny,
- badanie serologiczne w kierunku celiakii,
- gastroskopię,
- testy w kierunku SIBO,
- w uzasadnionych przypadkach kolonoskopię.
Do dodatkowych badań zalicza się:
- USG jamy brzusznej,
- badanie parazytologiczne (w kierunku pasożytów) i posiew kału.
Warto także skontrolować poziom TSH, aby wykluczyć problemy z tarczycą.
 | Synbiotyk Tributron
|
Leczenie zespołu jelita drażliwego
Całkowite wyleczenie zespołu jelita drażliwego nie jest możliwe. Należy nauczyć się żyć z chorobą oraz obserwować swój organizm, aby wiedzieć, co zaostrza objawy choroby. Farmakoterapia w przypadku leczenia IBS jest dostosowywana indywidualnie do każdego przypadku i w zależności od objawów dominujących. W zależności od wyników badań lekarz może zalecić także przyjmowanie probiotyków na stałe.
Leki wykorzystywane przy leczeniu IBS:
- na ból i wzdęcia stosuje się leki rozkurczowe, przeciwdepresyjne (trójpierścieniowe lub selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny) oraz ryfaksyminę alfa,
- na biegunkę: loperam, ryfaksyminę alfa,
- na zaparcia: preparaty glikolu polietylenowego (makrogole),
- na silne skurcze brzucha: hioscynę, drotawerynę.
O terapii decyduje lekarz.
Dieta w zespole jelita drażliwego
Stosowanie odpowiedniej diety może przynieść znaczącą poprawę samopoczucia u pacjentów. U większości chorych objawy IBS nasilają się z przyjmowaniem niektórych pokarmów, takich jak produkty wzdymające (fasola, warzywa kapustne) oraz pikantnych przypraw (chili). Zalecane jest ich unikanie, podobnie jak unikanie węglowodanów złożonych. Zalecane jest odstawienie kawy i alkoholu.
Z zaleceń dietetycznych warto wprowadzić:
- Spożywanie produktów bogatych w błonnik rozpuszczalny, czyli taki, który jest zawarty w świeżych warzywach i owocach oraz otrębach owsianych i nasionach babki płesznika i lancetowatej. Błonnik nierozpuszczalny (ziarna zbóż i otręby pszenne) może nasilać dolegliwości bólowe i wzdęcia. Po posiłku bogatym w błonnik zalecane jest spożycie dużej ilości wody.
- Eliminacja z diety pokarmów FODMAP, czyli cukru, fruktozy, laktozy (zawartej w nabiale) oraz sorbitolu. Po eliminacji tych pokarmów na 4-6 tygodni zaleca się powrót do poszczególnych produktów i obserwację organizmu. Nie wszystkie produkty FODMAP będą powodować nasilenie objawów, dlatego pacjent na podstawie obserwacji organizmu będzie wiedział, czego unikać, a co może jeść.
Należy przy tym pamiętać, że dieta powinna być dostosowana do objawów IBS – inna w przypadku postaci biegunkowej, a inna w postaci zaparciowej. U osób cierpiących na zaparcia zaleca się unikanie ryżu, bananów, białego pieczywa, czekolady, kakao.
Niezależnie od rodzaju choroby pacjent powinien jeść regularnie, małymi porcjami. Nie jest zalecane przejadanie się ani spożywanie ciężkostrawnych posiłków. Warto także wprowadzić aktywność fizyczną, która oddziałuje korzystnie na psychikę pacjenta oraz poprawia perystaltykę jelit. Udowodniono, że ruch wzmaga wydzielanie endorfin, czyli hormonu szczęścia.
Produkty z małą zawartością FODMAP
Produkty te są zwykle wskazane u pacjentów z IBS, jednak warto pamiętać, że jest to kwestia indywidualna:
- warzywa: bakłażan, fasolka szparagowa, cukinia, papryka, sałata, ziemniaki, ogórek, marchew, pomidor,
- owoce: cytrusy, truskawki, maliny, ananas, banany, kiwi, winogrona,
- nabiał: żółty ser, mozzarella, produkty mleczne bez laktozy, mleko migdałowe,
- orzechy i pestki dyni,
- produkty zbożowe: chleb orkiszowy na zakwasie, makaron ryżowy lub kukurydziany, ryż, komosa ryżowa, mąka owsiana.
>> Co na trawienie? Zioła, herbaty i leki bez recepty na problemy pokarmowe
