Zaparcia – przyczyny i leczenie. Jak zmiękczyć twardy stolec?

Zaparcia to problemy z wypróżnieniem – oddawanie stolca następuje rzadko, jest on zbity i twardy, często pojawia się ból przy defekacji. Zaparcia mogą występować przewlekle, co zazwyczaj oznacza, że ich przyczyną są zaburzenia czynnościowe. Leczenie przewlekłych zaparć polega przede wszystkim na modyfikacji diety oraz wprowadzeniu aktywności fizycznej. Problem zaparć dotyczy około 30 proc. populacji, częściej dotyczy kobiet. Bardzo często zaparcia pojawiają się w ciąży.

Zaparcia – kiedy można je zdiagnozować jako przewlekłe?

O zaparciach można mówić wtedy, kiedy wypróżnienie następuje rzadziej niż 2 razy na tydzień. Towarzyszą temu inne objawy: niemożność defekacji mimo czucia takiej potrzeby, oddawanie twardego, zbitego kału, bóle brzucha, nadmierne parcie oraz uczucie niepełnego wypróżnienia. Do objawów zaparć należy zaliczyć także pojawiające się w kale śluz lub świeżą krew, twardy i wzdęty brzuch. Dla pacjentów najczęściej problemem nie jest częstość wypróżnień, ale objawy dodatkowe w postaci bólu przy defekacji. Warto także nadmienić, że przy zaparciach często występują hemoroidy.

Terminem ciężkich zaparć określa się oddawanie stolca rzadziej niż 2 razy na miesiąc.

Najczęstsze przyczyny zaparć

Do najczęstszych przyczyn zaparć czynnościowych/idiopatycznych (niespowodowanych żadną chorobą) zaliczamy nieprawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego. Może ono wynikać z niewłaściwej diety (mała ilość błonnika w diecie, niedostateczna podaż warzyw) oraz ze zbyt małej aktywności fizycznej. Zdarza się również, że zaparcia spowodowane są czynnikiem emocjonalnym – np. wstrzymywaniem oddawania stolca mimo parcia (np. w czasie podróży lub poza domem).

Brak ruchu, czyli siedzący tryb życia, przekładają się na spowolnienie motoryki jelita grubego, co sprzyja wchłanianiu wody i utwardzaniu stolca. W wyniku wstrzymywania defekacji ściany jelita rozciągają się i zmniejsza się wrażliwość na odczuwanie potrzeby wypróżnienia.

>> Środki przeczyszczające, preparaty regulujące trawienie, siemię lniane

>> Zestawy do lewatywy, enema, wlewki doodbytnicze

Przyczyny zaparć związane z chorobą

U pacjentów, którzy do tej pory nie mieli problemu z zaparciami, ich nagłe pojawienie się może wskazywać na różne choroby:

• zespół jelita drażliwego – postać z zaparciami;
• choroby okrężnicy – uchyłkowatość, nowotwór jelita grubego,
• stan zapalny w jelitach, który mogą powodować choroba Leśniowskiego i Crohna, zapalenie niedokrwienne, a także przepuklina lub skręt jelit,
• endometrioza,
• choroby odbytu – szczelina odbytu, hemoroidy, uchyłek odbytnicy,
• guzy jajnika,
• choroby ośrodkowego układu nerwowego – np. stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, choroby naczyniowe mózgu,
• choroby metaboliczne – np. cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki mózgowej, nadczynność przytarczyc,
• depresja.

Kiedy udać się do lekarza z zaparciami?

Nie zawsze w przypadku wystąpienia zaparć należy niezwłocznie udać się do lekarza. W sytuacji, kiedy pacjent podejrzewa, że do zaburzeń wypróżnienia doszło na skutek zmiany diety lub w wyniku pojawienia się czynników emocjonalnych, z zaparciami można walczyć samemu poprzez wprowadzenie zdrowych nawyków żywnościowych. Jednak nagła zmiana rytmu wypróżnień, połączona z utratą masy ciała powinna być traktowana jako powód do konsultacji lekarskiej. Do objawów, które powinny skłonić do pilnej konsultacji zalicza się:

• pojawienie się gorączki i osłabienia,
• przypadki rodzinnego obciążenia nowotworami jelita grubego,
• podejrzenie chorób endokrynologicznych lub neurologicznych,
• objawy wskazujące na krwawienie z przewodu pokarmowego (smoliste stolce, krew utajona w kale),
• wiek powyżej 45. roku życia.

Lekarz, w zależności od potrzeby, może zalecić pacjentowi wykonanie kolonoskopii lub innych badań dodatkowych – np. USG jamy brzusznej, badań laboratoryjnych lub wykonania badań kału, np. w kierunku krwi utajonej. Czasami konieczne są bardziej specjalistyczne badania czynnościowych zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego, np. manometria odbytu i odbytnicy, defekografia, elektromiografia mięśni dna miednicy mniejszej.

Leki, które powodują zaparcia

Bardzo często przyczyną zaparć jest przyjmowanie leków. Do grupy leków, ktrre mogą powodować zaparcia zalicza się m. in. leki przeciwbólowe (opioidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne), leki przeciwcholinergiczne i przeciwdepresyjne oraz leki  zawierające wapń lub glin, preparaty żelaza, przeciwnadciśnieniowe (diuretyki, klonidyna, β-blokery, blokery kanału wapniowego) i środki antykoncepcyjne.

>> Leki na zaparcia - na receptę, bez recepty

Zaparcia idiopatyczne (czynnościowe)

Występują one w 90 proc. przypadków i nie mają związku z żadną chorobą, a jedynie z niewłaściwą dietą i siedzącym trybem życia. Najczęściej występują u kobiet oraz u osób po 65. roku życia. Często także pojawiają się w ciąży – co ma związek z działaniem hormonów oraz powiększającą się macicą, która uciska jelita. W tej postaci zaparć kał ma formę pojedynczych kulek, przypominających orzechy – jest twardy i pacjent ma problem z oddaniem kału mimo silnej potrzeby defekacji.

Jak zmiękczyć kał i pozbyć się zaparć?

W walce z zaparciami niezwykle istotna jest dieta. Zaleca się zwiększenie ilości błonnika pokarmowego w diecie do zalecanej dawki (25–30 g/d) podzielonej na kilka porcji. Należy unikać białego pieczywa, słodyczy, produktów bogatych w tłuszcze, produktów słonych i z małą zawartością wody (słone przekąski, suszone wędliny).

Unikanie soli jest o tyle ważne, że zatrzymuje ona wodę w organizmie, a odpowiednie nawodnienie organizmu przekłada się na miękkość mas kałowych i ułatwia ich wydalanie. Zaleca się pić 2,5 – 3 litry płynów dziennie.

Zaparcia - przyczyny

Gdzie znajdziemy błonnik?

Bogatym źródłem błonnika są otręby pszenne, jabłka, banany, pomarańcze, gruszki, kasze, pieczywo razowe, sezam, jagody, jeżyny, porzeczki, maliny, brzoskwinie, warzywa (fasola, bób, groch, seler, pietruszka). Warto przy tym pamiętać, że błonnik spożywany bez odpowiedniej ilości wody w diecie przyczynia się do zaparć!

Aktywność fizyczna to kolejne zalecenie w walce z zaparciami. Ruch sprzyja poprawieniu motoryki jelita grubego, a więc przesuwaniu się mas kałowych w jelicie i w efekcie ułatwia wypróżnienie.

Czopki na zaparcia

Doraźnie przy wypróżnieniu pomóc mogą glicerynowe czopki, które są dostępne bez recepty. Należy przechowywać je w lodówce. W bardzo trudnej sytuacji można włożyć dwa na raz, co ułatwi wypróżnienie.

>> Preparaty z błonnikiem, tabletki, saszetki

Leki na zaparcia

Leki na zaparcia dzielą się na te na receptę i te bez recepty. Do farmaceutyków dostępnych bez recepty zaliczamy środki pobudzające, zwiększające objętość mas kałowych (np. babka płesznik), środki powlekające (np. parafina), środki zmiękczające masy kałowe.

Leki na receptę:

• środki pobudzające: bisacodyl (tabletki lub czopki)
• środki osmotyczne: laktuloza (syrop), makrogole (popularne środki do przygotowania do kolonoskopii), preparaty glicerolu (czopki, wlewki), wlewki doodbytnicze z fosforanów.

Zaparcia u noworodka i niemowlęcia

W przypadku niemowląt zaparcia mogą świadczyć o rozwoju poważnych chorób, takich jak mukowiscydoza. Mogą także wskazywać na wady anatomiczne, dlatego niezbędna jest konsultacja lekarska i poszukiwanie przyczyn występowania zaparć. Czasami zaparcia u dzieci pojawiają się w wyniku przejścia z mleka matki na mieszankę lub w wyniku rozszerzania diety. Warto wtedy przygotować sobie na wizytę do lekarza informację co jadło dziecko i ile wody wypiło w ciągu doby.

Zaparcia w ciąży

Wiele kobiet ciężarnych uskarża się na zaparcia. Za pojawienie się zaparć w ciąży odpowiadają w dużej mierze zmiany hormonalne oraz zbyt mała podaż wody w diecie. Ciężarne powinny skonsultować się z ginekologiem – nie mogą one stosować leków, także tych bez recepty, bez wyraźnej zgody lekarza.

Dowiedz się więcej: Lewatywa - kiedy i jak ją wykonać?

Dowiedz się więcej: Zaparcia u noworodka i niemowlaka - z czego wynikają?