Anoreksja – co to jest? Początki, objawy, jak wykryć anoreksję u dzieci

Anoreksja – co to jest?

Anorexia nervosa, czyli jadłowstręt psychiczny, jest jednym z wielu zaburzeń odżywiania. Osoby zmagające się z anoreksją starają się osiągnąć jak najmniejszą masę ciała. W tym celu znacznie ograniczają ilość spożywanych pokarmów i wykonują intensywne ćwiczenia fizyczne. Pomimo zaawansowanej niedowagi często postrzegają się jako otyłe. Jadłowstręt psychiczny zazwyczaj dotyka osób między 15. a 30. rokiem życia. Najczęściej są to kobiety, jednak choroba może dotknąć także chłopców, a nawet dorosłych mężczyzn.

Rodzaje anoreksji

Wyróżnia się dwa typy jadłowstrętu psychicznego: typ restrykcyjny oraz bulimiczny.

• Typ restrykcyjny anoreksji charakteryzuje się ścisłym przestrzeganiem narzuconych sobie reguł żywieniowych. Chorzy rygorystycznie ograniczają pożywienie.
• Dla typu bulimicznego anoreksji typowe jest pojawianie się epizodów objadania się. Osoby cierpiące na anoreksję bulimiczną również ograniczają przyjmowanie pokarmów, lecz co pewien czas występują okresy jedzenia posiłków nawet znacznie przekraczających zapotrzebowanie. Następnie pojawiają się działania, które mają zaradzić spożyciu kalorii, czyli prowokowanie wymiotów lub używanie środków przeczyszczających.

Anoreksja atypowa

Anoreksja atypowa również należy do zaburzeń odżywiania, nie jest jednak klasyfikowana jako typ anoreksji, lecz jako inne zaburzenie. W jej przebiegu nie są spełnione wszystkie kryteria z klasyfikacji chorób konieczne do rozpoznania anoreksji lub są spełnione, ale u chorego mają niewielkie nasilenie.

Przyczyny anoreksji

Większość chorób i zaburzeń psychicznych nie ma jednej, konkretnej przyczyny – podobnie jest w przypadku anoreksji. Na jej rozwój wpływ ma wiele czynników biologicznych, społecznych, rodzinnych, a nawet osobowościowych. Anoreksja może być także wynikiem ciężkich przeżyć, takich jak śmierć osoby bliskiej lub molestowanie seksualne. 

Sytuacje rodzinne, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia choroby, to:

• rodzina nadopiekuńcza;
• brak umiejętności rozwiązywania konfliktów w rodzinie;
• brak pozwolenia na wyrażanie emocji w rodzinie, nieakceptowanie ich przez członków rodziny, sztywność relacji;
• rodzina ograniczająca autonomię swoich członków;
• brak wyraźnych granic pomiędzy pokoleniami w rodzinie i określenia pełnionych przez nie ról.

Wśród czynnikówbiologicznych, których znaczenia dopatruje się w rozwoju anoreksji, znajdują się:

• czynniki genetyczne, występowanie zaburzeń odżywiania u innych członków rodziny;
• zaburzenia przekaźnictwa hormonów w układzie nerwowym.

Nie bez znaczenia są też czynniki kulturowe. Niemożliwe do osiągnięcia w sposób naturalny standardy piękna popularyzowane w mediach społecznościowych silnie wpływają na obserwujące je osoby. Utożsamianie szczupłych sylwetek z idealnym ciałem oraz zdrowiem wpływa szczególnie na młodzież w okresie dojrzewania. 

>> Depresja u nastolatków. Czy możemy jej zapobiegać?

Anoreksja – początki

Pierwsze objawy anoreksji często pozostają niezauważone przez bliskich. Osoby chore starają się za wszelką cenę maskować problem i udawać, że nie zmieniły nic w swoim stylu odżywiania. Zdarza się, że są nawet dopingowane w odchudzaniu przez rodzinę, zwłaszcza jeśli początkowo miały nadmierną masę ciała. Bardzo łatwo przegapić moment, w którym chęć utraty dodatkowych kilogramów zmienia się w obsesyjne dążenie do jak najmniejszej masy ciała.

Anoreksja – objawy

Do charakterystycznych objawów anoreksji należą:

• celowe zmniejszanie ilości spożywanych pokarmów;
• znaczny ubytek masy ciała;
• wykonywanie intensywnych treningów fizycznych;
• postrzeganie swojej sylwetki jako otyłej pomimo prawidłowej lub nawet za niskiej wagi;
• prowokowanie wymiotów lub stosowanie środków przeczyszczających;
• ciągła koncentracja na tematyce jedzenia, sylwetki i wyglądu;
• unikanie jedzenia w towarzystwie;
• izolacja społeczna, unikanie spotkań;
• sposób ubierania maskujący wygląd ciała, noszenie ubrań luźnych i ciemnych;
• zmniejszona tolerancja na zimno;
• brak świadomości choroby.

Osoby cierpiące na anoreksję wypierają się choroby i często reagują zaprzeczeniem przy próbie poruszenia tematu. Chcąc ukryć problem, unikają jedzenia w towarzystwie, aby nikt nie zwrócił uwagi na ich specyficzną dietę. Odmawiają spotkań z bliskimi, gdyż zwykle wiążą się one z jedzeniem lub piciem. Zdarza się, że wymyślają przeróżne wymówki tłumaczące utratę wagi lub zmianę zachowania.

>> Mitoman – kto to jest? Jak leczyć patologiczne kłamanie?

BMI przy anoreksji

Zaawansowanie anoreksji można ocenić, posługując się pomiarem wskaźnika masy ciała BMI (body mass index). Oblicza się go, dzieląc masę ciała (podaną w kilogramach) przez wzrost (podany w metrach) podniesiony do kwadratu. Wartości poniżej 17,5 kg/m² występują przy niedowadze.

• BMI większe lub równe 17 kg/m² – świadczy o łagodnym stopniu nasilenia anoreksji.
• BMI od 16 do 16,99 kg/m² – pozwala na rozpoznanie nasilenia umiarkowanego
• BMI od 15 do 15,99 kg/m² – świadczy o nasileniu ciężkim
• BMI poniżej 15 kg/m² – wartości takie są charakterystyczne dla bardzo ciężkiego stopnia nasilenia anoreksji i poważnego wyniszczenia organizmu.

Nie należy jednak zapominać, że ani wskaźnik BMI, ani masa ciała nie są idealnymi parametrami oceniającymi zaburzenia odżywania.Część osób zmagających się z anoreksją ma prawidłową masę ciała i wartość BMI.

Badania – jak rozpoznać anoreksję?

W diagnostyce jadłowstrętu psychicznego lekarze posługują się kryteriami zawartymi w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i problemów zdrowotnych ICD-10.  Według tych kryteriów czynniki brane pod uwagę to:

• spadek wagi lub brak wzrostu masy ciała u dzieci prowadzące do osiągnięcia wagi co najmniej o 15% niższej niż prawidłowa;
• utrata masy ciała wynikająca z narzuconych sobie reguł odżywiania i unikania pokarmów;
• ocenianie swojej sylwetki jako otyłej oraz strach przed przytyciem;
• zaburzenia hormonalne dotyczące wielu układów, objawiające się utratą zainteresowań seksualnych, zanikiem miesiączkowania u kobiet oraz utratą potencji u mężczyzn.

Skutki anoreksji – powikłania somatyczne i psychiczne

Ograniczenie przyjmowania pokarmów i duża utrata masy ciała nie pozostają bez znaczenia dla organizmu. Pojawiają się coraz większe niedobory substancji odżywczych, minerałów i elektrolitów. Skutki anoreksji dla organizmu są naprawdę niebezpieczne. Jadłowstręt psychiczny niesie ze sobą największe ryzyko zgonu wśród wszystkich zaburzeń psychicznych. Śmiertelność wynosi aż 10-20%.

Do powikłań somatycznych anoreksji zaliczają się:

• niedobory elektrolitowe – w związku z ograniczeniem pokarmów, będących źródłem kluczowych dla organizmu mikro- oraz makroelementów, rozwija się niedobór potasu, magnezu, wapnia oraz fosforu;
• zaburzenia hormonalne – anoreksja wiąże się z utratą miesiączki w wyniku nieprawidłowego wydzielania hormonów w podwzgórzu, zaburzeniami potencji, a także z hiperkortyzolemią, moczówką prostą, hiperaldosteronizmem i zespołem niskiej trójjodotyroniny;
• osteopenia i osteoporoza – rozwijają się w wyniku niedoborów składników odżywczych;
• obniżone ciśnienie tętnicze krwi – często pojawiają się zawroty głowy i omdlenia;
• bradykardia, czyli akcja serca poniżej 60 uderzeń na minutę – występować mogą także inne zaburzenia rytmu serca;
• meszek na skórze ciała – nazywany lanugo, pojawia się jako obrona organizmu przed utratą ciepła;
• spowolnienie perystaltyki jelit, wzdęcia, zaparcia oraz bóle brzucha;
• osłabienie i zaniki mięśni;
• zaburzenia odporności
• atrofia (zanik) mózgu – dochodzi do ubytków istoty szarej oraz białej mózgu, początkowo zaniki są odwracalne, lecz z czasem się pogłębiają;
• problemy z koncentracją, pamięcią oraz utrzymaniem uwagi.

Skutki anoreksji są tragiczne nie tylko dla zdrowia fizycznego, ale także psychicznego. U osób zmagających się z jadłowstrętem psychicznym często pojawiają się również zaburzenia depresyjne, zaburzenia lękowe oraz tendencje samobójcze. 

Czy anoreksję można wyleczyć?

Anoreksja jest zaburzeniem, które można wyleczyć. Wymaga to często zaangażowania wielodyscyplinarnego zespołu lekarzy, psychoterapeuty, psychologa oraz dietetyka, ale także ogromnej pracy własnej osoby chorej i jej bliskich. Efekty nie pojawiają się od razu, droga do odzyskania zdrowia bywa długa i należy zrozumieć, że problem jest poważny i nie minie samoistnie. Nie jest to chwilowy gorszy okres, który można zignorować i przeczekać, a na zmiany musi być przygotowana nie tylko osoba chora, ale także jej rodzina. Bez odpowiedniego zrozumienia problemu i zauważenia własnych błędów przez najbliższych wyleczenie anoreksji jest dużo trudniejsze.

Niestety nawet pomimo podjęcia leczenia objawy anoreksji utrzymują się przewlekle u 20% osób. Nieleczona choroba prowadzić może natomiast do śmierci w wyniku powikłań kardiologicznych lub samobójstwa.

Jak wyjść z anoreksji?

• Najważniejszym elementem walki z anoreksją jestpsychoterapia. Do terapii nie można jednak nikogo zmusić. Osoby z zaburzeniami odżywiania często nie widzą problemu w swoim zachowaniu i nie chcą wprowadzać żadnych zmian. Podjęcie się terapii jest dużym krokiem naprzód. Warto rozmawiać o tym z osobą chorą i tłumaczyć jej, jak wiele można zyskać podczas spotkań ze specjalistą.
• W wielu przypadkach ogromne korzyści przynosi także terapia rodzinna. Niestety, często rodzina nie zauważa swoich szkodliwych zachowań i całą winą obarcza osobę chorą. Podczas sesji terapeutycznych można uświadomić sobie popełniane błędy i dowiedzieć się, jak najlepiej pomóc osobie zmagającej się z anoreksją.
• Istotna jest również wizyta u psychiatry. Stosowanie leków nie wyleczy anoreksji, lecz może znacznie wspomóc proces terapeutyczny. Dodatkowo, u części osób z zaburzeniami odżywiania występują również zaburzenia depresyjne lub lękowe, które psychiatra może skutecznie zwalczać, włączając odpowiednie leczenie.
• Warto zadbać także o odpowiednie zorganizowanie czasu wolnego. Samotne przesiadywanie w domu sprzyja skupianiu się na myślach o jedzeniu i swojej sylwetce. Dużo lepiej jest zaangażować się w zajęcia dodatkowe. Rozwijanie pasji lub poszukiwanie nowych zainteresowań jest nieocenionym elementem walki z chorobą.

Anoreksja – leczenie w szpitalu

Anoreksja może doprowadzić do tak znacznego wyniszczenia organizmu, że konieczna jest hospitalizacja. Osoby z zaburzeniami odżywiania wymagają leczenia na oddziałach internistycznych:

• gdy pojawiają się zagrażające ich życiu powikłania, 
• w okresie ciąży, 
• gdy ich BMI wynosi poniżej 13 kg/m² lub poniżej 15 kg/m² z towarzyszącymi powikłaniami.

Leczenie może odbywać się także na oddziałach psychiatrycznych, lecz warunkiem przyjęcia na taki oddział jest uzyskanie BMI powyżej 15kg/m². Szczególnym wskazaniem do hospitalizacji na takim oddziale są towarzyszące inne zaburzenia psychiczne lub zachowania samobójcze.

>> Objawy depresji – jak je rozpoznać i jak pomagać