Choroba dwubiegunowa – co to jest? Objawy i leczenie CHAD

Obniżenie nastroju wraz z innymi objawami jak: brak energii, brak odczuwania przyjemności, zaburzenia snu, zmniejszony apetyt, pesymistyczna ocena siebie, swojej sytuacji, perspektyw na przyszłość są objawami zespołu depresyjnego. Z koleiróżnie wyrażone wzmożenie nastroju (od nastroju euforycznego do podwyższonego z wyraźnie gniewnym zabarwieniem, tzw. dysforycznego), wzrost aktywności, zmniejszona potrzeba snu i jedzenia, przesadnie optymistyczna ocena swoich możliwości, przyspieszenie toku myślenia tworzą obraz zespołu maniakalnego.

W CHAD występują dwa zespoły psychopatologiczne: depresyjny i maniakalny, przedzielone okresami remisji, podczas których nie stwierdza się  objawów zaburzeń nastroju.

Rozpowszechnienie i przebieg choroby dwubiegunowej

Rozpowszechnienie CHAD wynosi około 1,5%, a biorąc pod uwagę różne, mniej nasilone postacie choroby, należące do tzw. spektrum, nawet 5%.

Choroba może rozpocząć się właściwie w każdym wieku, choć pierwszy epizod najczęściej pojawia się w trzeciej dekadzie życia. Epizody zaburzeń nastroju mają tendencję do nawracania - tylko u 10% pacjentów występuje jeden epizod maniakalny, u około 50% nawrót występuje w ciągu pierwszych dwóch lat. Ilość nawrotów w ciągu życia waha się od kilku do nawet kilkudziesięciu, zależy od czynników wrodzonych, biologicznych, ale w dużej mierze także od konsekwentnego, adekwatnego leczenia.

Rodzaj faz jest różny u poszczególnych chorych - bywają przebiegi z dominującymi fazami depresyjnymi, takie, w których liczba manii i depresji jest zbliżona, rzadko występują wyłącznie zespoły maniakalne.

Pierwszy epizod występuje zazwyczaj samoistnie, bez wyraźnej przyczyny, choć bywa, że poprzedza go wydarzenie o silnie stresującym charakterze, np. śmierć bliskiej osoby, utrata pracy, przeprowadzka lub choroba somatyczna.

Dość częstym pierwszym zespołem psychopatologicznym w CHAD jest epizod depresji poporodowej.

Objawy CHAD (zespół depresyjny)

Będący składową CHAD zespół depresyjny to zespół psychopatologiczny, w którym występuje nieprawidłowe obniżenia nastroju: poczucie przygnębienia, smutku, braku radości, czasem boleśnie odczuwanego przez chorego zobojętnienia, występujące przez większość czasu przez okres co najmniej dwóch tygodni.

Nastrojowi depresyjnemu towarzyszą:

• brak energii,
• poczucie zmęczenia, a co za tym idzie spadek aktywności,
• zaburzenia snu -najbardziej charakterystyczne są wybudzenia nad ranem, o kilka godzin wcześniej niż jest taka potrzeba,
• spadek apetytu z konsekwencją w postaci utraty masy ciała,
• obniżenie  libido,
• brak odczuwania przyjemności, satysfakcji ze spraw, które zazwyczaj są dla pacjenta źródłem radości.

Depresyjny nastrój wpływa na to, jak chory spostrzega siebie, swoje dotychczasowe wybory i możliwości. Pacjenci:

• przeżywają poczucie winy,
• mają niskie poczucie własnej wartości,
• pesymistycznie oceniają przyszłość.

Powszechnym objawem są zaburzenia funkcji poznawczych - pamięci, koncentracji uwagi, co wpływa na zdolność do wykonywania zawodowych obowiązków. Często pojawia się poczucie braku sensu, braku celu, myśli, że życie nie ma wartości, jest zbyt ciężkie, a w konsekwencji także myśli, a czasem także zamiary i plany samobójcze.

Depresji w przebiegu CHAD może towarzyszyć różnie nasilony lęk i niepokój.

W CHAD obraz depresji ma często tzw. charakter atypowy - zamiast bezsenności występuje nadmierna senność, także w ciągu dnia, poczucie pewnej ociężałości, apetyt zaś bywa często wzmożony, szczególnie na produkty bogate w węglowodany, co powoduje wzrost masy ciała.

W/w objawy mogą mieć różne nasilenie - od łagodnego, przez umiarkowane po ciężkie. W epizodach ciężkich mogą pojawić się objawy psychotyczne:

• nieprawidłowe, niekorygowalne sądy pochodzenia chorobowego, którym towarzyszy silne przekonanie o  ich prawdziwości, czyli urojenia
• doznania zmysłowe bez poprzedzającego je bodźca, czyli omamy (halucynacje).

W przypadku depresji są to np. urojenia winy, zasługiwania na karę, zubożenia lub hipochondryczne, a halucynacje mają najczęściej charakter zgodnych z nastrojem głosów o charakterze oskarżającym, ubliżającym.

Objawy CHAD (zespół maniakalny)

Drugi ze stanów w CHAD, zespół maniakalny to zespół psychopatologiczny, w którym nastrój jest chorobowo wzmożony – pacjenci są:

• nieadekwatnie pewni siebie,
• zadowoleni,
• beztroscy,
• przekonani o swoich dużym zdolnościach  i możliwościach,
• skłonni do podejmowania ryzykownych działań,
• nadmiernie optymistycznie oceniają swoją sytuację,
• nie dostrzegają ograniczeń i zagrożeń.

Mają poczucie siły, dużej energii, małej podatności na zmęczenie, są wyraźnie bardziej aktywni, choć często aktywność ta jest zmienna, chaotyczna i mało efektywna, ponieważ ze względu na zaburzenia koncentracji uwagi i dużą wrażliwość na bodźce trudno jest chorym doprowadzić czynności do końca. Pacjenci:

• dużo więcej mówią,
• nawiązują wiele kontaktów społecznych,
• żartują, często w sposób nieadekwatny do sytuacji, wulgarny czy obraźliwy,
• mają poczucie, że myśli biegną szybko, pojawia się  dużo pomysłów dotyczących zmian w życiu, podejmują wiele inicjatyw.
• sypiają dużo krócej niż zazwyczaj, mimo to nie odczuwają zmęczenia,
• spetyt jest często obniżony, a ze względu na dużą aktywność chorzy jedzą rzadziej i mniej regularnie, co często prowadzi do spadku masy ciała,
• libido jest zwykle zwiększone, wielu pacjentów ma w okresach manii tendencję do nadużywania alkoholu.

W miarę nasilenia objawów nastrój staje się mniej radosny, a bardziej drażliwy, z odcieniem gniewu, co jest potęgowane przez opór, jaki zazwyczaj napotykają w realizacji swoich działań i pomysłów.

Częste są zachowania ryzykowne - szybka jazda samochodem, bliskie relacje, także seksualne, z niedawno poznanymi osobami, zaciąganie kredytów, wydawanie wieloletnich oszczędności.  Nasilenie zespołu może, podobnie jak w przypadku depresji, być różne -  od łagodnych stanów hipomaniakalnych, które mogą dostrzec tylko osoby dobrze znające chorego i jego temperament,  do ciężkich zespołów maniakalnych z bezładnym pobudzeniem, gonitwą myśli, wypowiedziach opartych na podobieństwie dźwiękowym wyrazów.

W przypadku epizodów o dużym nasileniu pewność siebie i wysokie poczucie wartości mogą przybierać postać urojeń wielkościowych – chorobowych przekonań o szczególnych zdolnościach, talentach, pochodzeniu z uprzywilejowanej rodziny, posiadania majątku czy prestiżowego stanowiska, swoim ważnym znaczeniu dla państwa itp.

Mogą pojawiać się także urojenia prześladowcze – chorobowe przekonanie, że inne osoby chcą pacjentowi zaszkodzić, pozbawić go ważnych dla niego dóbr, co jest  potęgowane przez fakt, ze otoczenie nie jest zwykle przychylnie nastawione do zachowań i działań chorego, dostrzegając ich nieprawidłowy charakter.

W przypadku zespołów maniakalnych często konieczna jest hospitalizacja, ponieważ trudno pacjentów, nie odbierających swojego stanu jako choroby, skłonić do leczenia ambulatoryjnego.

Leczenie choroby dwubiegunowej

Podstawą leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej jest farmakoterapia. Stosuje się różne grupy leków – przede wszystkim leki stabilizujące nastrój (normotymiczne), a dodatkowo także neuroleptyki, leki przeciwdepresyjne, doraźnie leki uspokajające.  Leczenie jest zawsze indywidualne -zależy do ilości faz, ich rodzaju,  ciężkości, obecności w ich przebiegu objawów psychotycznych, działań ryzykownych czy auto-/agresywnych, długości i jakości okresów remisji, ale także od wieku pacjenta, jego płci (część leków stabilizujących nastrój jest przeciwwskazana u kobiet w wieku reprodukcyjnym), współistnienia schorzeń przewlekłych i stosowanej z ich powodu farmakoterapii.

Ze względu na zmienność obrazu, także leczenie może  i często jest w życiu pacjenta modyfikowane. Jego celem jest utrzymanie jak najdłuższej i najpełniejszej remisji objawów, czyli braku faz chorobowych, a jeżeli się pojawiają, zmniejszenie ich nasilenia i konsekwencji.

Nieodzownym elementem jest także psychoedukacja pacjenta i rodziny na temat charakteru choroby, możliwości wpływu na jej przebieg, rozpoznawania i reagowania na pojawiające się objawy zwiastujące nawrót. Leczenie jest z reguły długoterminowe, co w przypadku kobiet wymaga uwzględnienia prokreacji.

CHAD a ciąża

Decyzja o odstawieniu/kontynuowaniu leczenia przez okres ciąży jest bardzo indywidualna, nie powinna być pochopna, ponieważ szybkie zmiany niosą ze sobą duże ryzyko poważnego  pogorszenia stanu psychicznego. W wielu sytuacjach korzyści dla matki, ale także dla dziecka ze względu na jej dobrostan przewyższają ryzyko. 

Celem leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej jest utrzymanie jak najdłuższej i najpełniejszej remisji objawów, czyli braku faz chorobowych, a jeżeli się pojawiają, zmniejszenie ich nasilenia i konsekwencji.