Depresja występuje nawet u jednej czwartej kobiet w okresie rozrodczym. Może pojawić się bez związku z ciążą, w ciąży, po porodzie. Częste są także zaburzenia nastroju związane z cyklem menstruacyjnym, w także z jego stopniowym wygaszaniem, czyli w okresie okołomenopauzalnym. Aktualny stan zdrowia fizycznego zawsze powinien być brany pod uwagę w diagnostyce, ocenie obrazu i wyborze najbardziej adekwatnego leczenia zaburzeń depresyjnych. Szczególnie istotne staje się to wówczas, gdy kobieta jest w ciąży lub ją planuje oraz gdy karmi piersią.
Depresja poporodowa i hormonalne zaburzenia nastroju
Zaburzenia nastroju mogą korelować z cyklem menstruacyjnym. U nawet 3/4 kobiet w okresie około tygodnia przed miesiączką występuje:
- większa labilność emocjonalna,
- drażliwość,
- płaczliwość,
- gorszy nastrój,
- mogą pojawić się zaburzenia koncentracji,
- niepokój, napięcie,
- niespecyficzne dolegliwości fizyczne,
- poczucie ociężałości, mniejsza chęć do aktywności,
- bóle piersi, głowy, czasem mięśni i stawów,
- wzdęcia,
- wzmożony apetyt na węglowodany.
Objawy te zazwyczaj nie osiągają dużego nasilenia i ustępują wraz z wystąpieniem miesiączki. W większości przypadków nie wymagają leczenia, wskazane są takie oddziaływania jak psychoedukacja, np. prowadzona przez ginekologów, zbilansowana dieta z ograniczeniem soli, kofeiny, słodyczy, suplementacja witamin i magnezu, dostosowana do możliwości regularna aktywność fizyczna.
W sytuacjach, gdy objawy są bardzo nasilone z dominującą drażliwością, wyraźnym obniżeniem nastroju, nie dającą się kontrolować chwiejnością emocji, poczuciem przytłoczenia i bycia na granicy wytrzymałości, co wpływa w poważnym stopniu na funkcjonowanie kobiety w życiu osobistym i zawodowym, rozpoznaje się tzw. przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne i wówczas stosowane są leki przeciwdepresyjne, często w sposób przerywany, np. lek o długim okresie półtrwania około tydzień przed miesiączką, czasem także w skojarzeniu z leczeniem hormonalnym, prowadzonym przez lekarza ginekologa.
W okresie okołomenupauzalnym zaburzenia nastroju występują bardzo często, a u 1/3 kobiet osiągają one nasilenie pozwalające rozpoznać epizod depresji.
Najczęściej pojawiają się, kiedy funkcja jajników powoli wygasa, ale kobieta miesiączkuje jeszcze w sposób nieregularny, rzadziej już po ustąpieniu menstruacji. Bardziej podatne na depresję są także kobiety, u których menopauza wystąpiła nagle, np. w wyniku zabiegu operacyjnego. W leczeniu znajdują zastosowanie leki przeciwdepresyjne, czasem także hormonalna terapia zastępcza.
 | Falvit mama, 30 tabletekFalvit mama to starannie dobrany zestaw witamin i składników mineralnych, który uzupełnia zwiększone zapotrzebowanie organizmu kobiety na składniki odżywcze w tym szczególnym okresie. Jest to suplement diety przeznaczony dla kobiet w ciąży i mam karmiących piersią, do stosowania przez cały okres ciąży i laktacji. |
Depresja w ciąży i poporodowa
W ciąży depresja występuje u około 10% kobiet. Częściej w pierwszym i trzecim trymestrze ciąży. Czynnikami ryzyka są zarówno cechy biologiczne związane z neuroprzekaźnictwem, głównie serotoninergicznym - stąd częste pytania lekarzy o choroby psychiczne w rodzinie, np. depresję u matki, jak i szereg czynników psychospołecznych jak:
- młody wiek,
- ciąża nieplanowana,
- gorsza sytuacja materialna,
- brak poczucia bezpieczeństwa socjalnego/w związku,
- brak wsparcia ze strony partnera/rodziny,
- choroby przewlekłe pacjentki/ w najbliższej rodzinie.
Żaden z tym czynników ryzyka nie determinuje wystąpienia depresji, a jedynie zwiększa jego prawdopodobieństwo. W zależności od nasilenia objawów, a także możliwości i preferencji pacjentki i jej partnera w leczeniu stosuje się w pierwszej kolejności oddziaływanie terapeutyczne, w drugiej leki przeciwdepresyjne. Część z nich uznana jest za bezpieczne dla płodu.
W zespołach depresyjnych o ciężkim nasileniu z dużym lękiem, zaburzeniami apetytu, snu, myślami samobójczymi, objawami psychotycznymi konieczna jest hospitalizacja, czasem także zastosowanie elektrowstrząsów.
Poród jest stanem dużego stresu dla organizmu kobiety, zarówno na poziomie biologicznym (nagła zmiana w układzie hormonalnym, obejmująca hormony płciowe, tarczycowe, oś podwzgórze-przysadka-nadnercza), jak i społecznym – nowa rola, lęk o dziecko, ewolucja w relacji partnerskiej, reorganizacja trybu życia, przeobrażenia w ciele. Dodatkowym stresem może być także przebieg porodu i związane z nim zabiegi. Wszystko to powoduje, że ponad połowa kobiet może doświadczać po porodzie tzw. przygnębienia lub rozstroju poporodowego (postpartum blues) - spadku nastroju, zwiększonego lęku, płaczliwości, gorszej koncentracji.
Objawy te osiągają swój szczyt około 3-5 dnia po porodzie i ustępują bez leczenia w ciągu dwóch tygodni. Częściej występują u kobiet mających mniejsze wsparcie społeczne oraz ze skłonnością do przeżywania stanów przygnębienia i lęku.
Kiedy konieczne jest leczenie depresji poporodowej?
Jednak u kilku do kilkunastu procent kobiet nastrój nie ma tendencji do samoistnej poprawy, smutek, przygnębienie, brak energii i siły do podejmowania aktywności, niepokój, zamartwianie się, poczucie winy, czasem niechciane myśli agresywne o zrobieniu dziecku krzywdy lub lęk, że to mogłoby się wydarzyć, trudności w skupieniu się, kłopoty ze snem utrzymują się i narastają, powodując cierpienie pacjentki i wpływając na jej funkcjonowanie. Częściej dzieje się tak u kobiet mających już doświadczenie epizodów depresji – przed ciążą, w ciąży lub po poprzednich porodach, u których w rodzinie występowały zaburzenia nastroju, będących w przewlekle trudnej sytuacji życiowej, także materialnej, mających mało wsparcia ze strony otoczenia, w tym partnera (szczególnie gdy on sam ma depresję lub tendencję do wysokiej ekspresji emocji lęku, złości).
Z kolei depresja u matki zwiększa także prawdopodobieństwo wystąpienia depresji u ojca dziecka. W różnych badaniach czynnikami ryzyka był młody wiek matki lub późna pierwsza ciąża, ciąża nieplanowana, złe relacje z teściową, niskie poczucie własnej wartości i sprawczości, co przekłada się na podobne przekonania o sobie w roli rodzica.
Pierwszy epizod depresji po porodzie zwiększa prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia po kolejnym. Jeżeli pacjentka/ otoczenie podejrzewa depresję poporodową wskazana jest konsultacja u lekarza psychiatry, który oceni nie tylko objawy aktualnie występujące, ale także inne obszary psychopatologii, pozwalające na postawienie właściwego rozpoznania i włączenie adekwatnego leczenia. Depresja poporodowa może być np. fazą choroby afektywnej dwubiegunowej. W zależności od rozpoznania, nasilenia objawów, występowania lub nie myśli samobójczych, dotychczasowej (o ile jest) historii leczenia, preferencji pacjentki i jej partnera podejmowana jest decyzja o rodzaju leczenia. Bywa wystarczająca psychoterapia, często jednak istnieje potrzeba włączenia farmakoterapii. Niektóre leki przeciwdepresyjne mogą być stosowane podczas laktacji.
