Udary mózgu znajdują się w czołówce przyczyn zgonów w Polsce. Szacuje się, że gwałtowny wzrost liczby chorych na nadciśnienie tętnicze przyczyni się do dalszego zwiększania odsetka zgonów i kalectwa wynikających z udaru mózgu. W naszym kraju udary niedokrwienne i krwotoczne (potocznie określane jako „wylew”) stanowią czwartą najczęstszą przyczynę utraty zdrowia, czy też życia w zdrowiu u osób po 40. roku życia, ponieważ częstym skutkiem przebytego udaru jest niepełnosprawność.
Udar mózgu – objawy udaru niedokrwiennego i krwotocznego (wylewu). Pierwsza pomoc przy udarze
Szacuje się, że liczba chorych doznających udaru mózgu w Polsce sięga nawet 90 tysięcy rocznie. Udaru najczęściej doświadczają osoby, które nie kontrolują swojego stanu zdrowia, nie wiedzą, że chorują na nadciśnienie tętnicze lub lekceważą tę jednostkę chorobową, mają miażdżycę lub niedostatecznie kontrolowaną cukrzycę.
Udar mózgu stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia, dlatego musi być traktowany priorytetowo. Podejrzenie udaru mózgu wymaga natychmiastowej pomocy specjalistycznej.
Rokowania dla pacjenta z udarem pogarszają się wówczas, gdy objawy udaru mózgu są niezauważone bądź lekceważone przez wiele godzin.
Udar mózgu – objawy
Najczęstsze objawy udaru to:
- bełkotliwa mowa
- opadnięty kącik ust
- asymetryczna twarz
- porażenie połowicze (niedowład) kończyny górnej i/ lub dolnej
- brak kontaktu słowno-logicznego
- zawroty głowy
- bóle głowy
- zaburzenia czucia
W tej jednostce chorobowej bardzo liczy się czas od rozpoznania pierwszych objawów do:
- wezwania pogotowia,
- zabezpieczenia pacjenta,
- pilnego transportu do jednostki referencyjnej.
Jednostka referencyjna dla pacjenta z udarem to szpital, który jest w stanie wykonać konkretną procedurę medyczną przy działaniach odpowiedniego specjalisty.
Udar mózgu zwany jest również zawałem mózgu.
Wyróżniamy dwa główne typy udaru:
- Udar niedokrwienny
- Udar krwotoczny (potocznie określany jako „wylew”)
Jak powstaje udar niedokrwienny?
Udar niedokrwienny ma miejsce wówczas, gdy zamknięte lub zwężone światło naczynia krwionośnego w mózgu powoduje krytyczne niedokrwienie konkretnego obszaru centralnego układu nerwowego. W takim zdarzeniu do określonych obszarów mózgu nie docierają tlen ani substancje odżywcze i tam właśnie obumierają neurony. Sytuację tę można odwrócić poprzez szybką interwencję medyczną i tak zwaną trombolizę, czyli rozpuszczenie skrzepliny za pomocą leków, co przywraca przepływ krwi w zamkniętym naczyniu.
Najlepszy czas dla pacjenta to interwencja w przeciągu pierwszych 4-5 godzin.
Interwencję trombolizy wykonuje się również w późniejszych godzinach, jeśli zyski z takiej procedury przeważają nad ryzykiem powikłań. Wówczas można rozszerzyć „okno dla trombolizy” nawet do 6 godzin od wystąpienia pierwszych objawów udaru.
Jest też nowa metoda postępowania przy udarze niedokrwiennym, tak zwana trombolektomia mechaniczna. W tym przypadku skrzepy z naczyń mózgowych usuwane są nie za pomocą leków, a mechanicznie.
Udary niedokrwienne stanowią około 80% przypadków udarów mózgu.
Co to jest udar krwotoczny?
Mianem udaru krwotocznego określa się sytuację, gdy pęka naczynie krwionośne i następuje wylew krwi do mózgu. Tworzy się krwiak, który uciska mózg. W tym typie udaru, poprzez ucisk dochodzi do mechanicznego uszkodzenia neuronów, im większy krwiak, tym większe zniszczenie struktur mózgu. W przypadku dużych krwiaków tworzą się obrzęki mózgu, które bardzo źle rokują. Działaniem ratunkowym jest mechaniczne odbarczenie krwiaka.
Udar krwotoczny to efekt pęknięcia naczynia wewnątrz mózgu lub tętniaka (krwotok podpajęczynówkowy). Udary krwotoczne są zdecydowania rzadsze od udarów niedokrwiennych, stanowią 15-20 proc. przypadków, mają natomiast gorsze rokowania.
Objawy udaru bez udaru
Dość częstą sytuacją jest epizod przemijającego ataku niedokrwienia mózgu (transient ischemic attack – TIA). Jest to przemijający epizod neurologiczny, w którym nie dochodzi do udaru, a pojawiają się objawy wskazujące na udar, jak na przykład zaburzenia mowy, niedowład, bądź porażenie połowiczne. Objawy po kilkunastu minutach się cofają. Taka sytuacja również wymaga transportu do szpitala, diagnostyki oraz konsultacji neurologicznej.
Komu grozi udar mózgu?
Czynniki ryzyka wystąpienia udaru mózgu:
- palenie papierosów
- złe nawyki żywieniowe (miażdżyca)
- brak aktywności fizycznej
- praca w stresie, brak odpoczynku
- nadciśnienie tętnicze
- cukrzyca
- miażdżyca naczyń krwionośnych
- otyłość
- nadużywanie alkoholu
- przebyty udar bądź przemijający atak TIA
- migotanie przedsionków
- zmiany zakrzepowo-zatorowe
Czynniki ryzyka takie jak palenia papierosów nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca znacząco zwiększają prawdopodobieństwo powstania udaru mózgu. Natomiast predyspozycje genetyczne, wg szacunków, stanowią tylko około 10% ryzyka udaru mózgu.
Badania pokazują, że ryzyko udaru mózgu wzrasta siedmiokrotnie w ciągu pierwszej doby od zażycia kokainy. Podejrzewa się także, że udarom sprzyja palenie marihuany.
U prawie połowy badanych użytkowników marihuany, którzy doznali epizodu udaru niedokrwiennego, nastąpiło to wskutek istotnego zwężenia średnicy tętnic wewnątrzczaszkowych.
Jak chronić się przed udarem mózgu?
Choroby układu krążenia, do których zalicza się udar mózgu w największym stopniu zależą od trybu życia.
Aby zminimalizować ich ryzyko zaleca się:
- Stosowanie odpowiedniej diety, bogatej w nienasycone kwasy tłuszczowe, w szczególności omega-3
- Dbanie o aktywność fizyczna, plan minimum to 10 000 kroków każdego dnia
- Unikanie stresu
- Regularny odpoczynek
- U palaczy – rzucenie palenia
Właściwa dieta oraz umiarkowana, regularna aktywność fizyczna pozawalają utrzymać prawidłową masę ciała, zmniejszają prawdopodobieństwo otyłości oraz związanej z nią cukrzycy typu 2. W zapobieganiu udarom kluczowe znacznie ma także prawidłowe leczenie chorób podstawowych tj.:
- migotanie przedsionków,
- nadciśnienie tętnicze,
- hipercholesterolemia
- cukrzyca
Pierwsza pomoc przy udarze
Udar to walka z czasem. Im szybciej choremu zostanie udzielona pomoc, tym większe są jego szanse na przeżycie oraz powrót do sprawności.
W przypadku osoby przytomnej:
- Jeśli podejrzewasz u kogoś udar mózgu, niezwłocznie zadzwoń do dyspozytora medycznego (999 lub 112.) Bardzo ważne jest jak najszybsze wezwanie Zespołu Ratownictwa Medycznego. W żadnym wypadku nie wolno czekać, aż objawy same ustąpią.
- Jeśli jest to możliwe, w czasie oczekiwania na karetkę, wykonaj pomiar ciśnienia tętniczego. Informacja o wartościach ciśnienia będzie cenna dla lekarza zbierającego wywiad.
- Czekając na pomoc ułóż pacjenta na boku z udrożnionymi drogami oddechowymi.
- Jeśli pojawią się wymioty asekuruj głowę, by nie doszło do zachłyśnięcia.
- Nie podawaj żadnych leków, nie unoś nóg chorego do góry.
- Nie zostawiaj pacjenta samego.
W przypadku osoby nieprzytomnej:
- Najpierw sprawdź oddech. Jeśli jest obecny utrzymuj pacjenta leżącego na boku z drożnymi drogami oddechowymi.
- Brak oddechy należy koniecznie zgłosić dyspozytorowi medycznemu a następnie rozpocząć uciski klatki piersiowej (zgodnie z wytycznymi dyspozytora). Obowiązkowe są tylko uciski klatki piersiowej, oddechy są dobrowolne i wymagają przeszkolenia oraz zabezpieczenia w maseczkę do wentylacji usta-usta.
Jeśli jesteś sam i zauważyłeś u siebie takie objawy, jak: brak możliwości wypowiedzenia słowa, zawroty głowy, silne bóle głowy, zaburzenia równowagi, czy też porażenie lub niedowład połowy części ciała, niezwłocznie znajdź pomoc bądź samodzielnie wezwij pogotowie ratunkowe.
Czas do przyjazdu karetki – co robić?
Zamknij zwierzęta, otwórz drzwi oraz postaraj się usprawnić ewakuację pacjenta. Ciągi komunikacyjne powinny być jak najbardziej drożne.
Dla ekipy pogotowia ratunkowego bardzo ważne są podstawowe informacje:
- ostatni posiłek
- choroby i uczulenia
- leki, które przyjmuje pacjent, szczególnie leki rozrzedzające krew
- książeczka pomiaru ciśnień i glikemii
- telefon do rodziny celem ewentualnego pogłębienia wywiadu przez neurologa
U osób starszych, bądź przewlekle chorych bardzo dobrze sprawdza się kartka, na której spisane są najważniejsze informacje:
- choroby pacjenta
- przyjmowane leki
- uczulenia i alergię
- kontakt telefoniczny do rodziny.
Informacje te będą bardzo przydatne przy wszystkich jednostkach chorobowych oraz w stanach nagłych, które dotykają pacjenta.
Najczęściej zadawane pytania dotyczące udaru mózgu
W przypadku podejrzenia udaru mózgu, chorego należy ułożyć w pozycji bocznej ustalonej, aby zapobiec zachłyśnięciu, monitorować funkcje oddechowe i krążenie oraz jak najszybciej wezwać pogotowie. Udar mózgu jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. Dlatego też pacjent powinien zostać jak najszybciej przetransportowany do specjalistycznego ośrodka, dysponującego sprzętem do diagnostyki obrazowej oraz wykwalifikowanym personelem medycznym.
Udar niedokrwienny, stanowiący nawet 80% wszystkich typów udarów, jest spowodowany gwałtownym zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu w wyniku zwężenia lub całkowitego zamknięcia światła naczyń tętniczych. Przyczynami takiego stanu mogą być różnego typu zaburzenia pracy serca (np. migotanie przedsionków, zawał serca), zmiany miażdżycowe lub zakrzepica tętnic zaopatrujących mózg, wady zastawek sercowych lub stany zapalne naczyń.
Najcięższe przypadki udarów mózgu mogą zakończyć się zgonem. Nawet jednak w lżejszych przypadkach pacjent jest zagrożony wystąpieniem różnorodnych uszkodzeń mózgu powodujących trwałą niepełnosprawność i wystąpienie jedno lub obustronnych niedowładów twarzy i ciała. Trwałe uszkodzenie neuronów może skutkować utrwaleniem zaburzeń psychicznych, napadów padaczki, zaburzeń mowy, pamięci czy rozpoznawania przedmiotów i osób.
Po ustabilizowaniu stanu pacjenta, który przebył udar mózgu, konieczne jest jak najszybsze wprowadzenie stałej rehabilitacji, mającej na celu przywrócenie utraconych funkcji poznawczych i motorycznych. Odbywa się ona etapowo, w pierwszej kolejności w szpitalu – z udziałem fizjoterapeutów, psychologów lub logopedów, a następnie specjalistycznych ośrodkach rehabilitacyjnych. Pacjent musi również wykonywać zalecone ćwiczenia w domu, aby podtrzymać efekty terapii.
