Zgaga – przyczyny, objawy, leczenie. Czy zgaga zawsze oznacza chorobę refluksową?

Gdy w piersi zaczyna palić żywym ogniem, odbija się kwaśno, a położenie się płasko nasila te dolegliwości, to znak, że dręczy nas zgaga. Pojawia się nawet jednej trzeciej populacji, choć u niektórych sporadycznie i szybko przemija. U większości zgaga zwiastuje jednak chorobę refluksową lub inny problem zdrowotny, dlatego warto ją zdiagnozować i leczyć.

Zgaga to nie choroba, lecz objaw chorobowy polegający na dotkliwym, bolesnym pieczeniu lub wręcz paleniu zlokalizowanym w dołku podsercowym, za mostkiem. Doskonale dookreśla to angielski termin oznaczający zgagę, czyli „heartburn” – w wolnym tłumaczeniu: płonące serce.

Objawy zgagi

Pieczenie zza mostka może przesuwać się w górę, przełykiem aż do gardła, mogą towarzyszyć mu kwaśne lub gorzkie odbijania, palenie w gardle, zły posmak w jamie ustnej. Objawy często nasilają się po posiłku, zwłaszcza przy pochylaniu się lub podczas leżenia na wznak. Niektórzy pacjenci skarżą się też na chrypę i kaszel. Wszystko to powodowane jest cofaniem się treści pokarmowej i kwasu solnego z żołądka do przełyku. Nieprzyjemne dolegliwości bólowe wywołuje drażniące działanie kwasu na delikatny nabłonek przełyku.

>> Leki na zgagę, leki na refluks, tabletki, kapsułki, zawiesiny

Czy zgaga i refluks to to samo?

Te dwa terminy bywają używane przez pacjentów zamiennie, jednak dla lekarzy oznaczają co innego. Zgaga to objaw, który może towarzyszyć różnym chorobom, w tym chorobie refluksowej polegającej na nieprawidłowym cofaniu się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku z powodu niesprawności zwieracza dolnego przełyku. Zgaga nie zawsze jest więc objawem refluksu i nie każdy pacjent z chorobą refluksową doświadcza zgagi – w piśmiennictwie medycznym opisywane są przypadki chorych, którzy miesiącami próbowali wyleczyć antybiotykami uporczywy ból gardła, gdyż refluks objawiał się u nich bez pieczenia i palenia za mostkiem i w przełyku. Po przyjęciu leku antyrefluksowego, ból gardła zniknął. Inne objawy i powikłania choroby refluksowej, to m.in. ból w klatce piersiowej, kaszel, astma oskrzelowa czy ubytki w uzębieniu, z kolei zgaga może pojawić się nawet jednorazowo i nigdy nie wrócić.  

Komu grozi zgaga?

Za utrzymanie treści pokarmowej w żołądku odpowiedzialny jest dolny zwieracz przełyku. W zdrowym organizmie narząd ten jest w nieustannym napięciu, nie pozwalając cofać się trawionym pokarmom, jeśli jednak dochodzi do jego uszkodzenia lub następuje upośledzenie jego czynności, treść żołądka podchodzi do góry. Wraz z pokarmem, do przełyku przedostają się również kwasy i enzymy powodujące nieprzyjemne pieczenie. Zgaga może przytrafić się każdemu, bez względu na wiek czy płeć, w tym również dzieciom, czasami zresztą występuje sporadycznie, bez podstawy w określonej jednostce chorobowej, a jedynie z powodu niestrawności wywołanej nadmierną ilością soku żołądkowego. Ze zgagą (często lub sporadycznie) zmaga się nawet 33 proc. populacji, a jako objawem refluksu żołądkowo-przełykowego, około  20 proc., z czego niemal połowa odczuwa dokuczliwe palenie codziennie. Zgaga może jednak towarzyszyć też innym chorobom. Najczęściej skarżą się na nią pacjenci cierpiący na:

• Refluks żołądkowo-przełykowy – dolny zwieracz przełyku nie kurczy się po przedostaniu się treści pokarmowej do żołądka, lecz z powodu nadmiernej relaksacji traci elastyczność, a trawiony pokarm cofa się (jest zarzucany) do przełyku wraz z kwaśnym sokiem żołądkowym. W leczeniu refluksu stosuje się  inhibitory pompy protonowej, czyli leki wykorzystywane w terapii schorzeń górnych odcinków układu pokarmowego oraz leczenie chirurgiczne.
• Wrzody żołądka – choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy to obecność ubytków w błonie śluzowej tych organów. Objawy wrzodów, poza zgagą, to ból w nadbrzuszu pojawiający się po posiłku lub w nocy, nudności i wymioty, kwaśne odbijanie, zaparcia i biegunki, utrata masy ciała. Leczenie to przede wszystkim walka z bakteriami Helicobacter pylori odpowiedzialnymi za pojawianie się wrzodów, stosowanie inhibitorów pompy protonowej oraz innych leków, a także chirurgiczne wycinanie wrzodów.
• Zapalenie żołądka – prawidłowy termin to zapalenie błony śluzowej żołądka, a choroba objawia się stanem zapalnym śluzówki żołądka wywołanym różnymi czynnikami, np. infekcją wirusową, bakteryjną, grzybiczą, pasożytniczą i kiłową, uszkodzeniami toksycznymi, alergią pokarmową, ale też przewlekłym stresem lub urazem.  Typowe objawy zapalenia żołądka to mdłości, wymioty i zgaga, ból w nadbrzuszu, krwawienie z układu pokarmowego. Leczenie uzależnione jest od przyczyny stanu zapalnego.
• Stan przedzawałowy – przed wystąpieniem zawału serca, organizm wysyła sygnały alarmowe. Pośród tych najczęściej spotykanych, wymienia się piekący, ściskający i dławiący ból w okolicy mostka (zgaga), zadyszkę i duszności, drętwienie kończyn, bóle barku lub stawu łokciowego. Ból i duszności mogą utrzymywać się nawet 20 minut, pacjent z takimi objawami powinien jak najszybciej wezwać pomoc.
• Cukrzyca – u pacjentów chorych na cukrzycę może dochodzić do gastroparezy, czyli niedowładu autonomicznego unerwienia żołądka (rodzaj neuropatii cukrzycowej). Dotyczy to przede wszystkim chorych z długoletnią, niedostatecznie kontrolowaną cukrzycą.  Najczęstsze objawy to  zaparcia, zgagę, uczucie pełności w żołądku, zaburzenia erekcji, niska tolerancję wysiłku. Pacjent cierpiący na cukrzycę, zauważający u siebie takie objawy, powinien pilnie skonsultować się ze swoim diabetologiem.  

Pozachorobowe przyczyny zgagi

Poza konkretnymi jednostkami chorobowymi, którym zgaga towarzyszy jako jeden z kluczowych objawów, palenia i pieczenia za mostkiem sporadycznie doświadczają też osoby ogólnie zdrowe. Specjaliści uważają, że do dwóch razy w tygodniu objawy zgagi pojawiają się nawet u 33 proc. populacji, a pozachorobowymi czynnikami sprzyjającymi tej przykrej dolegliwości są m.in.

• nieregularny tryb żywieniowy (jedzenie zbyt późno wieczorem lub w nocy, jedzenie „w biegu”, pomijanie posiłków)
• używki, przede wszystkim palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, kawy, coli innych napojów z kofeiną
• nadmierna konsumpcja słodyczy i słodkich napojów gazowanych
• jedzenie zbyt tłusto i ostro
• reakcja alergiczna lub nietolerancja pokarmowa dotycząca dowolnego produktu żywnościowego (niektórzy ludzie doświadczają silnego pieczenia w przełyku np. po ugryzieniu jabłka)
• przewlekły stres
• nadmierna masa ciała (BMI>25)
• ciąża (progesteron wykazuje silne działanie rozluźniające mięśnie układu pokarmowego)
• stosowanie leków, które wpływają rozluźniająco na dolny zwieracz przełyku (m.in. nitraty, blokery kanału wapniowego, pochodne teofiliny, preparaty antycholinergiczne)

Diagnostyka zgagi

Osoby często doświadczające pieczenia za mostkiem i w przełyku powinny skonsultować to z lekarzem. Jeśli dolegliwości pojawiają się przynajmniej dwa razy w tygodniu i przynajmniej w ciągu ostatnich trzech miesięcy, świadczy to o wywołującym zgagę problemie zdrowotnym, który wymaga zdiagnozowania i leczenia lub nawyku, który trzeba wyeliminować. Pacjent początkowo trafia do lekarza rodzinnego, który może wypisać skierowanie do poradni gastroenterologicznej. Z pacjentem przeprowadzany jest wywiad lekarski (lekarz zawsze chce wiedzieć, jak często i w jakich okolicznościach pojawiają się dolegliwości, jakie są nawyki żywieniowe pacjenta, czy stosowane są używki lub jakieś leki), a pośród badań pomagających w określeniu przyczyn zgagi stosuje się:

• 24-godzinną pH-metrię przełyku – badanie polega na pomiarze kwaśności w dolnej części przełyku przy pomocy dwóch wkładanych przez nos sond, które pozostają w organizmie pacjenta przez jedną dobę
• badanie endoskopowe – gastroskopia, czyli badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego przy pomocy endoskopu, giętkiej sondy wprowadzanej przez usta pacjenta

• manometria przełykowa – badanie polegające na wprowadzeniu przez nos do żołądka wielokanałowego cewnika, który sprawdza napięcie na wysokości górnego i dolnego zwieracza przełyku oraz w obrębie jego mięśniówki
• zdjęcie RTG lub badanie TK z kontrastem (zalecane m.in. pacjentom z podejrzeniem choroby wrzodowej)
• endoskopia z biopsjami

Jakie leki na zgagę?

Zgaga pojawiająca się sporadycznie, niebędąca objawem żadnej poważnej choroby, zazwyczaj leczona jest przy pomocy leków bez recepty. Preparaty, które sprawdzają się przy tej dolegliwości, to tak zwane alkalia, dostępne w postaci mleczka lub tabletek do ssania. Zawierają tlenki i wodorotlenki glinu, magnezu i litowców,  roztwory wodne wodorotlenków litowców oraz wapnia, węglanu sodu oraz potasu, mają mocny odczyn zasadowy i działają zobojętniająco na kwas żołądkowy.

Alkalia często  stosuje się z lekami osłaniającymi (alginiany, siarczan chondroityny + kwas hialuronowy). U pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą refluksową stosuje się również leki hamujące wydzielanie kwasu solnego, takie jak antagoniści receptora H2 (famotydyna) lub inhibitory pompy protonowej (np. omeprazol, pantoprazol).

Leczenie dietą i przez zmianę stylu życia

W wielu przypadkach wystarczy modyfikacja codziennych nawyków dietetycznych oraz zmiana stylu życia, by zminimalizować lub zupełnie wyeliminować problem zgagi.

Wskazane jest, by osoby cierpiące na nawracające palenie i pieczenie w przełyku:

• uregulowały swoje posiłki – należy spożywać je o stałych porach, w niewielkich porcjach
• ostatni posiłek spożywały nie później niż 3 godziny przed snem
• unikały potraw tłustych, ostro przyprawionych
• zrezygnowały z napojów gazowanych, kawy, energetyków
• unikały alkoholu
• rzuciły palenie
• po posiłku nie wykonywały ćwiczeń fizycznych, skłonów, nie kładły się na wznak
• zredukowały masę ciała w przypadku nadwagi i otyłości
• unikały leków wpływających na rozluźnienie dolnego zwieracza przełyku (jeśli to możliwe, za zgodą lekarza)
• kładąc się spać, unosiły materac po stronie głowy. Różnica wysokości pomiędzy głową, a resztą ciała powinna wynosić około 10-15 cm