Krew w moczu może być widoczna gołym okiem i zmieniać barwę moczu na brunatną lub czerwoną, ale bywa też utajona, widoczna jedynie pod mikroskopem. W obu przypadkach może zwiastować poważne problemy z układem moczowym, w tym również złośliwe nowotwory nerek czy pęcherza, ale miewa też prozaiczne i niegroźne przyczyny.
Krew w moczu – skąd się bierze krwiomocz, diagnostyka, możliwe przyczyny
Co to jest krwiomocz? Krwiomocz, inaczej hematuria, to obecność erytrocytów w moczu. Czerwone krwinki mogą występować w liczbie wystarczającej, by zabarwić mocz na kolor brunatny lub jest ich tak niewiele, że wykrywane są tylko w badaniu laboratoryjnym. Liczba erytrocytów w próbce wskazuje na jeden z dwóch rodzajów hematurii: czy to
- Mikrohematuria – inaczej nazywana krwinkomoczem, niewidoczna gołym okiem, wykrywana jedynie metodami laboratoryjnymi. Erytrocyty występują w moczu w liczbie większej niż 3 w polu widzenia (lub, według innych źródeł – powyżej 5 krwinek, co odpowiada liczbie 100-800 krwinek czerwonych w 1 ml moczu). Obecność pojedynczych erytrocytów moczu uważana jest za stan prawidłowy, niepatologiczny.
- Makrohematuria – widoczne gołym okiem nieprawidłowe zabarwienie moczu, zazwyczaj od różowego po brunatne. Zabarwienie moczu zależy od liczby obecnych w nim erytrocytów oraz czasu, jaki upłynął od wystąpienia krwawienia po wydalenie moczu. Zdarza się, że w moczu pojawiają się skrzepy krwi, mikcji może wówczas towarzyszyć ból.
Ze względu na miejsce wystąpienia krwawienia, wyróżnia się krwiomocz:
- kłębuszkowy (krwinki dostają się do moczu na poziomie kłębuszków nerkowych) – kolor moczu przyciemniony, przypominający herbatę lub colę, czasem czerwony
- pozakłebuszkowy (krwinki dostają się do moczu w dalszych odcinkach układu moczowego) – kolor moczu różowy lub czerwony. Przyczyny pozakłębuszkowe stanowią 90 proc. wszystkich przypadków krwiomoczu.
Zmieniona barwa moczu
Istnieje szereg przyczyn niepokojącego zabarwienia moczu, a czynnikiem odpowiedzialnym za kolor nie zawsze jest krew. Pacjent, który zauważył u siebie zmienioną barwę moczu powinien zastanowić się, czy:
- przyjmował w ostatnim czasie leki, których skutkiem ubocznym jest zmieniona barwa moczu (np. sulfonamidy, nitrofurantoina, pochodne kwasu acetylosalicylowego, fenazopirydyny, fenoloftaleiny i inne, warto sprawdzić to w ulotce leku)
- spożywał pokarmy barwiące mocz (barwniki w żywności, buraki, jeżyny, rabarbar, papryka)
- miał kontakt z toksynami (ołów, benzen, arsen)
Czerwony lub brązowy mocz może być również wynikiem obecności w moczu hemoglobiny (hemoglobinuria) lub mioglobiny (mioglobinuria), w przebiegu których badanie mikroskopowe nie wykrywa czerwonych krwinek.
Co robić, gdy w moczu pojawia się krew?
Pacjent, który zauważył w swoim moczu krew, powinien zgłosić się do lekarza POZ. Wizyta w poradni urologicznej, do której ostatecznie trafia większość pacjentów z chorobami układu moczowego, wymaga skierowania, które wystawia lekarz POZ (skierowanie nie jest potrzebne w przypadku wizyt prywatnych). Każdy przypadek krwiomoczu wymaga dokładnego postępowania diagnostycznego i ustalenia przyczyny i lokalizacji krwawienia, pomocne może być wówczas określenie innych zauważonych przez pacjenta objawów, takich jak:
- podwyższona temperatura ciała
- ból, pieczenie podczas mikcji
- częstomocz lub skąpomocz
- uczucie parcia na pęcherz
- ból w okolicy lędźwiowej lub podbrzuszu
- osłabienie
- biegunka (z krwią lub bez)
- obrzęki
- nadciśnienie tętnicze
Lekarz może zapytać, czy pacjent przebył w ostatnim czasie paciorkowcowe zapalenie gardła, liszajec, kłębuszkowe zapalenie nerek po przebytym zakażeniu lub infekcje wirusowe. Może się zdarzyć, że krew w moczu to jedyny niepokojący objaw, a w niektórych przypadkach choroba rozwija się zupełnie bezobjawowo, a krew (utajona) wykrywana jest dopiero w badaniu – warto przynajmniej raz w roku wykonać badanie ogólne moczu lub zaopatrzyć się w aptece w test paskowy do wykonania badania w domu.
>> Leki i suplementy diety na zapalenie układu moczowego
Krew w moczu - przyczyny
Istnieje szereg możliwych przyczyn pojawiania się krwi w moczu, z czego nie wszystkie są groźne dla zdrowia i życia. Warto jednak szybko ustalić podłoże krwawienia do dróg moczowych, by zapobiec możliwym powikłaniom lub rozwojowi poważnych chorób.
- kamica nerkowa – niezwykle bolesna choroba polegająca na powstawaniu w drogach moczowych złogów, czyli tzw. kamieni nerkowych. Objawy kamicy to silne ataki kolki w okolicy lędźwiowej, krwiomocz, nudności i wymioty, gorączka, osłabienie. Często pojawia się również zakażenie dróg moczowych. Leczenie polega na zabiegowym pozbyciu się kamieni nerkowych.
- nowotwory układu moczowego – uznawane za trudne i niebezpieczne, gdyż zazwyczaj rozpoznawane są zbyt późno. Ich przebieg przez długi czas bywa bezobjawowy lub objawy guza mylone są z zakażeniem dróg moczowych. Krwiomocz jest najważniejszym objawem nowotworów dróg moczowych. Inne to ból w okolicy lędźwiowej, częstomocz, pieczenie w cewce, konieczność oddawania moczu nocą. Pośród najgroźniejszych nowotworów układu moczowego wymienia się raka nerek (zazwyczaj jest to rak nerkowokomórkowy RCC), rak moczowodów i pęcherza moczowego.
- kłębuszkowe zapalenie nerek – powstaje w konsekwencji infekcji wirusowej lub bakteryjnej lub np. przyjmowania niektórych leków lub obecności komórek nowotworowych i wynika z nieprawidłowej czynności układu odpornościowego, którego celem stają się prawidłowe kłębuszki nerkowe. Chorobie może towarzyszyć ból okolicy lędźwiowej, krwiomocz, pienisty mocz, obrzęki twarzy i kostek, brak apetytu, gorączka. Leczenie zależy od przyczyny choroby, jej charakteru (zapalenie ostre czy przewlekłe), stanu pacjenta i powikłań.
- zakażenia dróg moczowych – inaczej zakażenie pęcherza moczowego, spowodowane przez obecność drobnoustrojów chorobotwórczych w cewce moczowej, pęcherzu, moczowodach lub nerkach. Krwiomocz jest stosunkowo rzadkim objawem, najczęściej jest to pieczenie przy oddawaniu moczu, parcie na mocz, częstomocz, ból, czasami też nudności, gorączka. Zakażenie leczy się za pomocą antybiotykoterapii.
- urazy – krwiomocz koloru brunatnego, przypominający ciemne piwo, często towarzyszy stanom po stłuczeniu nerki lub nerek. Przy niewielkim urazie krwiomocz mija samoistnie po kilku dniach, w przypadku poważnych urazów konieczne bywa leczenie operacyjne, a nawet usunięcie nerki. Przyczyną krwi w moczu może być też bezpośredni uraz cewki moczowej.
- zaburzenia naczyniowe (zakrzepica naczyń nerkowych, zawał nerki) – zablokowanie dopływu krwi do nerki może przebiegać bezobjawowo lub powodować objawy niespecyficzne, mylone np. z kamicą nerkową. Objawami, które zawsze powinny zwrócić uwagę, są krwiomocz i białkomocz, ból w okolicy lędźwiowej, nudności, wymioty. Zawał nerki wymaga zazwyczaj interwencji chirurgicznej oraz stosowania odpowiednich leków przeciwkrzepliwych (np. heparyny, warfaryny czy acenokumarolu).
- ciało obce w cewce – ciała obce w cewce moczowej lub pęcherzu diagnozowane są rzadko i dotyczą takich grup pacjentów, jak osoby chore psychicznie, więźniowie czy osoby uprawiające ryzykowny seks, w tym niestandardowe techniki autoerotyczne. Wprowadzanie ciała obcego (literatura medyczna wymienia m.in. pęsety, spinki, długopisy czy kable) do cewki moczowej bardzo często prowadzi do infekcji dróg moczowych i poważniejszych powikłań, takich jak ropnie okołocewkowe i okołopęcherzowe czy przetoki moczowe. Poza bólem i trudnościami z oddawaniem moczu, u pacjentów może pojawiać się krwiomocz. Usuwanie ciał obcych wiąże się zazwyczaj z zabiegami operacyjnymi, gdyż przedmioty mogą obrastać grubą warstwą kamienia moczowego.
- inne przyczyny – pośród innych możliwych czynników odpowiedzialnych za pojawienie się krwi w moczu, wymienia się m.in. endometriozę (ogniska endometrialne w drogach moczowych), choroby prostaty u mężczyzn, wady anatomiczne (np. zespół dziadka do orzechów, czyli ucisk lewej żyły nerkowej przez aortę i tętnicę krezkową górną), gruźlicę nerek, hiperkalciurię, hiperurykozurię, odmiedniczkowe zapalenie nerek, nefropatie, syndrom Alporta, polipy, torbiele. U niektórych pacjentów przyczyną sporadycznego krwiomoczu bywa duży wysiłek fizyczny (hematuria biegaczy) lub stosunek płciowy.
 | Test ogólne badanie moczu URS 10Test URS 10 przeznaczony jest do ogólnego badania moczu w warunkach domowych. Test ma formę paska, na którym zostały umieszczone oddzielne pola w postaci 10 kolorowych kwadracików. Każdy z kwadracików odpowiada jednemu z parametrów (glukoza, bilirubina, ciała ketonowe, ciężar właściwy, krew, pH, białko, urobilinogen, azotyny, leukocyty). Badanie testem URS 10 polega na zanurzeniu paska testowego w próbce moczu i wzrokowym porównaniu barwy poszczególnych pól ze skalą barwną, która znajduje się w opakowaniu. |
Diagnostyka krwi w moczu
Z pacjentem trafiającym do lekarza POZ lub specjalisty urologa z powodu krwi w moczu, zawsze przeprowadzany jest szczegółowy wywiad dotyczący jego stanu zdrowia, uwarunkowań rodzinnych, oceny okoliczności wystąpienia krwiomoczu i jego cech charakterystycznych oraz innych objawów towarzyszących. Lekarz może zlecić następujące badania:
- test paskowy na obecność krwi w moczu (dostępny w aptece, można wykonać go w domu)
- badanie ogólne moczu i jego osadu
- badanie krwi (np. kreatynina, morfologia, CRP, stężenie sodu, potasu, wapnia)
- USG jamy brzusznej
- klasyczna urografia lub urografia techniką spiralnej TK
- cystoskopia (badanie endoskopowe dróg moczowych) i badanie cytologiczne moczu
- badanie ginekologiczne u kobiet
- w przypadku podejrzeń choroby kłębuszków nerkowych – biopsja nerki
Wskazania do badań zawsze ustala lekarz, a leczenie zależy od przyczyny krwiomoczu.
Najczęściej zadawane pytania dotyczące krwi w moczu
Czas, przez jaki krew utrzymuje się w moczu, jest uzależniony od istotny problemu. W przypadku krwiomoczu wywołanego nadmiernym wysiłkiem fizycznym objawy ustępują zwykle w ciągu 48 godzin. Jeżeli przyczyną jest infekcja dróg moczowych, problem zanika po zakończeniu kuracji, czyli zwykle od 10 do 14 dni. W sytuacji występowania nowotworu krwiomocz może utrzymywać się nawet przez wiele miesięcy, a ilość krwi będzie dodatkowo intensyfikowana przez naświetlania lub stosowane terapie wlewowe.,
Najprostszy podział uwzględnia krwiomocz mikroskopowy i makroskopowy. W pierwszym przypadku zmiany są tak niewielkie, że zwykle nie będą widoczne gołym okiem. Druga przypadłość jest wyraźnie rozpoznawalna, ponieważ mocz przybiera kolor od różowego do brunatno czerwonego, w zależności od zawartości krwi w płynie. W przypadku podejrzenia krwiomoczu należy niezwłocznie wdrożyć diagnostykę, aby ustalić przyczynę problemu. Mogą nią być zarówno niegroźne stany zapalne układu krwionośnego, jak i nowotwory złośliwe. Obecności krwi w moczu nigdy nie należy lekceważyć.
W przypadku krwiomoczu decydujące znaczenie ma prawidłowa ocena badania osadu moczu pod kątem obecności w nim poszczególnych elementów morfotycznych, erytrocytów oraz innych składowych. Wśród pozostałych zaleceń rekomenduje się przeprowadzenie badania krwi obwodowej, parametrów krzepnięcia, wydolności nerek oraz markerów prozapalnych. Badania z krwi uzupełnia się o diagnostykę obrazową (USG, tomografia, urografia). W skrajnych przypadkach lekarz może zalecić biopsję nerki, czyli pobranie fragmentu tkanki do badań histopatologicznych. Zabieg zaleca się przeprowadzić jak najszybciej, ponieważ na wynik np. biopsji czeka się około 2 tygodni.
