Gastroskopia – przygotowanie do badania, przebieg. Kiedy wykonać gastroskopię

Nazwa procedury medycznej określanej potocznie gastroskopią, to panendoskopia, gastrofiberoskopia (GFS) lub ezofagogastroduodenoskopia. To podstawowe badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego, do którego używa się endoskopu, czyli giętkiej sondy wprowadzanej przez usta pacjenta. Współczesne endoskopy są elastyczne i z łatwością dostosowują się do fizjologicznych kształtów badanych narządów, ale nie zawsze tak było – pierwsze endoskopy w XIX wieku były sztywnymi, twardymi rurkami, które co prawda spełniały swoją rolę (jak na ówczesne standardy), jednak zdarzało się, że przebijały ścianki gardła lub żołądka. Dziś badanie jest całkowicie bezpieczne, a nowoczesny endoskop jest miękki i giętki, zaopatrzony w źródło światła oraz układ rejestrujący oraz przekazujący obraz na zewnętrzny monitor. Badanie skupia się na górnym odcinku przewodu pokarmowego i w trakcie zabiegu lekarz może obejrzeć:

• przełyk,
• żołądek,
• dwunastnicę (opuszkę i część zstępującą).

Gastroskopia nie zajmuje się badaniem jelita grubego, to zadanie dla kolonoskopii. Bardzo trudno dostępne jest natomiast jelito cienkie, do jego diagnostyki stosuje się m.in. endoskop kapsułkowy (połykany przez pacjenta jak tabletka). Poza obserwowaniem i monitorowaniem stanu poszczególnych elementów układu pokarmowego podczas gastroskopii, lekarz za pomocą endoskopu może pobrać wycinki z błony śluzowej do histopatologicznej oceny badanych zmian (biopsja endoskopowa) lub przeprowadzać zabiegi terapeutyczne w trakcie wziernikowania.

>> Leki na trawienie i problemy pokarmowe

Wskazania do gastroskopii

Skierowanie do badania endoskopowe przewodu pokarmowego (gastroskopii, ale też kolonoskopii, która dotyczy jelita grubego) może wystawić lekarz specjalista lub lekarz podstawowej opieki zdrowotnej. Wskazaniem do gastroskopii jest podejrzenie choroby górnego odcinka przewodu pokarmowego, a badanie pozwala na jej rozpoznanie, ocenę stopnia zaawansowania, pobranie wycinków do badania histopatologicznego lub mikrobiologicznego oraz ocenę skuteczności wdrożonego leczenia. Wskazaniem do użycia endoskopu jest również leczenie niektórych chorób górnego odcinka przewodu pokarmowego. Medycyna rozróżnia więc gastroskopię:

• Diagnostyczną – służącą do rozpoznawania i monitorowania chorób górnego odcinka układu pokarmowego
• Terapeutyczną – pozwalającą na wprowadzenie przez wziernik miniaturowych narzędzi i wykonanie tą metodą niektórych zabiegów, np. tamowania krwawienia w przypadku krwotoku z żylaków przełyku lub usuwania drobnych zmian patologicznych

Pośród wskazań do wykonania gastroskopii wymienia się takie objawy, jak:

• zgaga,
• problemy z przełykaniem i inne symptomy refluksu żołądkowo-przełykowego,
• bóle w nadbrzuszu,
• nudności, wymioty, odbijanie,
• uczycie pełności po posiłkach,
• zaburzenia łaknienia,
• krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego (np. krwawe wymioty),
• dodatni wynik testu na krew utajoną w kale,
• smoliste stolce,
• podejrzenie celiakii,
• dodatni wywiad rodzinny w kierunku chorób nowotworowych górnego odcinka przewodu pokarmowego,
• niedokrwistość i szybka utrata masy ciała.

Gastroskopię wykonuje się też rutynowo przed niektórymi zabiegami operacyjnymi (np. usunięciem pęcherzyka żółciowego), jest też zalecanym badaniem profilaktycznym u osób powyżej 45. roku życia.

Controloc Control 20 mg - tabletki Lek Controloc Control 20 mg jest wskazany w krótkotrwałym leczeniu objawów choroby refluksowej przełyku (np. zgaga, zarzucanie treści żołądkowej) u dorosłych. ZAMÓW I ODBIERZ

Jak przygotować się do gastroskopii?

Pacjent, którego czeka badanie panendoskopowe proszony jest o pozostanie na czczo przynajmniej przez 6-8 godzin przed zabiegiem (w przypadku zaburzeń przemieszczania treści pokarmowej z żołądka do dalszych części przewodu pokarmowego ten czas może ulec wydłużeniu) oraz powstrzymanie się od picia przez  4 godziny przed zabiegiem. W tym czasie nie powinno się też żuć gumy ani palić papierosów. Lekarz zlecający badanie robi dokładny wywiad na temat leków przyjmowanych przez pacjenta i instruuje, które z nich można przyjąć w dniu badania (szczególnie ważne jest, by poinformować lekarza o zażywanych preparatach obniżających krzepnięcie krwi). Tuż przed badaniem konieczne jest zdjęcie okularów, wyjęcie protez zębowych oraz innych ruchomych przedmiotów z ust (np. kolczyków czy wyjmowanych aparatów ortodontycznych). Jeśli gastroskopia ma być wykonana w znieczuleniu ogólnym, z pacjentem zostanie przeprowadzony wywiad anestezjologiczny, konieczne będzie też wcześniejsze wykonanie określonych badań (m.in. czasu protrombinowego, czyli wskaźnika tempa krzepnięcia krwi). 

Gastroskopia w znieczuleniu czy bez

Lekarze podkreślają, że badanie co prawda nie należy do przyjemnych, ale wiele opinii o jego bolesności jest mocno przesadzonych. Gastroskopię wykonuje się:

• w znieczuleniu miejscowym (miejscowe znieczulenie gardła za pomocą lidokainy w aerozolu),
• w znieczuleniu ogólnym (konieczne podczas niektórych zabiegów gastroskopii terapeutycznej),
• bez znieczulenia.

Zabieg bywa też przeprowadzany w sedacji, czyli pacjentowi podawane są leki uspokajające, ułatwiające przeprowadzenie badania.

Przebieg gastroskopii

Do zabiegu wykorzystuje się endoskop, czyli miękką, giętką rurkę wprowadzaną przez usta. Pacjent kładzie się na boku, a pielęgniarka zakłada mu ustnik, zapobiegający zamknięciu ust i przegryzieniu endoskopu. Najtrudniejszym momentem dla pacjenta jest połyknięcie sondy, gdyż konieczne jest zapanowanie nad odruchem wymiotnym – znieczulenie gardła wyraźnie zmniejsza dyskomfort i pomaga zapanować nad mdłościami. Badanie trwa od kilku do kilkudziesięciu minut, pacjent powinien w tym czasie regularnie oddychać i nie połykać śliny. Ponieważ endoskop przesuwający się w przewodzie pokarmowym wtłacza do niego niewielką ilość powietrza, naturalne w trakcie zabiegu jest odczucie wzdęcia i odbijania.

Podczas badania endoskopowego lekarz ocenia:

• W przełyku: jego szerokość, sprawdza ściany przełyku pod kątem występowania nieprawidłowych tworów, takich jak guzy, zwężenia czy żylaki, a także zmian zapalnych, owrzodzeń czy nalotów na błonie śluzowej;
• W żołądku: sprawdzana jest obecność guzów, nadżerek i owrzodzeń;
• W dwunastnicy: poszukiwane są uchyłki, guzy i wrzody.

Lekarz ocenia też ruchomość i elastyczność ścian badanych narządów, stan widocznych naczyń krwionośnych oraz ilość i rodzaj obecnej w przewodzie pokarmowym płynnej treści. W razie zauważenia nieprawidłowości, lekarz może pobrać wycinki do badania histopatologicznego. Jest to bezbolesne, również w badaniu bez znieczulenia ogólnego – pacjent odczuwa jedynie lekkie uszczypnięcia lub szarpnięcia.

Co robić po gastroskopii?

Obraz z wnętrza przewodu pokarmowego lekarz ogląda w czasie rzeczywistym na ekranie monitora, jeśli pacjent nie jest znieczulony ogólnie lub poddany sedacji, prawdopodobnie otrzyma informacje o swoim stanie zdrowia jeszcze w trakcie badania. Wyniki gastroskopii są gotowe tuż po badaniu, kilka dni lub tygodni czeka się jedynie na wyniki laboratoryjne pobranych wycinków.

Pacjent powinien powstrzymać się od jedzenia przez 2 godziny po zabiegu ze względu na znieczulone gardło (większe ryzyko zachłyśnięcia się lub zakrztuszenia), a przez około dobę po zabiegu bezpieczniejsze jest spożywanie pokarmów płynnych i niezbyt gorących.

W przypadku pacjentów poddanych sedacji lub znieczuleniu ogólnemu, zazwyczaj wskazane jest pozostanie w placówce medycznej przynajmniej przez kilka godzin po zabiegu.

Możliwe powikłania po gastroskopii

Gastroskopia jest badaniem bezpiecznym i zazwyczaj przebiega bez żadnych skutków ubocznych – świadczy o tym choćby możliwość wykonywania zabiegu u kobiet w ciąży.  Badanie należy jednak do procedur inwazyjnych i ewentualne powikłania nie są wykluczone, lecz występują rzadko.

Najczęstsze są powikłania związane ze znieczuleniem, pośród nich wymienić można:

• krwiaki w miejscu wkłucia,
• zapalenie żył,
• niepożądane działanie leków zastosowanych przy sedacji,
• aspiracja treści przewodu pokarmowego do płuc (zachłyśnięcie),
• powikłania sercowo-naczyniowe,
• reakcja alergiczna na środki znieczulające.

Wprowadzenie endoskopu do przewodu pokarmowego, a wraz z nim powietrza, również może mieć niepożądane skutki uboczne, jak choćby:

• niedotlenienie,
• zaburzenia rytmu serca,
• obniżenie ciśnienia tętniczego,
• zawał i zatrzymanie akcji serca (narażone są głównie osoby starsze oraz pacjenci leczeni na choroby serca),
• bakteriemia (zakażenie krwi bakteriami zdarza się np. podczas zabiegu poszerzania przełyku),
• mechaniczne uszkodzenie ściany przewodu pokarmowego,
• krwawienia z przewodu pokarmowego (częstsze u osób z zaburzeniami krzepnięcia),
• przejściowy wzrost stężenia amylazy (w wyniku przedostania się enzymu do osocza).

Większość ewentualnych powikłań wykrywana jest w trakcie zabiegu, a szybka interwencja zapobiega przykrym konsekwencjom. Może się jednak zdarzyć, że skutki uboczne pojawią się jakiś czas po zakończeniu badania. Pacjent powinien niezwłocznie skonsultować się z lekarzem lub wezwać pogotowie, jeśli po gastroskopii zauważy u siebie:

• krwawe wymioty,
• smoliste stolce,
• wysoką temperaturę,
• ostry, narastający ból brzucha lub klatki piersiowej,
• zaburzenia oddychania.

Przeciwwskazania do gastroskopii

Oceny ryzyka wykonania gastroskopii w każdym przypadku dokonuje lekarz, a skierowanie na zabieg zawsze poprzedzone jest szczegółowym wywiadem. Zdarza się, że nie jest możliwe przeprowadzenie badania u pacjentów z poważnymi chorobami układu krążenia (z nieustabilizowaną chorobą wieńcową, ostrą niewydolnością serca, po przebytym niedawno zawale), a także z niewydolnością oddechową, perforacją górnego odcinka przewodu pokarmowego oraz w przypadku osób, które nie mogą zostać poddane sedacji lub znieczuleniu ogólnemu, ale ich stan zdrowia nie pozwala na przeprowadzenie zabiegu w pełnej świadomości (zdarza się to np. w przypadku niektórych chorób psychicznych). Alternatywne badania górnego odcinka przewodu pokarmowego, które mogą częściowo zastąpić gastroskopię, to USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, a także endoskopia kapsułkowa – nowoczesna metoda polegająca na połknięciu małej kapsułki z kamerą i nadajnikiem, która przechodzi przez cały układ pokarmowy filmując jego wnętrze. W żadnej z tych procedur nie jest niestety możliwe pobranie wycinków do badań, dlatego gastroskopia w niektórych przypadkach jest najlepszą lub wręcz jedyną skuteczną metodą diagnostyczną lub terapeutyczną.