Analiza składu ciała pozwala w kilka minut sprawdzić, ile w organizmie znajduje się tkanki tłuszczowej, mięśni, wody i minerałów. Dzięki tym dokładnym parametrom lekarz, dietetyk lub trener mogą opracować skuteczniejszy plan leczenia, odchudzania albo przygotowań sportowych.
Analiza składu ciała – na czym polega badanie, co wykazuje i kiedy warto je zrobić?
Czym jest analiza składu ciała?
Analiza składu ciała to nieinwazyjne badanie diagnostyczne, w którym nowoczesny analizator składu ciała (najczęściej urządzenie bioimpedancji elektrycznej, BIA) wysyła przez organizm słaby prąd przemienny o niewyczuwalnym natężeniu. Najbardziej zaawansowane analizatory dokonują pomiarów na różnych częstotliwościach, podając prąd przemienny 1–1000 kHz o natężeniu <1 mA (zwykle 80–500 µA). Na podstawie oporu elektrycznego tkanek program wylicza:
- procentową zawartość tkanki tłuszczowej,
- beztłuszczowej masy ciała,
- wody całkowitej,
- masy mięśniowej,
- szacunkową masę mineralną kości.
Analizę składu ciała przeprowadza się zazwyczaj na wadze BIA przesyłającej sygnał między elektrodami pod stopami lub trzymanymi w dłoniach. Metoda BIA jest ceniona za szybkość i bezpieczeństwo – wynik otrzymuje się od razu i bez użycia promieniowania jonizującego. Są jednak również bardziej zaawansowane techniki badania składu ciała, jak DEXA (prześwietlenie ciała promieniowaniem rentgenowskim) czy obrazowanie rezonansem magnetycznym lub tomografią komputerową.
W jakim celu wykonuje się analizę składu ciała?
Pomiar składu ciała dostarcza informacji, których nie da się wyczytać z tradycyjnej wagi ani z uniwersalnego wskaźnika BMI. Dzięki szczegółowemu raportowi z analizatora lekarz, dietetyk lub trener widzą, jak rozłożone są kilogramy, co można wielorako zastosować.
>> Kalkulator BMI: oblicz BMI online. Jaka jest Twoja prawidłowa waga?
Badanie składu ciała w leczeniu i profilaktyce chorób cywilizacyjnych
- Otyłość i nadwaga. Utrata kilogramów za pomocą diety nie zawsze oznacza redukcję tkanki tłuszczowej, gdyż odchudzający się pacjenci mogą tracić przede wszystkim wodę, ale też mięśnie. Analiza składu ciała pozwala ocenić, czy dieta naprawdę poprawia skład ciała, ograniczając tłuszcz trzewny – jeden z najważniejszych czynników ryzyka cukrzycy typu 2 i schorzeń sercowo-naczyniowych.
- Sarkopenia i osteopenia. U osób starszych badanie składu ciała sygnalizuje spadek masy mięśniowej, co może sugerować sarkopenię i ułatwia szybką diagnostykę, a następnie włączenie suplementacji i odpowiednich ćwiczeń.
- Przewlekłe choroby nerek, wątroby, niewydolność serca. Regularny pomiar składu ciała pod okiem lekarza pozwala monitorować retencję płynów i obrzęki, pomagając dopasować dawki leków moczopędnych.
Analiza składu ciała dla dopasowania treningu i wydolności sportowej
Zawodnik i trener mają możliwość kontrolować wpływ poszczególnych faz cyklu treningowego na mięśnie czy nawodnienie organizmu, a także określić poziom ryzyka kontuzji m.in. na podstawie deficytów kostnych.
Pomiar składu ciała w monitorowaniu skuteczności specjalistycznych diet
Diety ketogeniczne, wysokobiałkowe czy diety eliminacyjne mogą różnie wpływać na skład ciała. Regularne badania pokazują, czy zmiany żywieniowe podnoszą BMR (podstawową przemianę materii) i sprzyjają redukcji tłuszczu, zamiast zmniejszania beztłuszczowej masy.
Badanie składu ciała w celu motywacji pacjentów do zmiany trybu życia
Gdy liczba kilogramów nie spada pomimo diety i treningu, dobrą motywacją do dalszej pracy staje się informacja, że w organizmie jednak zachodzą korzystne zmiany, czyli utrata tłuszczu na rzecz masy mięśniowej.
Analiza składu ciała – dla kogo?
Analiza składu ciała to badanie przydatne przede wszystkim dla osób z nadwagą i otyłością, z chorobami metabolicznymi (cukrzyca typu 2, insulinooporność), seniorów po 60 r.ż., pacjentów po operacjach bariatrycznych i z chorobami przewlekłymi i onkologicznymi, młodzieży w fazie intensywnego wzrostu oraz sportowców.
>> Bóle wzrostowe to częsty objaw u dzieci. Czy maść pomoże?
Jak często wykonuje się badanie składu ciała?
W większości programów redukcji masy ciała oraz planów treningowych wystarcza pomiar składu ciała co 4–6 tygodni. Przy leczeniu chorób metabolicznych lekarz może zalecić badania częściej, aby monitorować skuteczność leczenia i modyfikacji diety.
Jak uzyskać skierowanie na pomiar składu ciała?
Specjaliści, którzy mogą zlecić badanie, to m.in. endokrynolodzy, dietetycy kliniczni, bariatrzy, kardiolodzy czy fizjoterapeuci, a miejsca, w których znajdują się urządzenia BIA lub DEXA, to:
- niektóre przychodnie POZ, poradnie specjalistyczne, szpitale;
- prywatne ośrodki sportowe lub dietetyczne;
- kioski diagnostyczne w wojewódzkich oddziałach NFZ.
Analiza składu ciała – przeciwwskazania i środki ostrożności
Do przeciwwskazań do wykonania badania składu ciała należą:
- posiadanie rozrusznika serca,
- korzystanie z przenośnych urządzeń diagnostycznych takich jak holter,
- ciąża,
- menstruacja (wykonanie w tym czasie badania może dać niemiarodajne wyniki),
- ciężkie obrzęki.
Badanie składu ciała – jak się przygotować?
Analiza składu ciała jest szybka i bezbolesna, jednak dla uzyskania wiarygodnych pomiarów pacjent powinien zastosować się do kilku zasad przed badaniem.
- Dzień przed badaniem – unikaj alkoholu (odwodnienie fałszuje udział wody i tłuszczu), wstrzymaj się od treningu siłowego i wytrzymałościowego (mikrourazy i zatrzymana woda podniosą opór elektryczny), spożywaj lekkostrawne posiłki.
- W dniu badania – przyjdź po lekkim śniadaniu zakończonym co najmniej 3-4 godziny wcześniej, nie pij kawy ani napojów energetycznych, wypij szklankę wody 2 godziny przez badaniem, opróżnij pęcherz przed badaniem. Na badanie nie zakładaj biżuterii.
Analiza składu ciała – normy i interpretacja wyników
Analizator składu ciała generuje imponujący raport pełen skrótów (np. BF%, FFM, TBW, BMR, VFR), ale pacjent powinien przede wszystkim zrozumieć, które liczby mieszczą się w granicach normy, a które sygnalizują problemy zdrowotne. Uwaga – każdy analizator składu ciała może stosować nieco inne algorytmy, a normy zmieniają się wraz z wiekiem, płcią i poziomem aktywności, dlatego końcową interpretację wyników najlepiej pozostawić specjaliście.
Jak czytać raport z analizatora masy ciała?
- BF% (Body Fat – z ang. tkanka tłuszczowa) – parametr oznacza procent tkanki tłuszczowej w masie ciała. Zbyt wysoka wartość podnosi ryzyko cukrzycy, nadciśnienia i chorób serca. Zbyt niska może zaburzać gospodarkę hormonalną.
- FFM (Fat-Free Mass – beztłuszczowa masa ciała) – chodzi tu o mięśnie, kości, narządy, wodę. Wysoka FFM zwiększa metabolizm spoczynkowy (BMR) i chroni przed sarkopenią.
- TBW (Total Body Water – całkowita woda) – łączna woda w organizmie: wewnątrz i zewnątrzkomórkowa. Niski poziom oznacza odwodnienie, wysoki może wskazywać na obrzęki lub stany zapalne.
- VFR (Visceral Fat Rating – tłuszcz trzewny) – tłuszcz trzewny otaczający narządy, otyłość brzuszna. Silniej niż BF% jest powiązany z insulinoopornością i chorobami sercowo-naczyniowymi.
- BMR (Basal Metabolic Rate – metabolizm spoczynkowy) – energia potrzebna organizmowi w spoczynku. Podstawowy punkt odniesienia przy planowaniu diety redukcyjnej lub masowej.
Normy najpopularniejszych parametrów w analizie składu ciała
Parametr | Kobiety – orientacyjna norma | Mężczyźni – orientacyjna norma |
Tkanka tłuszczowa (BF%) | 20–39 lat – 21–33% 40–59 lat – 23–35% | 20–39 lat – 8–21% 40–59 lat – 11–23% 60–79 lat – 13–25% |
Tkanka tłuszczowa wisceralna (VFR) | ≤ 9 | ≤ 9 |
Całkowita woda (TBW) | 45–60% masy ciała | 50–65% masy ciała |
Masa mięśni szkieletowych (SMM) | ≥ 22 kg (dorosła kobieta 165 cm) | ≥ 33 kg (dorosły mężczyzna 178 cm) |
Jak interpretować wynik poza normą?
- BF% powyżej normy – zalecana redukcja kaloryczna, trening oporowy, konsultacja endokrynologiczna przy podejrzeniu zaburzeń hormonalnych;
- BF% poniżej normy – możliwe zaburzenia odżywiania lub nadmierny deficyt energetyczny; konieczna konsultacja endokrynologiczna, zwłaszcza u kobiet z zaburzeniami cyklu miesiączkowego;
- Niski FFM – ryzyko sarkopenii, wskazane ćwiczenia siłowe i zwiększona podaż białka;
- Wysoki VFR – zmiana diety z naciskiem na błonnik i tłuszcze nienasycone, redukcja spożycia alkoholu, kontrola lipidogramu i glikemii;
- TBW poniżej normy – zwiększenie przyjmowania płynów, kontrola elektrolitów, u sportowców picie napojów izotonicznych.
Analiza składu ciała – co zrobić, gdy wyniki są poza normą?
Wyniki analizy należy omówić z dietetykiem lub lekarzem, którzy mogą wskazać powody zaniżonych lub zawyżonych parametrów (np. nadmierna potliwość, menopauza lub leki diuretyczne mogą zaniżać TBW) i wskazać odpowiednie postępowanie. Wraz ze specjalistą ustala się cele: redukcję tłuszczu, budowę mięśni, poprawę nawodnienia itd. By monitorować postępy, pomiar składu ciała warto powtarzać co kilka tygodni, trzymając się zaleceń.
