Badanie kału na obecność bakterii Salmonella i Shigella – wskazania, przebieg, normy

Badanie na Salmonellę i Shigellę – na czym polega?

Badanie kału na obecność bakterii Salmonella i Shigella to jedno z podstawowych badań mikrobiologicznych wykorzystywanych w diagnostyce zakażeń przewodu pokarmowego. Polega na identyfikacji w próbce kału patogenów, które mogą być odpowiedzialne za zatrucia pokarmowe, biegunki infekcyjne oraz bezobjawowe nosicielstwo, szczególnie niebezpieczne w środowiskach zbiorowych – takich jak placówki opieki zdrowotnej, szkoły czy zakłady gastronomiczne. W celu wykrycia bakterii wykonuje się posiew próbki stolca poprzez umieszczenie go na specjalnych podłożach. Po kilku dniach wzrostu próbka jest analizowana pod kątem obecności pałeczek Gram – ujemnych z rodzaju Salmonella i Shigella. Do wyrobienia książeczki sanitarno‑epidemiologicznej konieczne jest zbadanie trzech próbek kału z kolejnych wypróżnień, bo tylko seria badań pozwala wiarygodnie stwierdzić lub wykluczyć nosicielstwo.

>> Taki stolec świadczy o poważnej chorobie. Kiedy iść do lekarza, a kiedy zmienić dietę?

Badanie na Salmonellę i Shigellę – nosicielstwo i powikłania zakażenia

Bakteriami Salmonella zakażamy się najczęściej przez zjedzenie zakażonej żywności lub niewystarczającą higienę po kontakcie ze skażonymi produktami. Bakterie Salmonella mogą się znajdować w surowych lub niedogotowanych jajach, surowym mięsie drobiowym, zanieczyszczonym nabiale, w zanieczyszczonej wodzie.
Pierwsze symptomy zakażenia pojawiają się zwykle 6 do 48 godzin po spożyciu skażonego pokarmu lub wody. To wodnista biegunka (nawet ponad 20 wypróżnień na dobę), nudności, wymioty, kurczowe bóle brzucha, gorączka.
Nieleczona salmonelloza grozi odwodnieniem, bakteriemią z przechodzeniem drobnoustrojów do kości, stawów lub opon mózgowo‑rdzeniowych. U części ozdrowieńców występuje przewlekłe nosicielstwo bakterii w pęcherzyku żółciowym.

Bakterie Shigella są przenoszone drogą fekalno-oralną (np. poprzez niemycie rąk po korzystaniu z toalety i przed posiłkami), przez bezpośredni kontakt z zakażonym człowiekiem lub przez skażoną żywność, wodę lub zabrudzone przedmioty jak klamka czy telefon. Objawy zakażenia bakteriami Shigella to wysoka gorączka, silne skurczowe bóle brzucha i krwisto‑śluzowa biegunka (tzw. czerwonka). U osób z prawidłową odpornością choroba jest zwykle łagodna i sama ustępuje. Tygodnie po zakażeniu mogą jednak wystąpić powikłania: ciężkie odwodnienie, toksyczne rozdęcie okrężnicy, perforacja jelita, zespół hemolityczno‑mocznicowy. U dzieci mogą się pojawić drgawki gorączkowe.

Wskazania do badania kału na Salmonellę i Shigellę

Badania na obecność bakterii Salmonella i Shigella wykonuje się zarówno w celach diagnostycznych, jak i profilaktycznych. Najczęstsze wskazania do zlecenia badania to:

• objawy zakażenia przewodu pokarmowego: gorączka, biegunka (często z domieszką śluzu lub krwi), wymioty, bóle brzucha;
• podejrzenie zatrucia pokarmowego – zwłaszcza po spożyciu nieświeżej żywności;
• kontakt z osobą chorą na zakażenie wywołane przez bakterie Salmonella lub Shigella;
• wymóg Sanepidu – badanie na nosicielstwo bakterii Salmonella i Shigella jest obowiązkowe w celu uzyskania książeczki zdrowia do celów sanitarno-epidemiologicznych (dawniej książeczki Sanepidu);
• badania profilaktyczne u osób pracujących przy żywności (gastronomia, handel spożywczy, kuchnie zbiorowe);
• kontrole epidemiologiczne – np. podczas ogniska epidemicznego w przedszkolu, szkole, miejscu pracy;

Jak się przygotować do badania kału?

Do posiewu kału w kierunku Salmonella Shigella zalecane jest pobranie i dostarczenie trzech próbek kału pochodzących z oddzielnych wypróżnień oddawanych w trzech kolejnych dniach. Przygotowanie do badania jest stosunkowo proste, jednak należy przestrzegać kilku podstawowych zasad, aby wynik był wiarygodny. Zalecenia ogólne to:

• nie stosuj leków przeciwbakteryjnych co najmniej 5 dni (niektóre laboratoria wymagają 7 dni) przed planowanym pobraniem próbki, ponieważ antybiotyki i/lub chemioterapeutyki mogą zafałszować wynik;
• nie wykonuj badania w czasie menstruacji lub w okresie intensywnego stosowania leków przeczyszczających;
• zgłoś lekarzowi przyjmowane leki i suplementy – niektóre z nich mogą wpłynąć na wynik badania.

Nie ma konieczności stosowania specjalnej diety przed badaniem, zaleca się zachowanie zwykłego trybu odżywiania – istotne jest, aby flora jelitowa była reprezentatywna dla codziennego funkcjonowania organizmu. Ostatni posiłek przed badaniem powinien być lekkostrawny.

Badanie kału na obecność Salmonelli – jak pobrać próbkę?

Prawidłowe pobranie próbki kału ma znaczenie dla wiarygodności wyniku badania na obecność bakterii Salmonella i Shigella.  Jak pobrać kał do badania na Salmonellę?

1. Zaopatrz się w jałowy pojemnik – można go nabyć w aptece lub otrzymać w laboratorium. Nie należy używać domowych pojemników (np. słoików, plastikowych pojemników na żywność, woreczków).
2. Oddaj kał do czystego naczynia – najlepiej do specjalnego basenu, podkładki jednorazowej lub nakładki na sedes. Należy unikać kontaktu kału z moczem lub wodą z muszli.
3. Pobierz próbkę kału za pomocą łopatki dołączonej do pojemnika. Nabierz ilość odpowiadającą wielkości od ziarna grochu do orzecha laskowego. Zbieraj kał z różnych miejsc porcji – najlepiej tam, gdzie widoczne są ewentualne zmiany (śluz, krew).
4. Próbkę od dziecka możesz pobrać z pieluszki, stosując czyste techniki (unikanie kontaktu z moczem).
5. Szczelnie zamknij pojemnik i opisz (imię, nazwisko, data pobrania).
6. Dostarcz próbkę do laboratorium jak najszybciej, najlepiej w ciągu 2 godzin. Jeśli to niemożliwe, próbkę należy przechowywać w lodówce.

>> Badanie kału na krew utajoną — na czym polega i kiedy należy je wykonać?

Badania na Salmonellę i Shigellę do książeczki Sanepidu

Badania na nosicielstwo Salmonella i Shigella są regulowane przez przepisy Głównego Inspektoratu Sanitarnego (GIS) oraz lokalne oddziały Sanepidu. Częstotliwość ich przeprowadzania zależy od rodzaju wykonywanej pracy oraz ewentualnego ryzyka zakażenia.

• Osoby nowo zatrudnione w zawodach objętych wymogiem książeczki zdrowia muszą przejść badania przed rozpoczęciem pracy.
• Kontrolne badania mogą być zlecane okresowo przez pracodawcę lub Sanepid, np. co 6–12 miesięcy.
• W przypadku wykrycia ogniska zakażenia (np. w przedszkolu, restauracji), wszyscy pracownicy są zobowiązani do wykonania ponownych badań.
• Po przebyciu zakażenia salmonellozą lub shigellozą wymagane są 3 ujemne wyniki badań kału w celu dopuszczenia do pracy.

Jak pobrać próbkę kału, by wyrobić książeczkę?

Badanie kału na nosicielstwo Salmonelli i Shigelli do celów sanitarno-epidemiologicznych (tzw. do książeczki zdrowia) wymaga 3 niezależnych próbek z trzech dni. Niektóre laboratoria dopuszczają, by pacjent dostarczył trzy próbki kału jednego dnia pod warunkiem pobrania ich w następujący sposób:

• Próbka nr 1: pobrana późnym popołudniem lub w godzinach wieczornych, a następnie przechowywana w lodówce aż do momentu dostarczenia do laboratorium.
• Próbka nr 2: pobrana w ciągu następnego dnia i również przechowywana w lodówce.
• Próbka nr 3: pobrana trzeciego dnia (dzień dostarczenia próbek do badań) w godzinach porannych i jak najszybciej dostarczona do laboratorium wraz z próbkami 1 i 2.

Przed wykorzystaniem tej metody zawsze należy upewnić się, czy wybrane laboratorium lub oddział Sanepidu dopuszczają taką możliwość.

Badanie na nosicielstwo Salmonella – Shigella – przebieg w laboratorium

Po dostarczeniu próbki do laboratorium rozpoczyna się proces diagnostyczny mający na celu identyfikację bakterii patogennych. Posiew próbki kału trafia na selektywne podłoża mikrobiologiczne, najczęściej SS (Salmonella-Shigella), XLD (Xylose Lysine Deoxycholate). Próbki są inkubowane w temperaturze 35–37°C przez 24 do 48 godzin. Kolonie o charakterystycznym wyglądzie są analizowane pod mikroskopem, a następnie poddawane testom biochemicznym lub automatycznej identyfikacji (np. VITEK, MALDI-TOF). Potwierdzenie obecności Salmonella spp. lub Shigella spp. odbywa się za pomocą testów aglutynacyjnych. W przypadku zakażenia objawowego wykonuje się antybiogram, aby dobrać skuteczne leczenie. Rutynowo łagodna salmonelloza u osób z dobrą odpornością często nie wymaga antybiotykoterapii, decyzję o leczeniu podejmuje lekarz na podstawie objawów i czynników ryzyka.

Interpretacja wyników badania

Standardowy czas oczekiwania na wynik badania kału na Salmonellę i Shigellę to od 3 do 12 dni. W przypadku badania sanitarno-epidemiologicznego (3 próbki) wynik końcowy dostępny jest po zakończeniu analizy wszystkich trzech próbek.

Wynik badania kału na obecność Salmonella i Shigella jest przedstawiany w sposób jakościowy:

• Wynik ujemny (negatywny) – brak obecności pałeczek Salmonella i Shigella w próbce kału;
• Wynik dodatni (pozytywny) – obecność jednego z patogenów, co może świadczyć o aktywnym zakażeniu przewodu pokarmowego, bezobjawowym nosicielstwie lub niedoleczonej infekcji.

W przypadku dodatniego wyniku konieczna jest konsultacja lekarska. U osób pracujących w zawodach z książeczką sanitarno-epidemiologiczną wynik dodatni skutkuje czasowym zakazem wykonywania pracy do momentu uzyskania trzech wyników ujemnych w odstępach czasowych.

Ile kosztuje badanie na Salmonellę i Shigellę?

Cena badania na obecność bakterii Salmonella i Shigella zależy od placówki oraz zakresu analizy. W przypadku badania wykonywanego do książeczki sanitarno-epidemiologicznej trzeba uwzględnić koszt trzech badań – w zależności od miasta ceny wahają się od 140 do 280 zł. 

>> Badanie kału na pasożyty — na czym polega i kiedy je wykonać?