Kolor stolca, jego konsystencja, a nawet forma mogą wiele powiedzieć o naszym stanie zdrowia, dlatego regularna obserwacja działania organizmu to czynność zalecana. W medycynie do oceny kału pacjenta stosuje się bristolską skalę uformowania stolca. Pod uwagę należy brać również porę i częstotliwość wypróżnień.
Taki stolec świadczy o poważnej chorobie. Kiedy iść do lekarza, a kiedy zmienić dietę?
Jak wygląda prawidłowy stolec? Skala bristolska
Bristolska skala uformowania stolca (ang. Bristol Stool Form Scale, skala BSF) wyróżnia 7 typów ludzkiego kału. Powstała na Uniwersytecie Bristolskim w Wielkiej Brytanii, służy m.in. do oceny czasu pasażu jelitowego czy określania podtypów zespołu jelita drażliwego. Co ciekawe, kształt i konsystencja stolca zależą od tego, jak długo stolec znajdował się w jelicie grubym (typ 1. najdłużej, typ 7. najkrócej).
- Typ 1: Oddzielne zbite grudki podobne do orzechów, trudne do wydalenia.
- Typ 2: Stolec o wydłużonym kształcie, grudkowaty.
- Typ 3: Stolec wydłużony, z pęknięciami na powierzchni.
- Typ 4: Smukłe, wężowate kawałki stolca, gładkie i miękkie.
- Typ 5: Miękkie drobiny z wyraźnymi krawędziami (łatwo wydalane).
- Typ 6: Stolec papkowaty, kłaczaste kawałki z postrzępionymi krawędziami.
- Typ 7: Wodnisty, bez stałych elementów (ciecz).
Za prawidłowe uznawane są typy 3 i 4 – konsystencja kału powinna być półmiękka, ale jednocześnie uformowana, nie powinien on być luźny ani zbytnio twardy. Typy 1 i 2 wskazują na zaparcia, natomiast typy 5, 6 i 7 powstają w wyniku biegunki.
Stolec ołówkowaty – co oznacza?
Stolec ołówkowaty jest wąski, ma niewielką średnicę, co jest spowodowane zwężeniem odbytnicy. Stolec ołówkowaty wymaga pilnej konsultacji z lekarzem i wykonania badań dodatkowych, w tym kolonoskopii. Zwężenie odbytnicy może bowiem wskazywać na raka jelita grubego.
Stolec ołówkowaty mogą powodować także duże guzki krwawnicze (hemoroidy) lub zmiany zapalne z obrzękiem odbytnicy.
Na co może wskazywać kolor stolca?
Stolec składa się z resztek przetrawionego pokarmu, bakterii i wody. Prawidłowo powinien być równomiernie brązowy. Jeśli kolor stolca zmienia się jednorazowo, można podejrzewać wpływ diety – np. buraczków lub barszczu, które barwią kał czarno lub czerwonawo. Jeśli zmiana jest trwała, należy skonsultować się z lekarzem. O czym może świadczyć zmiana zabarwienia stolca?
Czarny kał (smolisty)
Oddawanie czarnego stolca powinno nas zaniepokoić i skłonić do dokładnego przejrzenia menu oraz konsultacji z lekarzem. Czarny kolor stolca może bowiem wskazywać na:
- krwawienie z przewodu pokarmowego w wyższych odcinkach (np. w żołądku czy przełyku),
- żylaki przełyku,
- owrzodzenie przełyku,
- pęknięcie błony śluzowej żołądka.
- chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy,
- choroby zapalne jelit,
- nowotwór jelita.
Czarny i miękki stolec pojawia się także u pacjentów przyjmujących preparaty z żelazem, o czym lekarze często uprzedzają.
Czarny kał można przebadać testem na obecność krwi utajonej – testy dostępne są w aptekach bez recepty. W przypadku wyniku pozytywnego należy skonsultować się z internistą lub gastrologiem.
Stolec acholiczny, czyli odbarwiony
Acholia jest określeniem dotyczącym całkowitej lub częściowej blokady odpływu żółci z dróg żółciowych. Jeśli żółć wydzielana jest prawidłowo, stolec ma brązowe zabarwienie, gdy żółci brakuje – jest odbarwiony, bardzo jasny: może być żółtawy, biały, bladobrązowy, jasnozielony. Czasami może mieć kolor pomarańczowy. Ważna jest także konsystencja – stolec acholiczny zawiera kwasy tłuszczowe nieprzyswojone przez organizm, więc jest gliniasty, klejący, sprawia wrażenie tłustego. Ma także bardzo nieprzyjemny, drażniący zapach.
Jasny, odbarwiony stolec może wskazywać na:
- choroby trzustki (także na raka trzustki – rozwijający się nowotwór uciska na przewód żółciowy, co utrudnia wydzielanie żółci). W tym przypadku na chorobę wskazują także ciemny kolor moczu oraz żółte zabarwienie czy świąd skóry;
- kamicę żółciową lub przewodową;
- kamicę nerkową;
- choroby wątroby;
- cholestazę;
- stan zapalny dróg żółciowych.
Czasami odbarwiony stolec pojawia się u osób cierpiących na choroby metaboliczne, np. mukowiscydozę.
Diagnostyka w przypadku stolca acholicznego obejmuje zwykle badania krwi oceniające parametry wątrobowe i enzymy tłuszczowe, badanie moczu oraz USG jamy brzusznej.
Zielony stolec
Na zielonkawe zabarwienie stolca także może wpływać żółć. W jelitach zmienia ona kolor z zielonego na żółty, a następnie pod wpływem flory bakteryjnej – na brązowy. Jeśli nie zdąży zmienić barwy, oznacza to, że przeszła przez jelita zbyt szybko. Dzieje się tak np. podczas zażywania środków przeczyszczających. Na zielony kolor kału wpływa także przyjmowanie antybiotyków, które zmieniają skład mikrobioty jelitowej (by ją wspierać, stosuje się substancje probiotyczne).
Zielone zabarwienie stolca może pojawić się także podczas:
- biegunki (zielony stolec przy biegunce to bardzo częsty objaw, jeśli dodatkowo występują bóle brzucha, nudności, wymioty, ból głowy, złe samopoczucie, gorączka, może być to wynik zatrucia pokarmowego),
- zespołu jelita drażliwego,
- wrzodziejącego zapalenia jelita grubego,
- choroby Leśniowskiego – Crohna,
- celiakii,
- zaburzeń wchłaniania,
- alergii pokarmowych
- zakażenia pasożytami (zmiana koloru stolca na zielony często wzbudza obawę przed zakażeniem się pasożytami. Należy jednak pamiętać, że do stwierdzenia tej dolegliwości potrzebne są także objawy dodatkowe ze strony układu pokarmowego, oddechowego, osłabienie i brak energii.).
>> Biegunka – ostra i przewlekła. Jak leczyć biegunkę u dorosłych?
Żółty stolec
Zmiana koloru stolca na żółty najczęściej sugeruje:
- choroby układu pokarmowego, m. in. trzustki, wątroby, pęcherzyka żółciowego,
- nieprawidłową pracę jelit,
- mukowiscydozę.
O stanie chorobowym świadczy zazwyczaj nie tylko zmiana koloru stolca, lecz także występowanie objawów dodatkowych, takich jak bóle brzucha, wymioty, kolki, osłabienie czy gorączka. Gdy ich nie ma, a żółty stolec jest jednorazowy, może to oznaczać spożycie dużej ilości pomidorów, papryki czy marchewki.
Żółty stolec tłuszczowy
Jeśli na żółtym kale są obecne krople tłuszczu, to możemy mieć do czynienia ze stolcem tłuszczowym, występującym u pacjentów cierpiących na celiakię, choroby jelit lub raka trzustki.
O czym świadczy pora wypróżnień?
Pora defekacji jest czynnikiem zindywidualizowanym i zależy m.in. od składu posiłków, ich ilości, objętości, a także od czynników emocjonalnych, np. stresu. Wiele osób ma potrzebę oddawania stolca rano, jednak nie jest to wyznacznik normy. Sytuacja, która powinna zaniepokoić, to potrzeba oddawania kału budząca nas w nocy. Jeśli się powtarza, jest wskazaniem do konsultacji lekarskiej.
Kiedy ze stolcem do lekarza
Trwała zmiana koloru i postaci stolca zawsze powinny być sygnałami ostrzegawczymi i należy je skonsultować z lekarzem. Warto też pamiętać, że do postawienia diagnozy potrzebne są zazwyczaj dodatkowe informacje o diecie i stanie zdrowia pacjenta, a przede wszystkim dokładne badania.
>> Krew w kale, krwawienie z odbytu – przyczyny, diagnostyka, leczenie
Najczęściej zadawane pytania dotyczące problemów ze stolcem
Obecność krwi w kale może świadczyć o chorobach układu pokarmowego lub mechanicznych uszkodzeniach nabłonka. Zmiany bywają niegroźne (np. pojedyncze guzki, które z biegiem czasu ulegają wchłonięciu), jak i bardzo poważne (np. nowotwory). Po kolorze stolca można rozpoznać, w którym miejscu przewodu pokarmowego doszło do krwawienia. Jasny kolor kału sugeruje uszkodzenie blisko odbytu. Z kolei ciemne, niemal czarne stolce oznaczają, że do krwawienia doszło w górnym odcinku przewodu pokarmowego. Określenie koloru kału pomaga w doborze odpowiedniej diagnostyki.
Chorobami związanymi z dolnym odcinkiem jelita grubego oraz samym odbytem zajmuje się proktolog. Warto go odwiedzić, jeżeli niepokojący kolor stolca idzie w parze np. ze świądem odbytu, krwawieniem, występowaniem uczucia bólu czy pojawieniem się ropni. Jeżeli schorzenie dotyczy układu pokarmowego, pacjenta powinien zbadać gastrolog, zajmujący się szeroko pojętymi problemami z trawieniem, a także wydalaniem, w tym zaburzeniami rytmu wypróżnień. Przyjmuje się, że zdrowa osoba dorosła powinna wypróżniać się od 1 do 3 razy dziennie i nie rzadziej niż 3 razy w tygodniu.
Krótkotrwałe zmiany koloru stolca mogą być związane z modyfikacją diety i dodaniem do niej większej ilości produktów odzwierzęcych (stolec staje się ciemniejszy) lub roślinnych (kał przybiera jasną barwę). Jeżeli przebarwienie jest trwałe i niezależne od diety, przyczyną takiego stanu rzeczy może być stan chorobowy. Czarny kolor kału to objaw m.in. żylaków przełyku. Z kolei zielony jest charakterystyczny dla zatruć pokarmowych, np. salmonellozy. W razie niepokojącej zmiany koloru stolca należy czym prędzej skontaktować się z lekarzem, który pomoże ustalić przyczynę problemu.
