Dzięki czopkom pacjenci mogą podjąć terapię wówczas, gdy połknięcie tabletki jest niemożliwe. Czopki są też bardzo skuteczną formą leku – substancje czynne podawane doodbytniczo mogą działać tak szybko jak podczas wlewów dożylnych.
Czopki nie tylko na hemoroidy. Czopki na zaparcia, przeciwbólowe, dla niemowląt
Co to jest czopek?
Czopki są postacią leku podawaną doodbytniczo, najczęściej mają podłużny, zwężający się z obu stron kształt i długość 1–3 cm (zakłada się, że czopki dziecięce mają masę ok. 1 g, dla dorosłych ok. 2 g, a globulki dopochwowe ok. 2–5 g). Jedną z najważniejszych cech czopka jest tzw. podłoże, w którym rozpuszczona jest substancja lecznicza. Najczęściej stosowane są podłoża lipidowe (tłuszczowe), które topnieją w temperaturze ludzkiego ciała, oraz hydrofilowe – te rozpuszczają się w wodzie i wydzielinach błon śluzowych. Rodzaj podłoża wpływa na szybkość działania leku: substancje szybko działające częściej są zawarte w podłożach hydrofilowych, z kolei podłoże lipidowe pozwala wydłużyć czas uwalniania substancji.
| Czy wiesz, że: Tradycyjnym podłożem lipidowym czopków, wykorzystywanym przez wiele lat, był olej kakaowy (Cacao oleum) zwany też masłem kakaowym (Cacao butyrum). Obecnie ze względu na jego właściwości (m. in. jełczenie, zmianę formy pod wpływem wysokiej temperatury i niewielkie zdolności do wiązania wody) zastępuje się go nowszymi substancjami albo poddaje modyfikacji. |
Właściwości ogólne czopków
U niemowląt, osób starszych, wymagających dodatkowej opieki albo podczas wymiotów podawanie czopków może zdecydowanie ułatwić dostarczenie leku w warunkach domowych. Czopki o działaniu przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym często stanowią podstawę wyposażenia apteczek wielu pacjentów na całym świecie. Dzięki zawartym substancjom czynnym czopki mogą działać:
- miejscowo (substancje ściągające, znieczulające, przeciwbakteryjne, przeczyszczające);
- ogólnie (substancja lecznicza przedostaje się do krwioobiegu i dociera do określonego receptora).
Stosowanie czopków – czopki dla niemowląt, podawanie czopków w czasie ciąży, przeciwwskazania
W większości przypadków czopki stosujemy doraźnie, nie zaleca się aplikowania ich przez dłuższy czas (jedynie w szczególnych terapiach). Wiele produktów w czopkach jest dostępnych bez recepty, jednak należy pamiętać, że stan zdrowia może wymagać kontaktu z lekarzem i zastosowania leku dostępnego tylko po fachowej konsultacji lekarskiej. Forma czopków umożliwia podawanie ich niemowlętom lub dzieciom, które nie chcą przyjmować leków doustnie. W dodatku czopki działają szybko i nie obciążają przewodu pokarmowego, co czyni je bezpieczną alternatywą leczenia gorączki lub zaparć. Czopki są również pomocne dla kobiet w ciąży, jednak w przypadku problemów z zaparciami na ogół nie zaleca się wprowadzania tych na bazie gliceryny, wyjątkiem są tzw. czopki musujące. W leczeniu hemoroidów niektóre produkty zaleca się aplikować od 4. miesiąca ciąży. Choroby nowotworowe jelita grubego, niewydolność nerek, uczulenie czy nadwrażliwość na któryś ze składników czopków mogą stanowić przeciwskazania do ich stosowania.
Aplikacja czopka
Czopki podajemy zazwyczaj po wypróżnieniu (z wyjątkiem tych na zaparcia).
- W pierwszej kolejności zaleca się dokładne umycie rąk, najlepiej ciepłą wodą z mydłem.
- Następnie należy wyjąć czopek z opakowania oraz położyć się na lewym boku z prawą nogą ugiętą w kolanie. Można również kucnąć lub aplikować czopek na stojąco z jedną nogą zgiętą, opartą o inny przedmiot (np. krzesło, muszlę klozetową). Takie pozycje zapewniają optymalne warunki do wsunięcia czopka.
- Cały czopek umieszcza się zaokrągloną stroną w odbytnicy na tyle głęboko, by nie wypadł.
- Należy zacisnąć pośladki i przez kilka minut utrzymywać pozycję.
- Po zakończonej czynności ponownie umyć ręce.
- Przez godzinę od aplikacji czopka należy wstrzymać się od intensywnego ruchu i oddawania stolca (wyjątkiem są czopki na zaparcia).
Czopki na hemoroidy
Jedną z przypadłości najczęściej leczonych za pomocą czopków są hemoroidy, czyli tzw. guzki krwawnicze. Problem ich powstawania jest wieloczynnikowy, związany z procesami anatomicznymi (degeneracja tkanki), fizjologicznymi (wzrost ciśnienia w kanale odbytu) oraz mechanicznymi (wysiłek przy oddawaniu stolca). W wyniku tych procesów krew przestaje odpływać z tzw. poduszek tkankowych, następuje zastój żylny i rozwija się stan zapalny nabłonka wyścielającego. Hemoroidy mogą powstawać nad zwieraczem odbytu (wewnętrzne) i poniżej zwieracza (na zewnątrz).
>> Procto-Glyvenol, 10 czopków
>> Procto-Hemolan Protect, 10 czopków
W leczeniu hemoroidów czopkami stosujemy głównie substancje o działaniu miejscowym. Są to zazwyczaj:
- składniki przeciwbólowe i znieczulające (lidokaina, benzokaina i cynchokaina) – działają krótkotrwale, nie leczą żylaków odbytu, ale przynoszą ulgę pacjentowi w trakcie terapii, redukując ból i świąd;
- środki ściągające (alantoina, bizmut, cynk oraz balsam peruwiański) – stosowane na podstawie teorii o wytrącaniu się białek powierzchniowych, tworzących warstwę ochronną.
- substancje przeciwzapalne, głównie sterydowe (najczęściej hydrokortyzon) – zmniejszają obrzęk wokół hemoroidów;
- inne substancje lecznicze, głównie lauromakrogol, który powoduje stwardnienie i sklerotyzację ścian żylnych, oraz wyciągi z drożdży przyśpieszające gojenie.
Czopki na zaparcia
Ich forma i szybkość działania powoduje, że należą do najczęściej używanych środków przeczyszczających, będąc znaczącą alternatywą dla produktów doustnych. W czopkach na zaparcia działają głównie trzy substancje:
- bisakodyl – zwiększa perystaltykę jelit poprzez stymulację unerwienia, a dzięki podaniu doodbytniczemu potęguje również zawartość wody w okrężnicy, co powoduje zmiękczenie stolca i powiększenie objętości mas kałowych. Wzmacnia to perystaltykę i powoduje defekację. Działa zazwyczaj w ciągu 20–45 minut od zastosowania. W formie czopków zalecany jest dla pacjentów powyżej 10 roku życia.
- glicerol – używany jako łagodny środek przeczyszczający o natychmiastowym działaniu. Pobudza kurczliwość bańki odbytnicy i ułatwia wypróżnienie, które następuje zazwyczaj po 15–30 minutach. Czopki glicerolowe mogą być stosowane przez pacjentów w różnym wieku, jednak nie zaleca się podawania dzieciom poniżej 3 roku życia bez uprzedniej konsultacji z lekarzem;
- dokuzan sodowy – związek powierzchniowo czynny, ułatwia wnikanie wody do wnętrza mas kałowych. Powoduje to ich rozmiękczenie i uplastycznienie, co ułatwia wypróżnienie. Czopki zawierające ten związek mogą stosować dorośli i młodzież po 12. roku życia.
>> Czopki glicerynowe 2 g, 10 sztuk
>> Czopki glicerolowe, 2 g, 10 sztuk Farmina
>> EVA QU, czopki przeciw zaparciom, 6 sztuk
Czopki przeciwbólowe
Paracetamol i ibuprofen, jedne z najpopularniejszych środków przeciwbólowych, mogą przyjąć formę czopków. Ich zastosowanie doodbytnicze może być koniecznością u dzieci albo osób schorowanych. U najmłodszych ważne jest, by dobrać dawkę leku do wagi ciała:
- Paracetamol w czopkach można podawać nawet u dzieci poniżej 3. miesiąca życia. Stosuje się go na ból i gorączkę różnego pochodzenia.
- Ibuprofen jako substancja redukująca stan zapalny jest alternatywą dla terapii prowadzonej paracetamolem. Najniższe dawki można stosować od 3. miesiąca życia dziecka oraz wadze powyżej 6 kg.
>> Ibum dla dzieci 125 mg, 10 czopków
>> Efferalgan 150 mg, 10 czopków
Czopki dopochwowe – globulki
Globulki, tradycyjnie zwane czopkami dopochwowymi, działają podobnie do czopków doodbytniczych. Aplikowane są głównie na noc, ponieważ pozycja horyzontalna ułatwia całkowite pokrycie błony śluzowej oraz zapobiega wypływowi substancji globulki. Oprócz substancji leczniczych stosuje się w nich składniki zakwaszające, które przywracają fizjologiczne pH pochwy. Mogą nawilżać i regenerować błonę śluzową, a ich substancje pomocnicze często są dobrą pożywką dla pałeczek kwasu mlekowego, co wpływa na odnowienie prawidłowej flory bakteryjnej i zapobiega dalszym infekcjom. W poważniejszych zakażeniach zaleca się globulki zawierające antybiotyki i chemioterapeutyki, które działają przeciwgrzybiczo oraz przeciwbakteryjnie.
>> Gynauxil, 10 globulek dopochwowych
Inne formy czopków – pręciki
Warto wspomnieć również o tzw. pręcikach. Wyróżniamy tutaj pręciki dopochwowe oraz docewkowe. Są jałową formą leku wykonywaną głownie w recepturze aptecznej. Najczęściej zawierają substancje o działaniu przeciwdrobnoustrojowym i stosowane są przy leczeniu infekcji intymnych.
Jak przechowywać czopki
Mając na uwadze właściwości czopków, należy przechowywać je w temperaturze niższej od pokojowej, jednak muszą wykazywać w niej należytą trwałość. Opakowanie powinno się chronić przed zniekształceniem, wilgocią, bakteriami i innymi zanieczyszczeniami.
>> Hemoroidy – objawy, przyczyny, leki na hemoroidy
Bibliografia:
Janicki S., Fiebig A., Sznitowska M., Farmacja stosowana. Podręcznik dla studentów farmacji. Warszawa 2013
Janiec W., Kompendium farmakologii. Warszawa 2012
Krówczynski L., Jachowicz R., Ćwiczenia z receptury. Kraków 2000
Rutter P., Opieka farmaceutyczna. Objawy, rozpoznanie, leczenie. Wrocław 2018
Rejestr produktów leczniczych, hasła: Czopki glicerolowe; Procto-Glyvenol, czopki; Paracetamol Hasco; Nurofen dla dzieci, czopki; Laxol; Dulcobis, czopki; Macmiror Complex 500, globulki; dostęp 29.08.2022
