Salmonella – objawy zatrucia bakterią i leczenie

Co to jest Salmonella?

Wśród bakterii z rodzaju Salmonella obecnie wyróżnia się ponad 2500 odmian. Do najbardziej niebezpiecznych należą pałeczki Salmonella typhi, wywołujące dur brzuszny, oraz Salmonella paratyphi, odpowiadające za rozwój paradurów. Niedurowe bakterie Salmonella bongori oraz Salmonella enterica powodują ostrą salmonellozę, czyli ostre zapalenia żołądka i jelit. Jest to najczęstsza postać zakażenia bakteriami z rodzaju Salmonella. Podział bakterii na szczepy durowe i niedurowe jest niezwykle istotny nie tylko ze względu na dolegliwości. Ma znaczenie również w mechanizmach rozwoju choroby oraz jej zapobieganiu i leczeniu.

Filet z kurczaka z Salmonellą, czyli jak dochodzi do zakażenia

Zakażenie bakteriami z rodzaju Salmonella rozwija się po spożyciu chorobotwórczych pałeczek wraz z zanieczyszczonym pokarmem lub wodą.

• Rezerwuarem Salmonella typhiwywołującej dur brzuszny są wyłącznie ludzie – zarówno z dolegliwościami chorobowymi, jak i nosiciele bezobjawowi. Wydalają do środowiska bakterie wraz z kałem lub moczem, a do zachorowania dochodzi w wyniku spożycia pokarmów lub wody zanieczyszczonych drobnoustrojami.
• Zakażenie niedurowymi szczepami bakterii Salmonella rozwija się natomiast w wyniku spożycia pokarmów i wody skażonych zwierzęcymi odchodami oraz produktów pochodzenia zwierzęcego, takich jak jaja, nabiał, drób lub mięso mielone.

Salmonella – objawy zatrucia

Zatrucie pałeczkami Salmonella może manifestować się na różne sposoby. Objawy u dzieci i dorosłych są podobne.

Zatrucie szczepami niedurowymi

Najczęściej zakażamy się szczepami niedurowymi Salmonelli, które w większości przypadków powodują ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy (salmonellozę). Do jego typowych dolegliwości należą:

• nudności oraz wymioty
• biegunka pod postacią luźnych stolców, rzadziej wodnista lub z domieszką krwi,
• kurczowe bóle brzucha,
• gorączka.

Objawy pojawiają się od 6 do 48 godzin po spożyciu skażonych pokarmów i zwykle ustępują samoistnie w ciągu od 3 do 7 dni.

Zatrucie Salmonella typhi

Zakażenie Salmonella typhi jest dużo bardziej niebezpieczne. Rozwój duru brzusznego związany jest bowiem z ryzykiem wystąpienia zagrażających życiu powikłań. Przebieg choroby można podzielić na cztery etapy, z których każdy trwa około tygodnia. Czas od zakażenia do pojawienia się pierwszych objawów może wynosić od 1 do 4 tygodni.

Dla pierwszej fazy choroby typowe są:

• osłabienie,
• senność,
• stopniowo narastająca gorączka,
• bóle brzucha,
• zaparcia.

W kolejnym tygodniu przebiegu duru brzusznego pojawiają się:

• temperatura ciała sięgająca do 40°C,
• suchy kaszel,
• krwawienia z nosa,
• spadek ciśnienia tętniczego oraz akcji serca,
• ból głowy,
• splątanie,
• nasilający się ból brzucha,
• powiększenie wątroby,
• żółtaczka,
• biegunka,
• wysypka.

Trzecia faza choroby charakteryzuje się największym nasileniem objawów. Występują:

• suchy kaszel,
• zapalenie oskrzeli,
• zmniejszone oddawanie moczu,
• odwodnienie,
• zaburzenia świadomości,
• majaczenia,
• patologiczna senność poprzedzona pobudzeniem i bezsennością.

W trzecim etapie mogą się pojawić również powikłania takie jak: krwawienia z przewodu pokarmowego, perforacja jelita cienkiego, sepsa, zapalenie mózgu, zapalenie wsierdzia, zapalenie otrzewnej, wstrząs oraz śpiączka. W tym okresie jest najwyższe ryzyko zgonu.

Ostatnia, czwarta faza jest czasem ustępowania dolegliwości i powrotu do zdrowia.

Badania na obecność Salmonelli

• U chorych z ciężkim przebiegiem zakażenia konieczne jest wykonanie podstawowych badań oceniających stopień odwodnienia, równowagę elektrolitową oraz stan nerek i wątroby. Należą do nich morfologia, badanie stężenia sodu, potasu, magnezu, wapnia, mocznika, kreatyniny oraz enzymów wątrobowych, czyli ALT, AST i GGTP.
• Odróżnienie salmonellozyod innych przyczyn biegunki infekcyjnej na podstawie samych objawów jest niemożliwe. W tym celu niezbędne jest wykonanie posiewu stolca.
• Dur brzuszny najczęściej rozpoznawany jest na podstawie wyniku posiewu krwi, co umożliwia jednocześnie ocenę lekooporności danego szczepu bakterii. Badanie powinno być wykonane w pierwszych dniach występowania objawów, przed przyjęciem antybiotyku.
• W późniejszym okresie choroby istotny może być także posiew kału, jednak obecność bakterii wykrywa się dopiero w drugim i trzecim tygodniu choroby.
• Drobnoustroje najdokładniej wykrywa badanie szpiku, lecz nie jest rutynowo wykonywane ze względu na inwazyjność tej metody.

Leczenie zakażenia Salmonellą

Nie każdy przypadek ostrej biegunki musi być leczony w szpitalu. Zazwyczaj wystarczające jest leczenie ambulatoryjne. Hospitalizacja jest konieczna u osób z durem brzusznym i w ciężkim stanie ogólnym.

Leczenie domowe

• Nawadnianie – najistotniejszym elementem leczenia biegunek jest uzupełnianie płynów. Zdecydowanie lepiej jest wypijać często nieduże ilości niż dużo na raz. Odpowiednia jest woda, rozcieńczone soki owocowe lub specjalne preparaty elektrolitów dostępne w aptekach.
• Odpowiednia dieta – spożywane pokarmy powinny być lekkostrawne. Sprawdzają się produkty takie jak ryż, makaron, kasza lub ziemniaki. Dodatkowo warto wprowadzać jogurty, banany, gotowane mięso i warzywa oraz zupy.
• U osób bez zaburzeń odporności pomocne może być stosowanie probiotyków.

>> Probiotyk lek a probiotyk suplement diety - jakie są różnice?

Leczenie specjalistyczne

Lekarz po ocenie stanu pacjenta może zadecydować o konieczności nawadniania dożylnego lub wyrównania zaburzeń elektrolitowych.

Antybiotykoterapia

• W ostrych nieżytach-żołądkowo jelitowych wywołanych niedurowymi szczepami Salmonella antybiotykoterapia ma ograniczone zastosowanie. Jest to spowodowane samoistnym ustępowaniem choroby. Antybiotykoterapia jest zalecana głównie w przypadku ciężkiego przebiegu choroby lub dużego ryzyka rozwoju powikłań. Stosuje się wówczas cyprofloksacynę lub lewofloksacynę doustnie przez od 7 do 10 dni. Zachorowania nabyte w Azji leczy się azytromycyną lub ceftriaksonem ze względu na dużą oporność tamtejszych szczepów bakterii.
• Zakażenie Salmonella typhi i rozwój duru brzusznego zwykle wymagają hospitalizacji. Zakażenia nabyte poza Azją leczy się, podając dożylnie cyprofloksacynę lub lewofloksacynę przez 7 do 10 dni. Infekcje nabyte w Azji wymagają zastosowania azytromycyny lub ceftriaksonu, w cięższych przypadkach również meropenemu.
• W leczeniu zakażenia Salmonellą u dzieci również ogranicza się stosowanie antybiotyków. W tej grupie wiekowej przeciwwskazane jest stosowanie leków z grupy fluorochinolonów, czyli cyprofloksacyny oraz lewofloksacyny. Zamiast nich w ciężkich przypadkach wykorzystywane są cefalosporyny.

Jak się pozbyć Salmonelli z organizmu?

Po zakażeniu szczepami niedurowymi bakterie są wydalane z kałem zazwyczaj około pięciu tygodni, nosicielstwo trwające dłużej niż rok zdarza się bardzo rzadko. W przypadku zakażenia Salmonella typhi nosicielstwo może być wielomiesięczne lub wieloletnie. Niestety szpitalne leczenie i antybiotykoterapia w zakażeniach Salmonellą nie wykluczają późniejszego zakażenia, a nawet mogą zwiększyć jego ryzyko ze względu na narastającą oporność bakterii na leki. Samo nosicielstwo zazwyczaj nie wymaga jednak wdrażania terapii i nie jest powodem do niepokoju.

Jak zapobiec zakażeniu Salmonellą?

Aby zmniejszyć ryzyko zakażenia Salmonellą, należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach:

• Odpowiednia higiena – mycie rąk przed posiłkami i mycie spożywanych produktów.
• Obróbka termiczna żywności – bakterie giną w temperaturze 70 stopni Celsjusza w ciągu 4 minut, a w temperaturze 60 stopni w ciągu 10-20 minut. Obróbka termiczna konieczna jest nie tylko w przypadku przyrządzania mięs, ale również jaj. Chore kury zakażają jaja jeszcze przed rozwojem skorupki, zatem umycie ich nie wystarczy do ochrony przed infekcją.
• Spożywanie posiłków w sprawdzonych miejscach oraz produktów pochodzących od sprawdzonych dostawców.
• Szczepienie ochronne – dostępne są dwie szczepionki chroniące przed zachorowaniem na dur brzuszny. Zabezpieczają one zaszczepioną osobę na okres od 3 do 5 lat, nie dając trwałej odporności.

>> Szczepienia dla podróżujących: obowiązkowe i zalecane. Kiedy się zaszczepić?