Escherichia coli – rodzaje zakażeń, ich objawy i leczenie

Escherichia coli, inaczej pałeczka okrężnicy, żyje w naszych jelitach. Niektóre szczepy tej bakterii mogą jednak powodować wyjątkowo uciążliwe infekcje, jak biegunki podróżnych lub zakażenia układu moczowego. Jak je rozpoznać i leczyć?

Co to jest Escherichia coli i jakie są jej rodzaje

Bakterie Escherichia coli mają kształt pałeczki, licznie zasiedlają jelito grube ludzi i zwierząt, mogą żyć również na skórze i błonach śluzowych jamy ustnej. Mają zdolność do wzrostu zarówno w warunkach tlenowych, jak i beztlenowych. Niektóre szczepy E. coli są typowo patogenne i wywołują określone schorzenia, np. biegunki:

• enterokrwotoczna Escherichia coli (EHEC),
• enterotoksynogenna Escherichia coli (ETEC),
• enteropatogenna Escherichia coli (EPEC),
• enteroagregacyjna Escherichia coli (EAggEC),
• enteroinwazyjna Escherichia coli (EIEC),
• adherencyjna Escherichia coli (DAEC).

Inne szczepy mogą powodować również zakażenia poza układem pokarmowym. Uropatogenna E. coli wywołuje zakażenia układu moczowego, a szczep zawierający antygen K1 – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Escherichia coli – jak można się zarazić?

Do zakażenia szczepami E. coli wywołującymi biegunki dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z chorymi lub spożycie skażonej wody bądź żywności. Produkty, które mogą być źródłem zakażenia, to surowe mięso, mleko, nabiał, warzywa i owoce. Zakażenia układu moczowego zwykle rozwijają się po przedostaniu się do dróg moczowych własnych bakterii E. coli obecnych w okolicy odbytu.

Escherichia coli w moczu – zakażenia układu moczowego i ich objawy

Bakterie Escherichia coli są najczęstszym czynnikiem zapalenia pęcherza moczowego oraz niepowikłanego ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek.

• Zapalenie pęcherza moczowego objawia się pieczeniem podczas oddawania moczu, częstymi mikcjami, odczuciem parcia na mocz oraz bólem nad spojeniem łonowym po oddaniu moczu. Objawy ogólnoustrojowe nie występują lub są łagodne.
• Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek charakteryzuje silny ból w okolicy lędźwiowej, gorączka z dreszczami, ból brzucha, nudności i wymioty. Objawom tym towarzyszyć mogą dolegliwości typowe dla zapalenia pęcherza moczowego.
• Bezobjawowa bakteriuria – obecność bakterii E.coli w moczu nie musi świadczyć o chorobie. Ich ilość określana jest zazwyczaj w CFU/ml, czyli jednostkach tworzących kolonię, obecnych w jednym mililitrze materiału. Jeśli nieprawidłowym wynikom badania moczu nie towarzyszą żadne niepokojące objawy, a ilość bakterii oceniana jest na większą lub równą 10⁵ CFU/ml to rozpoznać można bezobjawową bakteriurię. W większości przypadków leczenie nie jest wtedy konieczne. Wyjątkiem są kobiety w ciąży oraz osoby przed zabiegami urologicznymi, przebiegającymi z przerwaniem ciagłości błony śluzowej dróg moczowych.

Wykrycie Escherichia coli w moczu przy braku innych objawów może wynikać z nieprawidłowego pobrania materiału. Aby uniknąć błędów, warto pamiętać o kilku podstawowych zasadach:

1. Pojemnik na mocz powinien być jałowy. Należy rozpakować go dopiero bezpośrednio przed pobieraniem materiału i uważać, aby nie zanieczyścić go od wewnątrz.
2. Okolice narządów płciowych należy podmyć i dokładnie osuszyć przed pobieraniem materiału.
3. Mocz pobiera się ze środkowego strumienia. Oznacza to, że pierwszą porcję moczu należy oddać do toalety, po czym podstawić pojemnik bez przerywania mikcji.

E. coli wykryta podczas ciąży

Progesteron, czyli hormon produkowany przez ciałko żółte oraz łożysko, powoduje rozkurcz mięśni gładkich pęcherza moczowego i moczowodów. Powiększająca się macica uciskają moczowody, co powoduje zastój moczu. Zwiększa się także wydzielanie glukozy z moczem i wzrasta pH moczu. Wszystkie te czynniki sprzyjają rozwojowi zakażeń układu moczowego, które najczęściej są wywoływane przez bakterię E. coli. Postępowanie w przypadku nieprawidłowych wyników badań w ciąży jest jednak inne niż u kobiet nieciężarnych. Bezobjawowy bakteriomocz u kobiet ciężarnych wymaga leczenia w każdym przypadku. Niepodjęcie terapii zwiększa bowiem ryzyko zapalenia pęcherza, ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek, małej masy urodzeniowej dziecka oraz przedwczesnego porodu. Leków, nawet tych dostępnych bez recepty, nie należy jednak zażywać na własną rękę. W ciąży przyjmowanie wszystkich substancji powinno się uzgodnić z lekarzem, aby nie zaszkodzić dziecku. Przeciwwskazane w tym okresie jest stosowanie leków z grupy fluorochinolonów, czyli cyprofloksacyny, lewofloksacyny, norfloksacyny i ofloksacyny. W I trymestrze nie należy stosować również furazydyny i trimetoprimu.

Escherichia coli w pochwie

Budowa anatomiczna kobiety, czyli bliskie położenie ujścia cewki moczowej, pochwy oraz odbytu, ułatwia transmisję drobnoustrojów między tymi organami i sprzyja zakażeniom. Bakteria E. coli wchodzi jednak w skład fizjologicznej flory bakteryjnej pochwy i zazwyczaj nie powoduje infekcji. W prawidłowych warunkach większość bakterii w pochwie stanowią bowiem bakterie Lactobacillus, czyli pałeczki kwasu mlekowego. Odpowiadają one za utrzymanie kwaśnego pH oraz produkcję czynników przeciwzapalnych. Zapalenie pochwy może się rozwinąć, gdy proporcje flory fizjologicznej zostaną zaburzone. Objawy, które sugerują zakażenie, to pieczenie lub swędzenie narządów płciowych, zmiana charakteru upławów, nieprzyjemny zapach wydzieliny pochwowej oraz ból podczas współżycia. Wykrycie bakterii E. coli w wymazie z pochwy u kobiety bez dolegliwości nie jest powodem do niepokoju.

Escherichia coli– zakażenia układu pokarmowego i ich objawy

• Biegunka podróżnych – jest to zakażenie układu pokarmowego, pojawiające się w wyniku spożycia skażonej żywności lub wody. Występuje  głównie u osób podróżujących do krajów o niższym standardzie sanitarno-higienicznym. Wywoływane jest najczęściej przez szczepy enterotoksynogenne oraz eneteroagregacyjne E.coli. Do głównych objawów zalicza się wodnista biegunka, zazwyczaj bez krwi lub śluzu, ból brzucha oraz osłabienie. Czas trwania dolegliwości wynosi zazwyczaj około 3-4 dni, następnie choroba sama ustępuje.
• Krwotoczne zapalenie jelita grubego – wywoływane jest przez enterokrwotoczne szczepy E.coli. Początkowo stolce biegunkowe są wodniste, następnie zmieniają charakter na krwisty. Charakterystyczny jest również silny ból brzucha. Objawy utrzymują się od 5 do 7 dni.  Ciężkim powikłaniem zakażenia jest pojawiający się od 2 do 14 dni po biegunce zespół hemolityczno- mocznicowy, opisany w dalszej części artykułu.
• Krwista biegunka infekcyjna – krew obecna w stolcach biegunkowych nie musi być objawem zakażenia szczepem enterokrwotocznym. Enteroinwazyjne szczepy E.coli również powodują infekcję przebiegającą z biegunką zawierającą krew, ropę oraz śluz, bólem brzucha, gorączką oraz bolesnym parciem na stolec.
• Biegunka u dzieci – w tej grupie wiekowej biegunka wywołana jest często zakażeniem enteropatogennymi szczepami. Stolce mogą zawierać śluz, lecz nie powinna pojawiać się krew. Trwa zwykle od 5 do 15 dni. W wyjątkowych przypadkach przedłużyć może się aż do 7 tygodni.
• Zespół hemolityczno-mocznicowy rozwija się w wyniku działania toksyny enterokrwotocznego szczepu E. coli. Dochodzi do powstawania wewnątrznaczyniowych mikrozakrzepów oraz fragmentacji krwinek czerwonych. Objawy pojawiają się od 2 do 14 dni po krwotocznej biegunce. Należą do nich: gorączka, bóle brzucha, wymioty, żółtaczka, drobne wybroczyny i krwawienia skórno-śluzówkowe. Rozwija się niewydolność nerek, ale zajęte mogą być także inne narządy, nawet ośrodkowy układ nerwowy. Odpowiednio dobrane leczenie w większości przypadków skutkuje wycofaniem zmian.

Escherichia coli – leczenie

Zakażenia powodowane przez bakterię E.coli wymagają odpowiednio dobranego leczenia. Różni się ono, w zależności od rodzaju infekcji.

Zakażenia układu moczowego

Do leków pierwszego wyboru stosowanych w zapaleniu pęcherza należą: furazydyna, kotrimoksazol, trimetoprim oraz fosfomycyna. W ostrym odmiedniczkowym zapaleniu nerek zalecane są natomiast cyprofloksacyna lub lewofloksacyna. Istotnej modyfikacji podlega leczenie zakażeń układu moczowego u kobiet w ciąży. W takich przypadkach część leków jest przeciwwskazana, a terapii wymaga również bezobjawowa bakteriuria. Bezobjawowy bakteriomocz oraz zapalenie pęcherza moczowego u kobiet w ciąży leczone jest amoksycyliną, amoksycyliną z klawulanianem, cefaleksyną, fosfomycyną lub kotrimoksazolem. Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek jest natomiast wskazaniem do hospitalizacji.

Biegunki wywołane E. coli

• Najważniejszym elementem leczenia biegunek spowodowanych zakażeniem bakterią E.coli jest nawadnianie. W większości przypadków wystarcza spożywanie wody, rozcieńczonych soków owocowych lub specjalnych płynów glukozowo-elekrolitowych dostępnych w aptekach. Osoby w podeszłym wieku, ciężkim stanie lub znacznie odwodnione mogą wymagać hospitalizacji i dożylnego podawania płynów oraz wyrównania poziomów elektrolitów.
• Zakażenie enterokrwotocznym szczepem E. coli jest przeciwwskazaniem do podawania antybiotyków oraz leków przeciwbiegunkowych ze względu na ryzyko rozwoju zespołu hemolityczno-mocznicowego.
• Szczepy enterotoksyczne, enteropatogenne oraz enteroinwazyjne zazwyczaj wywołują infekcje ustępujące bez leczenia farmakologicznego. W przypadkach o ciężkim przebiegu zastosowanie mają antybiotyki takie jak azytromycyna lub cyprofloksacyna.

Escherichia coli – jak uniknąć zachorowania?

Odpowiednia profilaktyka znacznie zmniejsza ryzyko zakażenia bakterią E.coli, zarówno w przypadku infekcji układu moczowego jak i biegunek. Oto kilka podstawowych zasad, o których warto pamiętać chcąc uniknąć dolegliwości ze strony układu pokarmowego:

• Przed przygotowywaniem posiłków oraz jedzeniem zawsze należy dokładnie umyć ręce.
• Spożywane produkty powinny pochodzić ze sprawdzonego źródła.
• Wszystkie warzywa i owoce należy dokładnie umyć przed spożyciem.
• Mięsa oraz owoce morza powinny zostać poddane obróbce termicznej.

W zapobieganiu infekcjom układu moczowego jest natomiast istotne:

• Picie wody – przyspiesza wypłukiwanie bakterii z dróg moczowych.
• Właściwa higiena w toalecie – wycierając miejsca intymne, należy zawsze kierować się od cewki moczowej w kierunku odbytu.
• Unikanie przetrzymywania moczu przez długi czas i oddawania go na zapas bez odczucia potrzeby.
• Higiena po stosunku płciowym – po współżyciu należy oddać mocz i w miarę możliwości podmyć narządy płciowe.