Zatrucie grzybami - objawy i pierwsza pomoc

W Polsce każdego roku kilkaset osób hospitalizowanych jest z powodu zatrucia grzybami, część przypadków jest śmiertelna. Do zatruć dochodzi nie tylko w szczycie sezonu, czyli jesienią (najwięcej zatruć powodów wówczas krowiak podwinięty), ale także wiosną (winowajcą najczęściej jest piestrzenica kasztanowata) oraz latem, kiedy swoje żniwa zbiera muchomor sromotnikowy.

Zatrucie grzybami – jakie mogą być skutki?

Toksyny zawarte w grzybach trujących mogą mieć różny wpływ na organizm. Najbardziej niebezpieczne są zatrucia cytotropowe, które powodują uszkodzenia narządów miąższowych (wątroby, nerek, trzustki, serca, wątroby). Drugi typ to zatrucia neurotropowe, prowadzące do zaburzeń psychoneurologicznych. Najmniej niebezpieczne są zatrucia gastryczne, powodujące wymioty, biegunkę i bóle brzucha. Objawy gastryczne mogą pojawić się także po zjedzeniu grzybów jadalnych, jeśli np. były zbyt długo lub niewłaściwie przechowywane.

Do poważnego zatrucia grzybami może dojść nawet po spożyciu ich niewielkiej porcji. Zatrucia nie wynikają z ilości zjedzonych grzybów, ale ilości toksyn, jakie przedostały się do organizmu.

Rozpoznanie zatrucia grzybami nie zawsze jest łatwe:

• objawy zatrucie grzybami mogą być bardzo różne, zależą od tego, z jakim grzybem pacjent miał do czynienia
• nie u każdego zatrucie daną toksyną daje identyczne objawy w tym samym czasie
• objawy zatrucia mogą pojawić się po kilkunastu minutach lub nawet kilku dniach od spożycia grzybów, stąd nie zawsze są one kojarzone z faktem spożywania grzybów

Zatrucie grzybami – objawy

Zatrucia grzybami można podzielić na:

• zatrucia o krótkim okresie utajenia (wylęgania objawów). Objawy pojawiają się od 30 minut do 5 godzin po kontakcie z toksyną. Ten rodzaj zatrucia grzybami występuje najczęściej.
• zatrucia o długim okresie utajenia. Objawy pojawiają się od 6 godzin do 24 godzin od przyjęcia toksyny. Tego rodzaju zatrucia są zdecydowanie bardziej niebezpieczne, mogą doprowadzić do trwałego uszkodzenia narządów wewnętrznych (wątroby, nerek).

Typowe objawy zatrucia grzybami

• nudności
• wymioty
• ból brzucha
• biegunka
• nadmierna potliwość
• duszności
• zaburzenia widzenia
• pobudzenie psychoruchowe
• podwyższona temperatura
• suchość w ustach
• rozszerzone źrenice

Grzyby, które powodują zatrucia o krótkim okresie utajenia to: wieruszka ciemna, mleczaj wełnianek, gąska, tęgoskór pospolity, gołąbek wymiotny, lejkówa, strzępiak czerwony i ceglasty, muchomor czerwony, muchomor plamisty, surojadka, bedłka, krowiak podwinięty.

Muchomory czerwony i plamisty zawierają substancje halucynogenne, które pobudzają ośrodkowy układ nerwowy. Ich zjedzenie skutkuje pobudzeniem psychoruchowym, suchością w ustach, podwyższoną temperaturą ciała (nawet do 40 stopni), rozszerzeniem źrenic i halucynacjami, a czasem również dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi.

Długi okres utajenia mają m.in.: muchomor sromotnikowy, muchomor jadowity, muchomor wiosenny, piestrzenica kasztanowata, zasłonak rudy.

Muchomor sromotnikowy to najbardziej trujący grzyb, a jego zjedzenie w połowie przypadków kończy się śmiercią. Często bywa mylony z kanią i gąską zieloną. Zawiera alfa-amanitynę, silną toksynę, która uszkadza wątrobę. Pierwsze objawy zatrucia, takie jak silne bóle brzucha, wymioty i obfita biegunka, pojawiają się zwykle od 8 do 12 godzin po zjedzeniu grzyba. Później następuje kilkunastogodzinna pozorna poprawa, a po niej pojawia się żółtaczka świadcząca o uszkodzeniu wątroby. Zwykle występują także krwawienia z przewodu pokarmowego, zaburzenia świadomości, a chory może zapaść w śpiączkę. Jeśli zatrucie jest bardzo ciężkie lub nieleczone, zgon następuje po 4–16 dniach od zjedzenia muchomora sromotnikowego;

Piestrzenica kasztanowata i zasłonak rudy wywołują podobne objawy, choć faza dolegliwości żołądkowo-jelitowych może mieć niewielkie natężenie. Toksyny zawarte w tych grzybach dają o sobie znać najczęściej dopiero po kilkunastu godzinach, a nawet całym dniu, gdy dojdzie już do uszkodzenia wątroby.

Pierwsza pomoc po zatruciu grzybami

Przy podejrzeniu zatrucia grzybami, kluczową sprawą jest sprowokowanie wymiotów, aby usunąć z żołądka resztki grzybów, ale przede wszystkim, by uzyskać materiał do badania. Zidentyfikowanie toksyn, które spowodowały zatrucie zwiększa szansę na wdrożenie odpowiedniego leczenia. Ewentualnie można zabrać do badania resztki jedzonej potrawy.

W przypadku zatrucia grzybami liczy się czas, dlatego nawet przy najmniejszym podejrzeniu zatrucia, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Podczas wywiadu dla lekarza ważne będą następujące kwestie:

• czy podejrzana potrawa była przygotowana z jednego czy kilku rodzajów grzybów. To, że pierwsze objawy sugerują zatrucie gastryczne nie wyklucza możliwości poważniejszego zatrucie, które ujawni się dopiero za kilka/kilkanaście godzin
• gdzie i kiedy były zebrane/kupione
• kiedy pojawiły się pierwsze objawy
• ile osób spożywało podejrzaną potrawę i czy wszystkie mają podobne dolegliwości. Osoby, które jadły zatruta potrawę powinny być pod obserwacją nawet jeśli nie mają żadnych objawów zatrucia

Leczenie zatrucia grzybami obejmuje: oczyszczenie przewodu pokarmowego i żołądka z resztek trującego pokarmu (wymioty bądź płukanie żołądka); przerwanie krążenia toksyn po organizmie (w tym celu podaje się węgiel aktywowany); dożylne podawanie penicyliny; utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie (zatrucie grzybami zwiększa ryzyko odwodnienia).

Ciężkie zatrucia to zagrożenie przede wszystkim dla wątroby, dlatego należy monitorować jej pracę (może dojść do zapalenia wątroby i jej niewydolności), niekiedy warunkiem przeżycia jest przeszczep wątroby.

Zatrucie grzybami u dziecka

Do 10. roku życia układ trawienny dziecka nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, dlatego zatrucia grzybami u dzieci mają cięższy przebieg i częściej kończą się koniecznością przeszczepu wątroby lub śmiercią. Potrawa z grzybów, która u dorosłego wywoła jedynie nieżyt, u dziecka może spowodować poważne komplikacje, ponieważ wątroba dziecka jest w stanie poradzić sobie ze znacznie mniejszą ilością toksyn.

Nawet nietrujące gatunki grzybów bywają dla dzieci niewskazane, stąd dzieci do 10. roku życia w ogóle nie powinny jeść grzybów. Gdy dziecko jest starsze, grzyby należy wprowadzać stopniowo i z zachowaniem szczególnej ostrożności. Grzyby są ciężkostrawne i nawet te hodowlane, takie jak pieczarki czy boczniaki, muszą pochodzić ze sprawdzonego źródła. Oprócz typowych zatruć grzybami u dzieci często dochodzi bowiem do zatruć na tle bakteryjnym.

Obok dzieci, także kobiety w ciąży oraz seniorzy, zwłaszcza skarżący się na związane z wiekiem kłopoty trawienne, powinni unikać grzybów.

Objawy zatrucia grzybami u dzieci są szczególnie mylące, bo takie dolegliwości jak ból brzucha czy biegunka występują u nich często i zwykle nie zwiastują poważnych problemów.

Mity na temat trujących grzybów

Muchomor sromotnikowy i olszówka przestają być toksyczne po wielokrotnym wygotowaniu – to mit, w dodatku bardzo groźny. Grzyby te zawierają toksyny śmiertelne dla człowieka niezależnie od długości i rodzaju obróbki termicznej.

Trujące grzyby można rozpoznać po smaku, ponieważ są gorzkie – kolejny szkodliwy mit. Muchomor sromotnikowy jest słodkawy lub w ogóle nie ma smaku.

Trujący grzyb po przekrojeniu staje się siny – mit. Bardzo często to jadalne grzyby sinieją, kolor nie ma tu żadnego znaczenia.

Cebula w kontakcie z trującym grzybem ciemnieje – to również mit. Cebula ciemnieje czasem ze względu na kontakt ze związkami siarki zawartymi w grzybach, nie świadczy to jednak o ich zdatności lub niezdatności do jedzenia.