Badanie PCT: co to jest prokalcytonina i co oznacza, gdy jest podwyższona?

PCT – co to jest?

Prokalcytonina, inaczej PCT, to rodzaj białka. W warunkach fizjologicznych prokalcytonina jest produkowana jedynie przez komórki tarczycy, a jej poziom w organizmie jest bardzo niski, prawie zerowy. Dopiero rozwój zakażenia bakteryjnego sprawia, że prokalcytonina wydzielana jest przez tkankę narządów miąższowych, takich jak nerki, trzustka, wątroba czy jelita. Prokalcytonina jest więc jednym ze wskaźników stanu zapalnego (poziom PCT we krwi rośnie wraz z pojawieniem się stanu zapalnego). Badanie poziomu PCT wykonuje się w celu diagnostyki wysokiej gorączki bez uchwytnej przyczyny, w tym posocznicy. Wykonywane jest z próbki krwi pobranej z żyły łokciowej chorego.

Kiedy trzeba wykonać badanie PCT?

PCT jest markerem stanu zapalnego, który można oznaczyć z krwi znacznie wcześniej niż białko C-reaktywne (CRP), czyli inny marker zapalny. Wzrost stężenia prokalcytoniny następuje w przeciągu 2 godzin od zakażenia i osiąga swój szczyt około 12 godziny od momentu zakażenia. Oznacza to, że badanie PCT lepiej wykonać przy ciężkim stanie pacjenta – przy podejrzeniu m.in.:

• sepsy lub wstrząsu septycznego,
• ostrego zapalenia trzustki,
• martwicy trzustki,
• SIRS (zespołu ogólnoustrojowej reakcji zapalnej),
• zakażeń bakteryjnych układu oddechowego (np. zapalenie płuc),
• infekcji dróg moczowych,
• zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych,
• chorób na tle autoimmunologicznym.

Jest to także badanie wskazane przy rozległych oparzeniach, uogólnionych zakażeniach grzybiczych, niektórych chorobach nowotworowych, malarii.

O wykonaniu badania PCT decyduje lekarz zwłaszcza przy stawianiu diagnozy i różnicowaniu infekcji bakteryjnych z wirusowymi, co ma znaczenie u chorych ze zwiększonym ryzykiem rozwoju zakażenia, np. po zabiegach chirurgicznych, po transplantacji, podczas immunosupresji oraz w monitorowaniu przebiegu i rokowań w posocznicy, SIRS i zespole niewydolności wielonarządowej, a także w monitorowaniu postępów antybiotykoterapii. Ma to znaczenie zwłaszcza u noworodków, u których badanie PCT pozwala na wczesną diagnostykę różnicową zakażeń oraz monitorowanie skuteczności terapii.

Badanie PCT a PCT w morfologii

Oba badania można wykonać z krwi chorego, służą one jednak ustaleniu innych informacji o zdrowiu pacjenta. Badanie PCT oznaczające prokalcytoninę jako marker stanu zapalnego jest badaniem immunochemicznym – ocenia obecność substancji produkowanych przez układ odpornościowy. PCT w morfologii krwi (badaniu biochemicznym) oznacza się jako parametr hematokrytu płytkowego lub trombokrytu, określający stosunek objętości masy płytkowej krwi do jej całkowitej objętości. Do podwyższenia wskaźnika PCT w morfologii dochodzi na skutek:

• infekcji,
• oparzeń lub zabiegów operacyjnych,
• chorób autoimmunologicznych,
• zaburzeń układu odpornościowego,
• stanów zapalnych tkanek i narządów,
• chorób zapalnych jelit,
• łuszczycy.

Normy hematokrytu płytkowego wynoszą 0,16–0,34 proc. Obniżone PCT w morfologii najczęściej wskazuje na niedobory witamin z grupy B. W przypadku badania morfologii krwi pacjent powinien być na czczo przynajmniej 8 godzin. Badanie powinno zostać wykonane w godzinach porannych, można przed nim pić wodę.

Poziom prokalcytoniny – wskazania do badania PCT

Badanie PCT najlepiej przeprowadzić w ciągu 6 do 24 godzin od wystąpienia pierwszych objawów infekcji. Nie warto go wykonywać w przypadku objawów sugerujących infekcję wirusową, ponieważ nie będzie to przydatny do diagnozy wskaźnik. Decyzję o wykonaniu badania podejmuje lekarz, natomiast wśród wskazań wymienia się:

• wysoką gorączkę,
• złe samopoczucie,
• ból głowy,
• zmęczenie,
• utratę przytomności ze zmęczenia.

Objawy występujące u osób chorych będą różne w zależności od infekcji, przy czym dla zakażeń bakteryjnych typowy są szybszy początek choroby oraz większe nasilenie objawów, a także wysoka gorączka.

Jak się przygotować do badania PCT?

Do badania stężenia prokalcytoniny nie jest wymagane specjalne przygotowanie. Nie trzeba pozostawać na czczo, badanie można wykonać o dowolnej porze. Na badanie może wystawić skierowanie lekarz rodzinny lub POZ, wtedy jest ono refundowane przez NFZ. 

Wyniki badania stężęnia prokalcytoniny

Oznaczenie PCT często wykonuje się w szpitalach, gdzie wynik otrzymywany jest w ciągu kilku dni. W prywatnych laboratoriach należy upewnić się, jaki jest czas oczekiwania na wynik badania, ponieważ może on być różny. Interpretacja wyników należy do lekarza, który może zalecić badania dodatkowe, jak np. USG czy tomografię komputerową, a także zestawia wyniki z objawami występującymi u chorego.

Normy PCT

Normy prokalcytoniny wynoszą 0,1 – 0,5 mikrograma na litr (normy laboratoryjne zależą od stosowanej metody, wartości mogą być podawane również w różnych jednostkach).

Wyniki badania PCT w nanogramach na mililitr mogą oznaczać:

• < 0,1 wynik prawidłowy,
• 0,1 – 0,5 możliwa infekcja,
• > 0,5 prawdopodobna infekcja bakteryjna
• > 2,0 poważna infekcja – możliwa sepsa

Niskie PCT

U osób dorosłych poziom PCT powinien być niski, taki wynik nie jest powodem do obaw.

Podwyższone PCT

Każdy wzrost parametru jest uznawany za patologię i wymaga pogłębienia diagnostyki. Nieznaczny wzrost PCT może wskazywać na infekcje wirusowe czy choroby autoimmunologiczne, zakażenia bakteryjne miejscowe, stan po zabiegach chirurgicznych, urazach i po oparzeniach. 

Wysokie PCT

W przypadku wysokiego wyniku PCT w pierwszych godzinach infekcji lekarz podejrzewa bakteryjną przyczynę infekcji. Gwałtowne obniżanie stężenia PCT po wdrożeniu leczenia antybiotykiem jest potwierdzeniem trafnej diagnozy, przy czym badanie kontrolne można wykonać dopiero po 24 godzinach od zastosowania terapii.

Im wyższe PCT, tym poważniejszy jest stan zapalny. Wysokie PCT wskazuje na choroby takie jak:

• zakażenie bakteryjne,
• sepsa,
• malaria,
• pooperacyjne zakażenia narządowe,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• bakteryjne zapalenie płuc,
• infekcje dróg moczowych (urosepsa).

Wysokie PCT u noworodków

U noworodków obserwuje się wzrost PCT w pierwszych trzech dobach życia, dlatego zakresy referencyjne dla noworodków do 48 godziny życia są inne niż osób starszych. Wynoszą one:

• 0–6 godzin: 2 ng/ml,
• 6–12 godzin: 8 ng/ml,
• 12–18 godzin: 15 ng/ml,
• 18–30 godzin: 21 ng/ml,
• 30–36 godzin: 15 ng/ml,
• 36–42 godzin: 8 ng/ml,
• 42–48 godzin: 2 ng/ml.

Jak leczyć wysoki poziom PCT?

Każdy wzrost PCT, nawet niewielki, sugeruje stan zapalny w organizmie. W zależności od wyników oraz od stanu pacjenta lekarz decyduje o leczeniu. Badanie PCT można powtarzać celem monitorowania efektów leczenia, a jego spadek po 24 godzinach od wdrożenia leczenia jest sygnałem, że zastosowana terapia jest skuteczna.

>> Monocyty – kiedy się martwić ich poziomem, co oznaczają podwyższone?