Wścieklizna – objawy u ludzi, szczepienie. Czy wścieklizna u człowieka jest uleczalna?

Wścieklizna – co to za choroba?

Wścieklizna jest chorobą wywoływaną przez wirus wścieklizny, należący do rodziny Rhabdoviridae. Przenosi się on za pośrednictwem śliny, co sprawia, że większość zakażeń rozwija się w wyniku pogryzienia przez chore zwierzę. Po wniknięciu do organizmu wirus przemieszcza się do ośrodkowego układu nerwowego i wywołuje zapalenie mózgu oraz rdzenia kręgowego.

Czy wścieklizna jest uleczalna?

Nie istnieją leki skutecznie zwalczające wirusa wścieklizny. U osób, u których objawy zdążyły się rozwinąć, stosowane jest leczenie przeciwbólowe i wprowadzanie w śpiączkę farmakologiczną. Nie ma jednak możliwości wyleczenia i zakażenie prowadzi do zgonu. Śmiertelność wynosi 100%. Na świecie odnotowano tylko jeden przypadek przeżycia wścieklizny.

Wścieklizna u ludzi – objawy 

Kiedy pojawiają się pierwsze objawy wścieklizny?

Okres wylęgania choroby, czyli czas od momentu zakażenia do pojawienia się pierwszych objawów, wynosi u ludzi od 9 dni aż do 19 lat. W większości przypadków nie przekracza jednak 3 miesięcy. Przebieg choroby dzieli się na trzy etapy: 

1. fazę zwiastunową, 
2. fazę neurologiczną,
3. śpiączkę.

Objawy wścieklizny w I fazie

Pierwsze pojawiające się objawy są mało specyficzne. Faza zwiastunowa trwa zazwyczaj od 2 do 5 dni. Do towarzyszących jej objawów należą:

• złe samopoczucie
• ból głowy
• podwyższona temperatura ciała
• zaburzenia snu
• drętwienie, świąd lub bolesność w okolicy rany
• ból brzucha
• nudności i wymioty
• biegunka
• ból karku
• zmiany nastroju takie jak rozdrażnienie, lęk, smutek

Hydrofobia w II fazie wścieklizny

Po fazie zwiastunowej dochodzi do rozwoju zapalenia mózgu i następuje faza neurologiczna wścieklizny. Może ona przebiegać pod postacią pobudzeniową lub dużo rzadszą porażenną. Pojawiające się wówczas dolegliwości są bardziej charakterystyczne i poważne. Najbardziej typowym objawem, kojarzonym od razu ze wścieklizną jest hydrofobia, czyli inaczej wodowstręt. Chory odmawia przyjmowania płynów, niechętnie przełyka nawet ślinę. Jest to spowodowane przez bolesne skurcze przepony oraz mięśni oddechowych dodatkowych, które pojawiają się podczas połykania.
Inne objawy występujące w postaci pobudzeniowej wścieklizny to:

• zaburzenia rytmu serca
• zaburzenia oddychania
• pobudzenie psychoruchowe
• światłowstręt
• aerofobia, czyli lęk przed podmuchem wiatru
• omamy wzrokowe i słuchowe
• splątanie
• wysoka gorączka
• drgawki
• nadmierna potliwość
• rozszerzenie źrenic
• łzawienie
• nadmierne wydzielanie śliny
• niedowłady
• postępująca niewydolność wielonarządowa

W 20% wszystkich przypadków choroby przebieg wścieklizny przyjmuje postać porażenną bez epizodów pobudzenia. Dominującymi objawami są wtedy niedowłady, osłabienie mięśni, zniesienie odruchów ścięgnistych oraz postępujące porażenie wiotkie mięśni.

III faza wścieklizny

Ostatnią fazą w przebiegu wścieklizny jest śpiączka. Na tym etapie dochodzi do obniżenia ciśnienia krwi, zmniejszenia liczby oddechów, niewydolności oddechowej i ustania akcji serca. Zgon występuje zazwyczaj w ciągu 10 dni od pojawienia się objawów zapalenia mózgu.

>> Kleszczowe zapalenie mózgu – objawy, leczenie

Wścieklizna u ludzi – co robić po pogryzieniu?

Choć wścieklizna jest chorobą nieuleczalną, to pogryzienie przez chore zwierzę nie musi być traktowane jak wyrok. Istnieją skuteczne metody zapobiegania rozwojowi choroby.Ich wdrożenie wymaga jednak odpowiednio szybkiej reakcji i zgłoszenia się do lekarza. Zapobieganie zakażeniu wścieklizną po kontakcie z wirusem opiera się na odpowiednim odkażeniu rany, podaniu szczepionki oraz swoistej immunoglobuliny.

1. Oczyszczenie rany – tuż po pogryzieniu ranę należy przemyć wodą z mydłem oraz zdezynfekować. 
2. Szczepienie – osoby wcześniej nieszczepione wymagać mogą podania pięciu dawek szczepionki. Pierwsze szczepienie wykonuje się w dniu wizyty, określanym jako dzień 0, a następnie w 3, 7, 14 i 28 dobie.
3. Swoista immunoglobulina – w przypadkach dużego ryzyka zakażenia wścieklizną podaje się również immunoglobulinę. Zwykle jest ona stosowane jednocześnie z pierwszą dawką szczepienia, lecz można podać ją aż do 7 dnia. 

Decyzję o konieczności podania szczepienia i immunoglobuliny podejmuje lekarz. Bierze on pod uwagę rodzaj odniesionych obrażeń oraz prawdopodobieństwo występowania zakażenia u zwierzęcia.

Pogryzienie przez zwierzę dzikie, agresywne lub nieprzebadane jest wskazaniem do natychmiastowego wdrożenia profilaktyki poekspozycyjnej. Zwierzęta domowe poddać można piętnastodniowej obserwacji weterynaryjnej, podczas której potwierdzona lub wykluczona zostanie choroba. Zależnie od przypadku może być to wskazaniem do rozpoczęcia szczepienia lub jego przerwania.

>> Jak odkażać spirytusem salicylowym: czy nadaje się na rany?

Szczepienie przeciwko wściekliźnie

Szczepionka na wściekliznę podawana jest nie tylko po pogryzieniu przez zwierzę. Zaleca się ją również osobom podróżującym w rejony, w których liczba zachorowań wśród ludzi jest wysoka. Należą do nich Azja, Afryka, Ameryka Południowa oraz Środkowa. Oprócz większego ryzyka zakażenia tereny te charakteryzuje gorszy dostęp do środków wykorzystywanych w profilaktyce poekspozycyjnej, czyli po pogryzieniu przez chore zwierzęta. Przyjęcie szczepionki rozważyć powinny również osoby, które narażone są na kontakt z wirusem wścieklizny ze względów zawodowych, przykładowo: weterynarze, leśnicy, myśliwi, biolodzy oraz personel laboratoryjny.
W Polsce dostępne są dwie szczepionki na wściekliznę. Są to preparaty zawierające zabitego wirusa wścieklizny. Osobom, które nie były narażone na zakażenie, podaje się je w trzech dawkach. W niektórych przypadkach stosowane są również dawki przypominające.

Powikłania po szczepieniu na wściekliznę

Wiele osób obawia się szczepień ze względu na ich skutki uboczne. Jednak zrezygnowanie ze szczepionki przeciwko wściekliźnie i rozwój zakażenia wiąże się z pewnym zgonem. Do działań niepożądanych, które mogą się pojawić, należą natomiast: zaczerwienienie, obrzęk i ból w miejscu podania preparatu, ból głowy, podwyższona temperatura ciała, ból brzucha lub kołatania serca.

>> Szczepienia obowiązkowe – kiedy je wykonać i jakie są ich rodzaje?

Jeż, lis, wiewiórka – które zwierzęta przenoszą wściekliznę?

Na wściekliznę chorować mogą wszystkie gatunki ssaków. Najczęściej źródłem zakażenia jest lis rudy i inne zwierzęta dziko żyjące. Choroba występuje również u zwierząt gospodarskich, psów, kotów, szczurów lub nietoperzy. Do zakażenia dochodzi w wyniku pogryzienia przez chore zwierzę lub samego kontaktu jego śliny z uszkodzoną skórą lub błoną śluzową, przykładowo podczas polizania rany człowieka przez psa. Bardzo istotne jest, że brak niepokojącego zachowania zwierzęcia podczas ataku nie wyklucza, że jest ono chore na wściekliznę. Czas wylęgania choroby jest bowiem długi i wirus może być obecny w ślinie jeszcze przed pojawieniem się objawów. Możliwość zakażenia istnieje również podczas przebywania w jaskiniach zasiedlonych przez nietoperze. Wirus dostaje się wówczas do organizmu drogą wziewną, poprzez błonę śluzową jamy nosowej.

Wścieklizna – jak rozpoznać chore zwierzę?

• Dzikie zwierzęta – wścieklizna u dzikich zwierząt przejawia się przede wszystkim utratą lęku wobec ludzi. Niestety objaw ten jest często błędnie interpretowany. Niektórzy, spotykając lisa, który nie ucieka przed człowiekiem, chcą przyjrzeć mu się bliżej lub go pogłaskać. Jest to wyjątkowo niebezpieczna sytuacja, gdyż początkowo potulne zwierzę w każdej chwili może zaatakować. Dzikich zwierząt nie powinno się także próbować straszyć psami, tylko trzymać domowe zwierzęta z daleka od nich. One również mogą zostać pogryzione i później przenieść chorobę na właściciela.
• Psy – zakażone wirusem wścieklizny psy mogą okazywać niepokój, nadmierne pobudzenie, wzmożony popęd płciowy, agresję, pojawić się mogą ślinotok, opadanie żuchwy z wystawianiem języka, zez, niedowłady i porażenia kończyn. 
• Koty – choroba u kotów objawia się podobnie jak u psów. Dodatkowo chore zwierzęta często uciekają, ukrywają się i nieustannie miauczą. 

Spotykając podejrzanie zachowujące się zwierzęta, nie należy nawiązywać z nimi kontaktu. Najlepszym rozwiązaniem jest zgłoszenie sprawy do powiatowego lekarza weterynarii. Właściwe dla miejsca numery telefonów można znaleźć na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Weterynarii.

Wścieklizna u ludzi – zapobieganie zakażeniu

Do najważniejszych metod zapobiegania zakażeniu należą szczepienia, zarówno ochronne, jak i poekspozycyjne. Warto szczepić także zwierzęta domowe. W Polsce obowiązkowe są coroczne szczepienia przeciwko wściekliźnie psów, po ukończeniu przez nie trzeciego miesiąca życia. Szczepienie kotów obowiązkowe jest na terenach zagrożonych wystąpieniem wścieklizny. Zabezpieczenie zwierząt skutecznie zmniejsza ilość zakażeń przenoszonych przez nie na ludzi. Chcąc uniknąć zakażenia, powinno się również zachowywać rozsądek w kontakcie z obcymi zwierzętami i nie prowokować ich ataków.

Wścieklizna w Polsce i na świecie

W Polsce dzięki skutecznej profilaktyce od wielu lat nie odnotowano zachorowań na wściekliznę wśród ludzi. Ostatni przypadek stwierdzony został w 2002 roku. Na ograniczenie rozpowszechnienia choroby wpłynęło również wprowadzenie masowych szczepień dzikich zwierząt oraz psów. Niestety na świecie wścieklizna dalej jest poważnym problemem. Szacuje się, że rocznie z jej powodu umiera około 55 tysięcy osób. Aż 40% tych przypadków stanowią dzieci poniżej 15. roku życia. Większość zachorowań dotyczy Afryki i Azji, gdzie ograniczona jest dostępność do szczepień.
Dla poszerzania świadomości o chorobie i metodach jej zapobiegania co roku 28 września jest obchodzony Światowy Dzień Walki z Wścieklizną. Dzień ten jest rocznicą śmierci Louisa Pasteure’a, francuskiego chemika, który opracował pierwszą szczepionkę przeciw wściekliźnie. 

>> Złamanie podstawy czaszki – jakie objawy daje czaszka pęknięta w tym miejscu?