Borelioza – objawy wczesne i późne. Jak przebiega borelioza?

Co to jest borelioza?

Borelioza, inaczej choroba z Lyme, wywoływana jest przez spiralną bakterię zwaną Borrelia burgdorferi, bytującą w jelitach kleszczy, którą pasożyt przenosi na człowieka podczas ukłucia. Borelioza jest najczęściej diagnozowaną, choć nie jedyną chorobą, którą powodują kleszcze. Najczęściej kojarzona jest z wystąpieniem rumienia, ale należy pamiętać, że nie pojawia się on w każdym przypadku.

Borelioza – rozwój zakażenia

Kleszcze zakażają się bakteriami Borrelia, pobierając krew od swoich zakażonych żywicieli: gryzoni, dzikich zwierząt i ptaków. Podczas ukłucia przez zakażonego kleszcza dochodzi do przeniesienia krętek z rodzaju Borrelia przez ślinę pasożyta do krwioobiegu człowieka. Nie jest jednak prawdą, że kleszcz musi pozostawać w skórze kilka godzin, aby doszło do zakażenia – może to nastąpić wcześniej, choć im szybciej usuniemy w całości pasożyta z ciała, tym lepiej. Charakterystyczny objaw boreliozy pojawiający się po kilku dniach od ukąszenia, czyli rumień wędrujący, nie zawsze występuje mimo zakażenia. Pojawić się mogą za to objawy grypopodobne, których nie kojarzymy z ukłuciem kleszcza.

Zarówno przeciwciała klasy IgG, jak i IgM (ok. 10% przypadków) dla B. burgdorferi mogą utrzymywać się przez miesiące lub lata po całkowitej eliminacji żywych krętków antybiotykami z organizmu. Ich poziomy zmniejszają się bardzo powoli po leczeniu, a wyniki badań serologicznych, nie zmieniają się znacząco w okresie kilku miesięcy.

Borelioza – objawy

Objawy skórne boreliozy – rumień wędrujący

Najbardziej charakterystycznym objawem boreliozy jest rumień wędrujący – zmiana skórna, która pojawia się 7-10 dni od ukłucia i następnie (w okresie nawet do kilku tygodni) zwiększa swoje rozmiary. Na ogół nie pojawia się świąd, kształt rumienia może być nieregularny, spłaszczony lub podłużny. Rumień nie jest bolesny ani gorący,  poszerza się z czasem, a jego środek blednie. Średnica może wynosić od 5 do 20 cm.
Rumień należy różnicować ze zmianą alergiczną, czyli niewielką grudką, zwykle swędzącą, która pojawia się tylko w miejscu wkłucia kleszcza i nie zwiększa rozmiarów.

>> Urwany kleszcz – co zrobić, gdy kleszcz się urwie?

Pozostałe objawy boreliozy

Do objawów boreliozy zalicza się również objawy grypopodobne, jak:

• bóle głowy,
• gorączkę,
• bóle mięśniowo-stawowe,
• pogorszenie samopoczucia.

Wśród innych objawów wymienia się:

• porażenie nerwu twarzowego,
• aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• przewlekłe zapalenie stawów,
• nabyte bloki serca,
• korzeniowe zespoły bólowe.

Co robić, gdy wystąpią objawy boreliozy?

W przypadku ukłucia kleszcza i późniejszych objawów wskazujących na przeziębienie należy udać się do lekarza dla wykluczenia lub potwierdzenia choroby, nawet jeśli rumień wędrujący nie wystąpił. Jeśli wystąpił, mamy naoczny dowód zakażenia boreliozą, co wymaga konsultacji lekarskiej i specjalistycznego leczenia.  

Borelioza – objawy po latach

Do rozwoju choroby może dojść nawet po 10 latach od zakażenia. Późne objawy boreliozy mogą obejmować cały organizm i manifestować się np. bólami mięśni, zwiększoną męczliwością, wystąpieniem nadpotliwości, problemami z sercem, bólami w klatce piersiowej, dusznością. Charakterystyczne wśród późnych objawów boreliozy są jednak objawy neurologiczne, skórne i stawowe.

Objawy neurologiczne obejmują:

• przewlekłe zmęczenie,
• senność,
• częste bóle głowy i zawroty,
• zaburzenia pamięci,
• trudności w koncentracji,
• depresję,
• zaburzenia nastroju,
• problemy ze snem,
• zaburzenia wzroku,
• bóle nerwów i parestezje,
• opadanie powiek,
• zaburzenia słuchu,
• dzwonienie w uszach.

Z kolei skórne objawy boreliozy, które mogą wystąpić po latach, to m.in. przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn, które objawia się cienką i prześwitującą skórą głównie na kończynach dolnych.

Do objawów stawowych zaliczamy przewlekłe zapalenie stawów, często nawracające, z bólem i obrzękiem – zwłaszcza w kolanach, ale zapalenie może dotyczyć również innych stawów.

Objawy boreliozy po latach – co robić?

Lekarzowi należy zgłosić ukłucie kleszcza, do którego doszło nawet w odległej przeszłości, by zlecił wykonanie badań.

Badania na boreliozę

Badania na boreliozę mogą zlecić różni specjaliści – lekarz chorób zakaźnych, neurolog, okulista czy dermatolog. Ważny jest czas wykonania badania – nie można go zrobić od razu po ukłuciu kleszcza, ale dopiero po kilku tygodniach, gdy da się już wykryć przeciwciała IgM lub IgG przeciwko krętkom Borrelia.

• Testem pierwszego wyboru są badania krwi na obecność przeciwciał przeciw boreliozie w klasie IgG/IgM. Dla bezpieczeństwa badanie przeciwciał w klasie IgM (organizm produkuje je jako pierwsze), zaleca się dopiero po 4-6 tygodniach od ukłucia lub profilaktycznie po sezonie na kleszcze, który trwa od kwietnia do września. Ich obecność nie jest jednak jednoznaczna z potwierdzeniem choroby, więc badania należy powtórzyć po pewnym czasie. Standardem diagnostycznym powinno być wykonanie badań krwi metodą ELISA i potwierdzenie ich później testem Western blot.
• W uzasadnionych przypadkach można wykonać także badania PCT i PCT Real Time, które mają wyższą skuteczność ze względu na wyszukiwanie DNA bakterii, jednak do badania pobiera się wycinek skóry, płyn mózgowo-rdzeniowy lub stawowy.

>> Test na boreliozę – przyczyny fałszywie dodatnich i ujemnych wyników

Borelioza – na czym polega leczenie

Leczenie boreliozy, jak każdej choroby wywoływanej przez bakterie, obejmuje wyeliminowanie zakażenia krętkami Borelii poprzez antybiotykoterapię.

• We wczesnej fazie choroby wybierane są antybiotyki doustne, takie jak doksycyklina, amoksycylina, azytromycyna. Wybór preparatu zależy od wieku i stanu pacjenta. Również kobiety w ciąży poddawane są leczeniu – na ogół amoksycyliną.
• Natomiast w przypadku później boreliozy lub neuroboreliozy stosowane są antybiotyki dożylne, takie jak ceftriakson, cefotaksym.

Antybiotykoterapia trwa zazwyczaj od 14 do 28 dni w zależności od stadium choroby i objawów. W przypadku wystąpienia rumienia wędrującego antybiotyk podaje się zazwyczaj przez 7-21 dni. Zawsze jednak decyzja o długości leczenia należy do lekarza prowadzącego.
Leczy się również objawy, które wywołuje sama borelioza, np. przy zapaleniu stawów podaje się niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Czy boreliozę można wyleczyć? Zespół po boreliozie

Skuteczność leczenia choroby wykrytej we wczesnej fazie jest bardzo wysoka. W większości przypadków boreliozę można wyleczyć, choć u chorych mogą utrzymywać się objawy mimo leczenia. Mówimy wtedy o tzw. zespole poboreliozowym, wynikającym z martwych patogenów podtrzymujących stan zapalny lub uszkodzenia tkanki nerwowej.

Nieleczona borelioza – powikłania

Nieleczona borelioza prowadzi do późnych powikłań choroby, atakując różne układy w organizmie i powodując poważne, często nieodwracalne, uszkodzenia.

Neuroborelioza

Klasycznym przykładem nieleczonej boreliozy jest neuroborelioza, czyli postać choroby, w której bakterie Borrelia burgdorferi atakują układ nerwowy. Do zajęcia może dojść na poziomie układu ośrodkowego (mózg i rdzeń kręgowy) i obwodowego (nerwy). Wśród objawów wymienia się zmęczenie, bóle głowy, trudności ze snem, z pamięcią, ale i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zaburzenia osobowości, paraliż mięśni, upośledzenie umysłowe, neuropatie.

Profilaktyczna antybiotykoterapia na boreliozę

Nie stosuje się takiej metody leczenia. Profilaktycznie można wykonać testy w kierunku rozwoju choroby, a także należy obserwować miejsce po wkłuciu kleszcza przez 30 dni. W uzasadnionych przypadkach, czyli kiedy kleszcz był w skórze więcej niż 36 godzin, można rozważyć antybiotykoterapię profilaktyczną.

Szczepionka przeciwko boreliozie

Nie istnieje szczepionka przeciwko boreliozie, można się jednak zaszczepić przeciwko innej wywoływanej przez ukłucie kleszcza chorobie – kleszczowemu zapaleniu mózgu (KZM).

>> Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu − jak działa i kto może ją stosować?

Inne choroby odkleszczowe – objawy i leczenie

Kleszczowe zapalenie mózgu jest kolejną po boreliozie najczęściej powodowaną przez kleszcze chorobą. Wywołuje je wirus przenoszony przez kleszcze. Zakażenie prowadzi do rozwoju zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia mózgu lub obu schorzeń. Do objawów choroby zalicza się wysoką gorączkę, silne bóle mięśni (tzw. faza pierwsza choroby), po czym następują objawy neurologiczne, jak ból głowy, sztywność karku, zaburzenia równowagi i świadomości (faza druga). Leczenie KZM jest objawowe, ponieważ nie ma leków zwalczających tego wirusa. Standardowo stosuje się leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i w niektórych przypadkach leki zmniejszające obrzęk mózgu. Stan pacjenta powinien być monitorowany. Chcąc uniknąć choroby, można przyjąć szczepionkę na KZM, co powtarza się wedle schematu.

Do innych chorób wywoływanych przez kleszcze, występujących jednak stosunkowo rzadko, zaliczamy:

• anaplazmozę, wywoływaną przez bakterie Anaplasma. Do objawów choroby zalicza się gorączkę, bóle głowy i mięśni, dreszcze oraz sporadycznie wysypkę. Leczenie polega głównie na podawaniu antybiotyków, najczęściej doksycykliny, przez około 10 dni lub u dzieci i ciężarnych ryfampicyny. Leczenie objawowe obejmuje leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe;
• babeszjozę, wywoływaną przez pierwotniaki z rodzaju Babesia. Do objawów choroby u ludzi zaliczamy wystąpienie anemii hemolitycznej. W łagodnych przypadkach choroby stosuje się leki przeciwpierwotniakowe, m. in. atowakwon i azytromycynę podawane doustnie. Cięższe przypadki wymagają hospitalizacji i podawania chininy i klindamycyny, a niekiedy transfuzji krwi;
• bartonellozę – w tym przypadku objawy są bardzo zróżnicowane i obejmują gorączkę, dreszcze, bóle głowy, bóle mięśni, powiększenie węzłów chłonnych, a także zmiany skórne, czy objawy neurologiczne, takie jak bóle oczu, przeczulica, a także zaburzenia psychiczne. Leczenie opiera się na antybiotykoterapii, podaje się preparaty z grupy makrolidów, doksycyklinę, a także ciprofloksacynę. Leczenie trwa zazwyczaj kilka tygodni i może być skojarzone;
• tularemię, wywoływaną przez bakterię Francisella tularensis. Typowe objawy to gorączka, dreszcze, bóle głowy, mięśni i stawów, nudności. Mogą wystąpić również inne objawy, takie jak owrzodzenia skóry, powiększenie węzłów chłonnych, zapalenie płuc czy zapalenie spojówek. Tularemię leczy się antybiotykami, stosuje się doksycyklinę lub cyprofloksacynę. Czas trwania kuracji to zazwyczaj 10-21 dni.

>> Kleszcz – wszystko, co musisz o nim wiedzieć