Test na boreliozę – przyczyny fałszywie dodatnich i ujemnych wyników

Żeby zrozumieć, z czego wynikają „pułapki” diagnostyczne w przypadku rozpoznania boreliozy, trzeba wiedzieć na czym polegają podstawowe badania krwi w kierunku tej infekcji oraz to, w jaki sposób organizm reaguje na rozwijającą się infekcję.

Reakacje organizmu na zakeżenie krętkami Borrelia

1. Co dzieje się, kiedy w wyniku ukąszenia kleszcza do organizmu przedostają się patogenne bakterie boreliozy?

Po wniknięciu do organizmu żywiciela krętki Borrelia powodują aktywację szeregu reakcji układu immunologicznego (zarówno swoistych, jak i nieswoistych). Organizm, chcąc zwalczyć patogen, zaczyna produkować przeciwciała. Właśnie dzięki tym małym białkowym cząsteczkom, które są swoiste (czyli wytworzone specjalnie do zwalczania tej konkretnej bakterii), możemy diagnozować infekcję, wykonując badania krwi.

2. Kluczowa kwestia - kiedy zaczyna się odpowiedź immunologiczna w przebiegu boreliozy?

Wczesna faza zakażenia związana jest z produkcją przeciwciał przeciwko Borrelia w klasie IgM. Przeciwciała IgM to pierwsza linia obrony, powodują one aktywacje innych procesów mających na celu zniszczenie bakterii (m.in. aktywacja dopełniacza i procesu fagocytozy).

Organizm zaczyna produkować przeciwciała IgM przeciwko Borrelia (tzw. przeciwciała wczesne) po około 2 tygodniach od rozpoczęcia infekcji. Jednak u każdej osoby czas rozpoczęcia produkcji przeciwciał IgM może być trochę inny - dlatego dla bezpieczeństwa uznaje się, że dopiero po 6 tygodniach wszyscy chorzy powinni mieć w krwi przeciwciała klasy IgM. Swoiste przeciwciała IgM osiągają szczyt produkcji w 2 miesiącu od momentu zakażenia.

Następnie rozpoczyna się serokonwersja – stężenie przeciwciał IgM w krwi stopniowo spada, przy jednoczesnym wzroście stężenia przeciwciał IgG (tzw. przeciwciała późne).

Późna faza zakażenia, związana jest z produkcją przeciwciał przeciwko Borrelia w klasie IgG. Przeciwciała IgG charakteryzują się znacznie wyższą swoistością i powinowactwem do antygenów Borrelia, dzięki czemu są bardziej skuteczne w walce z patogenem.

Diagnostyka serologiczna - testy laboratoryjne i apteczne

Dwuetapowa diagnostyka serologiczna (badanie przeciwciał w krwi) z uwagi na największą czułość jest obecnie zalecana jako rutynowe postępowanie. Wyjątkami są szczególne sytuacje (występowanie nietypowych objawów skórnych, podejrzenie wczesnej fazy zapalenia stawów lub neuroboreliozy) - stosuje się metody molekularne, wykrywające bezpośrednio materiał genetyczny (DNA) krętków Borrelia.

Według obowiązujących wytycznych rozpoznanie infekcji powinno opierać się na dwuetapowej diagnostyce serologicznej. Pierwszy etap to test przesiewowy (najczęściej metoda ELISA), drugi test potwierdzenia (Western Blot).

Jako testy przesiewowe, zwiększające dostęp do badań wykorzystuje się również testy typu point of care - czyli, szybki test kasetkowy do badania przeciwciał IgM. Test na boreliozę to wyrób medyczny do samokontroli, który można wykonać samodzielnie w domu z krwi z nakłucia palca. Szybkie testy przesiewowe są również używane przez lekarzy. Wykonanie badań na przeciwciała IgM po 6 tygodniach od ukąszenia kleszcza lub zakończeniu sezonu największej aktywności kleszczy (przypadającym na kwiecień-wrzesień) - daje największe szanse na wykrycie wczesnej fazy infekcji.

Jak wykryć boreliozę? Przeprowadzenie testu po ok. 6 tygodniach od ugryzieniu kleszcza pozwala wykryć wczesną fazę zakażenia krętkami Borrelia. Po potwierdzeniu choroby należy rozpocząć leczenie antybiotykiem. ZAMÓW TEST Z KRWI NA BORELIOZĘ

Fałszywie dodatnie i ujemne wyniki badań na boreliozę - co oznaczają i kiedy mogą się pojawić?

WYNIK FAŁSZYWIE DODATNI (POZYTYWNY)

To wynik, który wskazuje na obecność w krwi przeciwciał anty-Borrelia, natomiast w rzeczywistości pacjent nie ma infekcji.

Co może powodować, że pacjent bez boreliozy otrzyma wynik „dodatni”?

1. Reakcje krzyżowe, czyli obecność innych infekcji

Antygeny, czyli białka, które są obecne na powierzchni krętków Borrelia są obecne również w innych patogenach - bakteriach i wirusach. Dlatego dodatni wynik przesiewowego badania na boreliozę może być wynikiem innego zakażenia np. krętkiem kiły (Treponema pallidum), wirusem EBV (wywołującym mononukleozę zakaźną), wirusami Herpes lub HIV.

2. Choroba autoimmunologiczna

Proces autoimmunologiczny, polega na nieprawidłowym działaniu układu odpornościowego, który zaczyna produkować przeciwciała niszczące własne komórki i tkanki. Jeżeli pacjent choruje na chorobę autoimmunologiczną, w której obserwuje się wysokie miana autoprzeciwciał - może to wpływać na uzyskanie fałszywie dodatnich wyników badań na boreliozę. Dodatkową przyczyną utrudniającą prawidłową diagnozę jest fakt, że choroby autoimmunologiczne mogą przebiegać z podobnymi do boreliozy objawami (symptomy neurologiczne, ból i stan zapalny stawów).

WYNIK FAŁSZYWIE UJEMNY (NEGATYWNY)

To wynik, który wskazuje na brak w krwi przeciwciał anty-Borrelia, natomiast w rzeczywistości pacjent ma infekcję.

1. Zbyt wcześnie wykonane badanie (okienko serologiczne)

Przeciwciała przeciwko Borrelia w klasie IgM pojawiają się zwykle ok. 6 tygodni po zakażeniu. Jeżeli pacjent wykona badanie lub test wcześniej (np. kilka dni po ukąszeniu kleszcza) to w krwi jeszcze nie będzie przeciwciał - bo organizm jeszcze ich nie wyprodukował. Okienko serologiczne jest to więc czas od momentu wniknięcia patogenu do organizmu, aż do czasu, kiedy pojawią się przeciwciała.

2. Defekt immunologiczny

Jeżeli pacjent ma defekt immunologiczny, czyli ma brak lub bardzo słabą odpowiedź układu odpornościowego (np. niedobory immunoglobulin) - wtedy metody serologiczne mogą nie wykryć infekcji.

3. Kompleksy immunologiczne - masywne zakażenie

W pewnych specyficznych sytuacjach może dojść do związania przeciwciał przeciwko Borrelia, przez krążące antygeny bakteryjne. Dzieje się tak w przypadku stanów ostrych i masywnego zakażenia.

4. Przeciwciała są produkowane lokalnie (nie ma ich w krwi)

Zdarza się, że przeciwciała świadczące o infekcji są produkowane jedynie lokalnie np. w płynie mózgowo-rdzeniowym (PMR) lub płynie stawowym. Ponieważ istnieje bardzo szczelna bariera pomiędzy PMR a krwią - przeciwciała mogą nie być wykryte w krwi. W przypadku podejrzenia lokalnego zakażenia badanie wykonuje się w płynie mózgowo-rdzeniowym lub płynie stawowym.

5. Antybiotykoterapia

Jeżeli pacjent przeszedł antybiotykoterapię w początkowym stadium infekcji (np. rozpoznany został rumień wędrujący), to może dojść do osłabienia produkcji przeciwciał.

Sytuacje, w których pacjent otrzymuje wynik fałszywie negatywny, są najczęściej wynikiem zbyt wczesnego wykonania badania.

Należy pamiętać, że nie ma 100% skutecznej metody diagnostycznej. Dlatego ważna jest systematyczna samokontrola i regularne badania krwi (najlepiej po „sezonie kleszczowym” oraz w przypadku ukąszenia kleszcza). Wykrycie w krwi wczesnych przeciwciał IgM (test ELISA, szybki test na boreliozę) zawsze wymaga konsultacji z lekarzem.

>> Badania na boreliozę: jakie testy się wykonuje, cena, refundacja przez NFZ