Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu − jak działa i kto może ją stosować?

Kleszczowe zapalenie mózgu jest wywoływane przez wirusa kleszczowego zapalenia mózgu. Obecnie znane są trzy podtypy tego wirusa: zachodni, syberyjski i dalekowschodni. Jednak każdy z tych podtypów może występować na jednym obszarze. Kontakt krwi ze śliną kleszcza w momencie ukłucia jest najczęstszą przyczyną zachorowania. Jednak człowiek może również zakazić się wirusem w wyniku spożywania niepasteryzowanego mleka i innych produktów mlecznych (np. jogurty) zakażonych kóz, owiec i krów. Na szczęście pasteryzacja całkowicie zabezpiecza przed zakażeniem.

>> Nie daj się kleszczom! Choroby odkleszczowe – objawy, przebieg i zapobieganie

Jak przebiega kleszczowe zapalenie mózgu?

Okres wylęgania choroby wynosi od 4 do 28 dni od momentu ukłucia kleszcza. Zwykle choroba przebiega w sposób dwufazowy. Początkowo w pierwszej fazie występują nagłe, grypopodobne objawy, jak gorączka, bóle głowy, nudności i wymioty. Objawy te zwykle utrzymują się 4 dni, a u 13-26 proc. pacjentów nie dochodzi do rozwoju drugiej fazy.

Po około 8 dniach od ustąpienie objawów pojawia się druga faza choroby, objawiającą się ponownie:

• wysoką gorączka,
• bólami głowy,
• nudnościami,
• wymiotami,
• bólami mięśni i stawów.

W zależności od rozwoju choroby następuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i korzeni nerwowych, co powoduje pojawienie się zaburzeń świadomości, porażenie nerwów czaszkowych, uszkodzenie nerwów rdzenia kręgowego i porażenie kończyn. Niestety u około 20-50 proc. pacjentów kleszczowe zapalenie mózgu będzie skutkowało wystąpieniem powikłań m.in., takich jak: niedowłady i wiotkość kończyn, zaburzenia chodu, mowy, napady padaczkowe, zaburzenia pamięci i koncentracji.

Jak leczyć kleszczowe zapalenie mózgu?

Niestety obecnie nie ma skutecznego leku zwalczającego bezpośrednio wirusa w momencie zakażenia. Leczenie opiera się na stosowaniu leków przeciwzapalnych (w tym leków sterydowych) i przeciwbólowych, obserwacji ciśnienia wewnątrzczaszkowego i w razie potrzeby podawania leków zmniejszających obrzęk mózgu i ciśnienie wewnątrzczaszkowe.

Jednak nie jesteśmy zupełnie bezbronni przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Na rynku farmaceutycznym dostępne są szczepionki, dzięki których organizm nabywa czynnej odporności przeciwko wirusom wywołującym chorobę. Zastosowanie odpowiedniego szczepienia pozwala profilaktycznie zabezpieczyć się przed kleszczowym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.

Czytaj również: Usuwanie kleszcza – wybierz najlepszy przyrząd do pozbycia się kleszczy

Jakie szczepionki są dostępne?

Na rynku farmaceutycznym obecne są dwa typy szczepionek przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu – Encepur i FSME IMMUN. Zawierają one inaktywowane (nieczynne) wirusy, ponadto dostępne są w wersjach dla dorosłych i dzieci, przy czym wersje dla dzieci posiadają o połowę mniejszą dawkę wirusa.

Szczepienia należy przeprowadzać zgodnie z zaleceniem producenta, który określił schemat szczepień. Szczepienie podstawowe (standardowe) obejmuje podanie 3 dawek szczepionki − gdzie druga dawka podawana jest po 1-3 miesiącach od dawki pierwszej, a trzecia dawka w zależności od szczepionki od 5-12 (FSME IMMUN) lub 9-12 (Encepur) miesięcy od drugiej dawki. Po zastosowaniu podstawowego cyklu szczepienia przez następne 3 lata utrzymana jest produkcja przeciwciał, a tym samym odporność przeciwko zakażeniu. Po tym okresie zaleca się podanie dawki przypominającej. Kolejne dawki przypominające należy podawać co 5 lat od ostatniej dawki szczepionki.

W sytuacji nagłej lekarz może zalecić zastosowanie przyspieszonego schematu szczepień, kiedy konieczne będzie szybkie nabycie odporności. W takim przypadku czas, zgodnie z zaleceniami producenta, pomiędzy przyjmowaniem kolejnych dawek leku zostanie skrócony. Zastosowanie wszystkich dawek szczepionki zgodnie z schematem szczepienia zapewnia uzyskanie odporności na wirusa kleszczowego zapalenia mózgu u 98-99 proc. pacjentów.

Jakie jest bezpieczeństwo szczepienia?

Tak jak w przypadku innych szczepionek u osób nadwrażliwych mogą rzadko wystąpić reakcje anafilaktyczne, w tym przypadku konieczne będzie skorzystanie z opieki lekarskiej.  Szczególna ostrożność powinna być zachowana u pacjentów uczulonych na białko jaja kurzego.

Ponadto po zastosowaniu szczepionki mogą wystąpić:

• bóle głowy, mięśni i stawów,
• ból w miejscu wstrzyknięcia,
• senność,
• zawroty głowy,
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
• gorączka oraz złe samopoczucie i zmęczenie.

Obserwowano również zaostrzenie zaburzeń autoimmunologicznych, zaburzenia układu nerwowego, zaburzenia widzenia, tachykardię, duszność i objawy grypopodobne.

Kleszcze są nosicielem również innych chorób

Warto pamiętać, że wysoka skuteczności szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu nie zapewnia ochrony przeciwko innych chorobom przenoszonym przez kleszcze, np. boreliozie, dlatego w razie pojawienia się niepokojących objawów (rumień, bóle stawów, porażenie nerwów) po ukąszeniu kleszcza należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Dowiedz się więcej: Diagnozowanie boreliozy. Jakie badania na boreliozę wykonać?