Kleszcz – wszystko, co musisz wiedzieć

Stara zasada głosi, że chcąc pokonać wroga, mądrze jest poznać jego zwyczaje. Wyjaśniamy więc, czym są kleszcze, na kogo polują, gdzie i kiedy można je najczęściej spotkać oraz co je przyciąga.

>> Zestawy do usuwania kleszczy, pompką ssąca na kleszcza

Gatunki kleszczy najbardziej powszechne w Polsce

Kleszcze to stawonogi należące do gromady pajęczaków i podgromady roztoczy. Opisanych zostało ok. 900 ich gatunków. Kleszcze można spotkać w każdym zakątku świata. Szczególnie służy im ciepły i wilgotny klimat, dlatego najwięcej żyje w tropikach oraz subtropikach. W Europie występuje ok. 70 gatunków tych pajęczaków, a w Polsce na stałe w granicach 20, przy czym najpopularniejsze są u nas.

• kleszcz pospolity nazywany też pastwiskowym – najlepiej czuje się w miejscach o dużej wilgotności, żyje głównie w lasach, ale można go też spotkać na działkach czy w parkach, występuje na terenie całej Polski;
• kleszcz łąkowy – także lubi wilgoć, najczęściej zamieszkuje pastwiska, łąki, podmokłe tereny leśne, bagna, torfowiska oraz obrzeża jezior, kiedyś występował głównie w północno-wschodniej części kraju, ale ostatnio jego zasięg się rozszerzył;
• obrzeżek gołębnik (lub gołębi) – jak wskazuje nazwa – gatunek ten żywi się przede wszystkim krwią gołębi, bytuje więc w miejscach ich gnieżdżenia się (na strychach, poddaszach), jego ofiarami bywają również inne ptaki, także domowe.

Kleszcze wolą dzikie zwierzęta

Wszystkie gatunki kleszczy są czasowo pasożytami zewnętrznymi kręgowców – potrzebują ich krwi, by przejść kolejne fazy rozwoju. Najczęściej są to polne i leśne gryzonie typu myszy czy wiewiórki, małe ssaki jak zające, zwierzęta z rodziny jeleniowatych, ptaki, niekiedy również bydło, psy czy koty. Człowiek pada ofiarą kleszcza tylko wtedy, gdy nie ma on w zasięgu innego „żywiciela”.  Trzeba jednak zaznaczyć, że z racji braku naturalnych wrogów i ocieplenia klimatu (w tym głównie łagodnych zim) populacja tych pajęczaków znacznie się ostatnia powiększyła, coraz częściej można je też spotkać na obszarach zurbanizowanych.

>> Preparaty przeciwko owadom - aerozole, opaski, plastry, żele

Gdzie kleszcze czyhają na swoje ofiary?

Żeby zrozumieć sposób polowania kleszcza, trzeba mieć świadomość, że nie są one owadami ani pająkami, nie mają więc skrzydeł, sieci też nie przędą. Na swoje ofiary czekają na krzewach i innych niewysokich roślinach, w źdźbłach traw. Nie marnują energii, żeby wdrapywać się na korony drzew, a tym bardziej z nich na człowieka czy zwierzę nie skaczą (co jest bodaj najczęściej powtarzaną błędną opinią na temat tych pasożytów). Dorosłe osobniki żerują zwykle na wysokości do 150 cm nad ziemią, a larwy i nimfy na wysokości do 100 cm nad ziemią. 

Człowiek pada ofiarą kleszcza tylko wtedy, gdy nie ma on w zasięgu innego żywiciela.

Kiedy kleszcze polują?

Zimą kleszcze zapadają w coś na kształt snu, z którego budzą się, gdy temperatura przekroczy 5°C, czyli z reguły w marcu/kwietniu i pozostają aktywne aż do października/listopada, a czasem nawet początków grudnia. Ich sprzymierzeńcami są wilgoć oraz ciepło, ale upałów nie lubią. Stad najchętniej polują w godzinach przedpołudniowych (od 8.00 do 12.00), potem robią sobie przerwę, a ok. 15.00-16.00 znów wychodzą na łowy i żerują aż do zmierzchu. Takie pory polowania są typowe dla kleszczy pospolitego oraz łąkowego – gatunków najbardziej groźnych i najczęściej atakujących ludzi i właśnie w tych przedziałach czasowych mamy największą szanse je „złapać”. Obrzeżek gołębnik jest natomiast aktywny nocą.

Co wabi kleszcze?

Dzięki tzw. narządowi Hallera kleszcze są w stanie wywąchać potencjalną ofiary z odległości nawet 20 metrów. Reaguje na wydychany przez nią dwutlenek węgla, zapach potu oraz temperaturę ciała. Gdy poczują dotyk przechodzą na żywiciela, ale nie wbijają się w jego skórę od razu – najpierw szukają miejsca, gdzie jest ona najcieńsza, lekko wilgotna i dobrze ukrwiona. W przypadku człowieka są to najczęściej:

• pachwiny;
• pachy;
• okolice pod kolanami, w zgięciu łokciowym, pod biustem;
• rejony za uszami i u nasady włosów.

Kiedy pasożyt już znajdzie takie miejsce, co może zająć mu nawet kilkanaście godzin, wkłuwa się dość głęboko w skórę. Człowiek zazwyczaj nic wtedy nie czuje, bo jednocześnie kleszcz wstrzykuje mu substancję, która uśmierza ból. Po powrocie z grzybobrania czy pikniku należy więc uważnie obejrzeć całe ciało (w tym zwłaszcza w/w lubiane przez kleszcze okolice), a także wziąć prysznic i opłukać skórę dosyć silnym strumieniem wody.

Podsumowując, wiedza o kleszczach oraz ich naturze co prawda nie ustrzeże nas od spotkania z nimi, ani od zarażenia się przenoszonymi przez te pasożyty chorobami (z boreliozą na czele), ale może uczynić takie spotkanie mniej prawdopodobnym i brzemiennym w skutkach.