Neuroborelioza to najczęściej występująca postać boreliozy – choroby odkleszczowej, która atakuje wiele układów i narządów ludzkiego organizmu. Jak rozpoznać pierwsze objawy choroby? Jakie badania wykonać?
Neuroborelioza - jak ją rozpoznać i leczyć? Wczesne i późne objawy
W serwisie Apteline.pl zgodnie z wizją Grupy NEUCA zależy nam na przekazywaniu treści najwyższej jakości – sprawdzonych informacji, eksperckiej wiedzy. Dlatego nasze teksty piszą i weryfikują specjaliści – farmaceuci i lekarze.
W Polsce sezon kleszczowy trwa zwykle od wiosny do jesieni. To czas, w którym powinniśmy zachować szczególną ostrożność podczas spacerów, głównie w lesie. Kleszcze wybierają takie miejsca na łonie natury, gdzie przemieszcza się dużo ludzi i zwierząt. Głównym zagrożeniem dla człowieka w przypadku ugryzienia przez kleszcza jest zachorowanie na boreliozę.
>> Komary, meszki, szerszenie, kleszcze – co na ukąszenia?
Czym jest neuroborelioza?
Neuroborelioza to najczęściej występująca postać boreliozy – choroby odkleszczowej, która atakuje wiele układów i narządów ludzkiego organizmu. Wywołują ją bakterie, krętki Borrelia burgdorferi, natomiast neuroboreliozę dodatkowo – Borellia garinii, Borellia afzelii. Jej celem jest zajęcie obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego, m.in.: nerwów czaszkowych, korzeniowych, mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych czy rdzenia kręgowego. Do zakażenia dochodzi w momencie, gdy kleszcz pożywia się krwią swojej ofiary (np. człowieka). Kontakt śliny kleszcza z krwią jego ofiary stanowi drogę dla bakterii.
>> Test na boreliozę – przyczyny fałszywie dodatnich i ujemnych wyników
Neuroborelioza stawowo- mózgowa
Krętki, które trafiły do organizmu, wędrują wraz z krwią naczyniami do poszczególnych części układu nerwowego. Jest to ich główna droga, choć możliwa jest także neurogenna i limfatyczna. Dlaczego bakterie wybrały sobie za cel właśnie układ nerwowy? Prawdopodobnie dlatego, że korzenie nerwów nie posiadają, tzw. onerwia, czyli pęczek włókien, które tworzą swego rodzaju barierę między krwią, a nerwem. Poza tym krętki za sprawą swojej spiralnej budowy łatwiej wnikają do tkanek, które w naturalnych warunkach stanowią mechaniczny opór.
Podejrzewa się, że za neuroborelioza ma kilka mechanizmów:
- cytotoksyczne (niszczące komórki) działanie bakterii,
- działanie mediatorów, czyli przekaźników, o działaniu neurotoksycznym (niszczącym układ nerwowy),
- wywołanie reakcji autoimmunologicznych,
W zakażeniu istotna jest też zdolność bakterii do aktywowania enzymów proteolitycznych i wnikania do tkanek zawierających kolagen, czyli stawów, powięzi. Stąd też często odczuwalny ból przy poruszaniu się chorego.
>> Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny. Komu grozi RZS?
Neuroborelioza – objawy
Objawy neuroboreliozy pojawiają się zwykle od 2. do 18. tygodnia od momentu ukąszenia przez kleszcza. Pierwsze objawy nie są zbyt charakterystyczne. Są to, m.in.: ból głowy czy nadmierna drażliwość.
U większości chorych w przeciągu miesiąca od ukąszenia przez kleszcza pojawia się charakterystyczny rumień wędrujący. Mogą mu towarzyszyć: świąd, pieczenie czy bóle mięśniowo-stawowe. Wczesna neuroborelioza dotyczy głównie nerwu czaszkowego twarzowego (VII) odpowiedzialnego za mięśnie twarzy, a także odczuwanie smaku. W wyniku porażenia tego nerwu nie ma możliwości zmarszczenia czoła, zamknięcia powiek czy szczerzenia zębów. Objawom może towarzyszyć silny ból, który nasila się w nocy. Do tego dochodzi też nadwrażliwość ciała na wszelkiego rodzaju bodźce.
O występowaniu neuroboreliozy może też świadczyć zdiagnozowanie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR). Charakteryzuje się ono:
- silnym bólem głowy,
- wymiotami,
- osłabieniem,
- gorączką,
- ogólnym rozdrażnieniem,
- sztywnością karku.
W przypadku postaci ostrej i ciężkiej może także dojść do wzrostu ciśnienia śródczaszkowego. Jest to stan zagrożenia życia. Podczas diagnostyki widoczny jest obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.
Neuroborelioza może wystąpić również pod postacią zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego, które objawia się poprzez:
- niedowład,
- oczopląs,
- mioklonie (krótkotrwałe skurcze mięśni),
- zaburzenia poznawcze,
- zaburzenia połykania,
- zaburzenia mowy.
Późne stadium neuroboreliozy ma powolny przebieg przypominający stwardnienie rozsiane.
Niekiedy choroba może przybrać postać zapalenia naczyń mózgowych, które może skutkować udarem niedokrwiennym.
Neuroborelioza – objawy oczne
Szczególnymi objawami neuroboreliozy są te dotyczące oczu. Zwłaszcza u dzieci może dochodzić do zaatakowania nerwów mięśni gałki ocznej. Skutkuje to zaburzeniami widzenia w postaci podwojenia obrazu, opadania powiek, złego ułożenia gałki ocznej, światłowstrętem czy widocznym zezem.
Problemy oczne dotyczą ok. 2-4% chorych. W wyniku działania krętków może także dojść do zapalenia śródmiąższowego rogówki bądź siatkówki.
Neuroborelioza – jak wykryć?
Ze względu na czas trwania neuroboreliozy wyróżnia się postać wczesną (95% przypadków) oraz późną (5% przypadków), które są wyznaczane granicą 6 miesięcy od zakażenia. Jest to kryterium czasowe. Z kolei kryterium anatomiczne dzieli neuroboreliozę na ośrodkową lub obwodową niezależnie od kryterium czasowego.
Objawy ze strony układu nerwowego pojawiają się około 1-3 miesięcy od ukąszenia. Nie są one zbyt charakterystyczne i mogą wskazywać na inne choroby neurologiczne, dlatego ważne jest przeprowadzenie odpowiednich badań laboratoryjnych. Pomocne jest oznaczanie w surowicy przeciwciał IgG i IgM przeciw B. burgdorferi. W celu dokładnego określenia występowania neuroboreliozy sprawdza się dodatkowo obecność pleocytozy (zwiększonej liczby komórek krwi obwodowej w płynie mózgowo-rdzeniowym).
>> Domowy test na boreliozę, produkty do usuwania kleszczy
Na ten moment, aby rozpoznać neuroboreliozę, przyjmuje się spełnienie 2 z 3 kryteriów:
- objawy neurologiczne neuroboreliozy,
- stwierdzenie pleocytozy w płynie mózgowo-rdzeniowym,
- stwierdzenie swoistych przeciwciał anty-Borellia wytwarzanych wewnątrzoponowo.
Neuroborelioza – zmiany w rezonansie
Wykorzystanie tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego w diagnostyce neuroboreliozy raczej się nie sprawdza. Wynika to z braku konkretnych, widocznych zmian w obrazie ośrodkowego układu nerwowego. Jeśli jednak podejrzewa się zapalenie naczyń mózgu czy zapalenie korzeni nerwowych, wówczas diagnostyka obrazowa może okazać się pomocna.
Neuroborelioza – powikłania
Późno wykryta neuroborelioza może nieść za sobą bardzo ciężkie powikłania zdrowotne. Należą do nich:
- udar mózgu,
- rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia – postać ostra,
- gwałtowne i intensywne krótkotrwałe skurcze mięśni,
- niezborność ruchowa,
- zaburzenia pamięci i koncentracji.
W ostateczności nieleczona neuroborelioza może doprowadzić do śmierci.
Neuroborelioza – rokowania
Jak wiele innych chorób wcześnie wykryta neuroborelioza jest całkowicie wyleczalna. Niestety, jeżeli choroba zostanie zaniedbana i chory zostanie zdiagnozowany w późnym stadium może dojść do wystąpienia nieodwracalnych uszkodzeń układu nerwowego.
>> Czy stosowanie ziół przy boreliozie ma sens?
Neuroborelioza – objawy po latach
Niekiedy neuroborelioza może przejść w fazę przewlekłą. Jest to, tzw. Post Lyme syndrome, czyli zespół poboreliozowy. Pojawia się on wówczas, gdy po zastosowanej antybiotykoterapii nie ustępują objawy, a nawet mogą się nasilić. Może być to związane z trwałym uszkodzeniem komórek nerwowych, a te, niestety, nie mają zdolności do regeneracji. Konsekwencją może być, np. wystąpienie choroby dwubiegunowej czy zaburzeń osobowości.
Czy neuroborelioza jest uleczalna?
Pomimo ciężkiego przebiegu neuroborelioza jest chorobą uleczalną. Trzeba mieć jednak na względzie, że terapia trwa bardzo długo i jest dość złożona. Chory może przez około miesiąc bądź dwa przyjmuje szereg antybiotyków, jak: doksycyklina, tetracyklina, penicylina czy antybiotyki z grupy cefalosporyn. Wcześnie wykryta neuroborelioza daje szansę na wyleczenie w ciągu 14 dniowej antybiotykoterapii.
Zaawansowana neuroborelioza wymaga leczenia szpitalnego. Często hospitalizacja trwa do 3 miesięcy i polega na podawaniu leków dożylnie.
Objawy związane z bólami można niwelować poprzez stosowanie środków przeciwbólowych, np. z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Są to, m.in.: ibuprofen, diklofenak czy ketoprofen. Trzeba jednak pamiętać, że jest to jedynie leczenie objawowe mające na celu poprawić komfort życia pacjenta, ale nie usuwa przyczyny choroby. Leki te nie działają przeciwbakteryjnie.
Neuroborelioza – dieta
Jak wspomniałam wcześniej neuroborelioza jest chorobą bakteryjną, która bezwzględnie wymaga leczenia antybiotykami. Pomocne jest przy tym stosowanie odpowiedniej diety i spożywanie niektórych ziół. Odpowiednia dieta powinna składać się z pokarmów, które stanowią uzupełnienie flory bakteryjnej będącej osłoną dla antybiotyków. Są to, np. jogurty czy kefiry. Jednocześnie warto zrezygnować ze spożywania węglowodanów, zwłaszcza cukrów prostych, które stanowią pożywkę dla „złych bakterii”.
Z kolei spośród ziół warto stosować:
- kurkumę,
- traganek błoniasty,
- koci pazur,
- rdest japoński,
- kolcorośl leczniczą,
- szczeć pospolity,
- lebiodkę pospolitą,
- czystek kreteński,
- brodziuszkę wiechowatą.
Działanie przeciwbakteryjne przeciw B. burgdofrei wykazują także orzech włoski i piołun słodki.
Profilaktyka neuroboreliozy
Jak powszechnie wiadomo, każdej chorobie lepiej zapobiegać niż ją leczyć. Przed neuroboreliozą również można się uchronić stosując poniższe metody:
- Stosować repelenty na kleszcze (środki ochronne).
- Oglądać całe ciało po spacerach.
- Zakładać odzież, najlepiej w jasnych kolorach, która chroni większą część ciała.
- Po zauważeniu kleszcza należy go naj najszybciej usunąć odpowiednią metodą.
- Po wizycie w lesie najlepiej wyprać noszone ubranie.
- Udać się do lekarza po zauważeniu jakiegokolwiek podejrzanego zaczerwienienia skóry.
- Montować siatki ochronne lub moskitiery w oknach i na wózkach dziecięcych.
- J. M. Zajkowska, Neuroborelioza – trudności diagnostyczne, „Neurologia po Dyplomie” 2013, t. 8, nr 1.
- S. A. Pancewicz, A. M. Garlicki, A. Moniuszko-Malinowska i in., Diagnostyka i leczenie chorób przenoszonych przez kleszcze. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, „Przegląd Epidemiologiczny” 2015, t. 69, s.421–428.
- aktualne wytyczne leczenia boreliozy z Lyme http://www.pteilchz.org.pl/wp-content/uploads/2018/11/borelioza_z_lyme_2018.pdf.
- Rauer S., Kastenbauer S., Hofmann H. et al. and Consensus group: Guidelines for diagnosis and treatment in neurology – Lyme neuroborreliosis. Ger Med Sci. 2020; 18;
- Serrano A, Ros G, Nieto G. Bioactive Compounds and Extracts from Traditional Herbs and Their Potential Anti-Inflammatory Health Effects. Medicines (Basel). 2018 Sep; 5(3): 76.
- Skiljic D. i wsp.: Ophthalmological findings in neuroborreliosis - a prospective study performed in western Sweden. Acta Ophthaomologica, 2019, 97, 1, 44-52.
- Gordillo-Perez G. i wsp.: Lyme Neuroborreliosis is a Severe and Frequent Neurological Disease in Mexico. Archives of Medical Research, 2019, 49, 6, 399-404.
- Valerio LG Jr , Gonzales GF, Toxicological aspects of the South American herbs cat’s claw (Uncaria tomentosa) and Maca (Lepidium meyenii): a critical synopsis. Toxicol Rev 2005;24(1):11-35.
