Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) – na czym polega? Jak ją rozpoznać? Objawy i leczenie

Choroba afektywna dwubiegunowa rozpoczyna się najczęściej w młodym wieku, przed 35. rokiem życia. Szacuje się, że na ChAD cierpi od 6 do 11 proc. społeczeństwa, przy czym w równym stopniu są to mężczyźni, jak i kobiety. Choroba afektywna dwubiegunowa wymaga leczenia, bowiem aż 15-50 proc. chorych podejmuje próbę samobójczą, przy czym 15 proc. odbiera sobie życie.

Choroba afektywna dwubiegunowa - rodzaje

W psychiatrii wyróżnia się kilka podtypów choroby. Są to:

• choroba afektywna dwubiegunowa I typu – epizody depresyjne rozdzielone się epizodami manii,
• choroba afektywna dwubiegunowa II typu – epizody depresyjne rozdzielone są epizodami hipomanii,
• choroba afektywna dwubiegunowej typu III – objawy nie pojawiają się samoistnie – epizody depresji, manii lub hipomanii wywoływane są zbyt silnym działaniem leków przeciwdepresyjnych,
• typ III i półmania lub hipomania – są następstwem nadużycia alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych.

 >> Czub, świr, wariat, powiesił się, bo był słaby

Wyróżnia się także chorobę afektywną sezonową, podczas której epizody depresji występują w miesiącach jesienno-zimowych, a epizody manii lub hipomanii w okresie wiosenno-letnim oraz tak zwane „miękkie” spektrum choroby bez epizodów manii lub hipomanii, ale obserwuje się cechy dwubiegunowości. W psychiatrii znana jest także mania jednobiegunowa, w przebiegu której występują wyłącznie nawracające stany maniakalne lub hipomaniakalne bez epizodów depresyjnych.

Jak często występują epizody choroby afektywnej dwubiegunowej?

Epizody choroby występują w różnych okresach czasu – może się zdarzyć, że pacjent będzie miał jeden epizod na kilka lat, jednak zazwyczaj jest to jeden epizod rocznie (u większości chorych). W przypadku bardzo szybkiej zmiany faz choroby może dojść do kilku epizodów rocznie, a zmiany nastroju z depresyjnego w maniakalny mogą nastąpić nawet tego samego dnia. Szacuje się, że w przebiegu choroby częściej występują epizody depresyjne i trwają one zdecydowanie dłużej od epizodów manii lub hipomanii.

Bardzo często choroba afektywna dwubiegunowa rozpoczyna się od epizodów depresyjnych, które mylnie bywają diagnozowane jako depresja.

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej

Objawy choroby są uzależnione od epizodu, który pacjent przeżywa. Wyróżnia się więc:

Objawy epizodu depresyjnego

Początkowo przypominają one depresję. U chorego pojawia się obniżenie nastroju, utrata zainteresowań, niechęć do rzeczy, które wcześniej sprawiały radość. Obserwuje się przewlekłe zmęczenie, trudności w podejmowaniu nawet najprostszych czynności czy decyzji, spowolnieniem tempa myślenia i wypowiedzi, zaburzeniami pamięci i koncentracji.

Objawy są szczególnie widoczne, jeśli przed epizodem depresji chory doświadczył epizodu manii lub hipomanii. Bardzo często pojawia się także utrata sensu życia, a wraz z nią myśli samobójcze. Podczas nasilonego epizodu depresji mogą pojawić się objawy psychotyczne, czyli urojenia, np. poczucie winy bez realnego powodu czy uczucie lęku przed nadchodzącą katastrofą.

Objawy epizodu manii

Epizod manii jest przeciwstawny do epizodu depresyjnego – chory odczuwa nadmierną euforię, ekscytację, nieadekwatne do sytuacji. Ciężko porozumieć się z pacjentem, mówi bardzo szybko, często zmienia wątki, bywa, że stara się forsować własne plany i narzucać swoją wolę innym. Epizodowi manii towarzyszy także zwiększony popęd seksualny, może więc dochodzić do zachowań ryzykownych. Obserwuje się także, że chorzy nie odczuwają wtedy zmęczenia, mają bardzo dużo siły i energii, towarzyszy im poczucie, że mogą zrobić wszystko. W epizodzie manii pacjent podejmuje działania, których nigdy nie podjąłby w okresie remisji choroby, są bowiem niezgodne z jego przekonaniami (np. brawurowa jazda samochodem, bójki, przypadkowe kontakty seksualne).

W przebiegu nasilonej manii, podobnie jak w przypadku nasilonych objawów depresyjnych, mogą pojawić się objawy psychotyczne, czyli urojenia. Mogą one dotyczyć różnych sfer życia – czasami choremu wydaje się, że jest kimś ważnym, ma poczucie misji, wszechmocy, albo mają ukryte zdolności – np. moc uzdrawiania innych. W innych przypadkach dochodzi do urojeń prześladowczych – chorzy czują się obserwowani, prześladowani.

Objawy epizodu hipomanii

Epizod hipomanii jest mniej nasilony niż epizod manii. Pacjent również ma podwyższony nastrój, odczuwa euforię, a także nadmiar energii, może także podejmować lekkomyślne czy nieodpowiedzialne działania, ale w przeciwieństwie do osoby z manią, jest wobec siebie częściowo krytyczny. Bardziej kontroluje zachowania.

Często w epizodzie hipomanii pacjent jest sfrustrowany i drażliwy na skutek niemożności realizacji zamierzeń, ma zaburzenia koncentracji, ale nie ma objawów psychotycznych.

Objawy epizodu mieszanego

W epizodzie mieszanym występują objawy zarówno depresji, jak i manii lub hipomanii. Pacjent odczuwa często zmienność nastroju, pojawiają się niepokój, lęki, drażliwość, gonitwa myśli. Większej aktywności towarzyszy smutek, epizody mieszane można określić jako „pobudzoną depresję”.

Okres remisji

Okres remisji to stan bez objawów choroby.

Przyczyny rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej

Przyczyny rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej przypisywane są genom – w rodzinach, u których u obojga rodziców zdiagnozowano chorobę, szansa za zachorowanie dziecka wynosi 75 proc. Pozostałe czynniki to:

• czynniki biologiczne (zaburzenie równowagi neuroprzekaźników w mózgu, występujące choroby somatyczne – np. niedoczynność tarczycy);
• czynniki psychologiczne, społeczne i środowiskowe, które mogą mieć wpływ na przebieg choroby.

Ryzyko wystąpienia pierwszego epizodu choroby zwiększają stresujące wydarzenia w życiu (zaliczamy do nich śmierć bliskiej osoby, przeprowadzkę, zmianę otoczenia, a nawet poród.

Na rozwój choroby i nasilenie jej objawów ma wpływ nieusystematyzowany rytm dobowy (brak stałych godzin pracy, snu, posiłków).

Do przyczyn rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej zalicza się także nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych oraz pozostawanie w ciągłym napięciu.

Diagnostyka choroby afektywnej dwubiegunowej

Chorobę afektywną dwubiegunową diagnozuje lekarz psychiatra na podstawie specjalnego testu oraz w przypadku wystąpienia przynajmniej 2 nawrotów choroby, przy czym muszą być to epizody depresyjne, mieszane manii lub hipomanii. W przypadku tylko epizodów depresyjnych diagnozuje się chorobę afektywną jednobiegunową.

ChAD najczęściej rozpoznawana jest u młodych dorosłych, ale u znacznej części chorych epizody choroby występują przed 20. rokiem życia. Dużo rzadziej choroba jest diagnozowana u dzieci, u których objawia się pod postacią szybkich i nagłych zmian nastroju, wzmożoną aktywnością, gonitwą myśli, gadatliwością, brakiem potrzeby snu oraz problemami z koncentracją. U dzieci często współwystępują zaburzenia opozycyjno-buntownicze, ADHD, zaburzenia lękowe, osobowość borderline.

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej

Celem leczenia ChAD jest uzyskanie remisji choroby i przywrócenie chorego do codziennego prawidłowego funkcjonowania. W czasie epizodów pacjent jest narażony na zachowania autodestrukcyjne, zarówno w czasie epizodów depresyjnych, jak i maniakalnych lub hipomaniakalnych czy mieszanych.

Leczenie ChAD opiera się na farmakoterapii, której nie można przerywać w okresie remisji choroby. Leczenie jest długotrwałe, często do końca życia. Farmakoterapia jest stosowana zarówno w celu leczenia epizodów choroby, jej nawrotów oraz w czasie remisji, jako leczenie profilaktyczne.

Bardzo duże znaczenie w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej ma psychoedukacja pacjenta i jego rodziny oraz psychoterapia. Psychoedukacja powinna dać choremu i jego bliskim pełny obraz sytuacji wraz z umiejętnością rozpoznania nadchodzących objawów epizodów depresyjnych lub maniakalnych. W przypadku zauważenia objawów zbliżającego się nawrotu choroby pacjent powinien wiedzieć co robić. Rodzina i bliscy chorego również powinni mieć świadomość, jak ocenić, czy doszło do epizodu.

W leczeniu farmakologicznym stosuje się:

• leki o właściwościach stabilizujących nastrój: sole litu, kwas walproinowy i jego pochodne, karbamazepinę, lamotryginę,
• atypowe leki przeciwpsychotyczne: aripiprazol, olanzapinę, kwetiapinę,
• leki przeciwdepresyjne w przypadku epizodów depresji.

Farmakoterapia powinna być prowadzona pod stałym nadzorem psychiatry. Chory musi pozostawać z lekarzem w kontakcie.

Chorzy na ChAD powinni unikać alkoholu oraz środków psychoaktywnych, mieć ustabilizowany stały rytm dnia, a także nie przyjmować leków na własną rękę – nie zwiększać i nie zmniejszać dawek bez porozumienia z lekarzem, nawet w okresie remisji choroby.

W leczeniu ChAD ważne jest także wsparcie rodziny. Bliscy chorego powinni udać się do psychologa lub psychiatry, aby porozmawiać o chorobie i dowiedzieć się więcej na temat tego, jak mogą wesprzeć pacjenta w zależności od przezywanego epizodu.

>> Depresja - fakty i mity