Afrykańskie kleszcze w Polsce – jak wyglądają? Co robić w razie ukąszenia?

Skąd się wzięły kleszcze wędrowne w Polsce

Afrykańskie kleszcze (czyli kleszcze wędrowne, Hyalomma marginatum) naturalnie występują w Afryce Północnej, Azji Zachodniej i na południu Europy. Są aktywne od czerwca do października, preferują bowiem temperatury powyżej 22 stopni Celsjusza, chociaż mogą budzić się już wiosną przy temperaturach powyżej 10 stopni. W upalne dni zakopują się w ziemi, aby się ochłodzić.

To, że można je spotkać w naszej części kontynentu, ma związek z migracjami ptaków i transportem zwierząt gospodarskich, rzadziej z ruchem turystycznym. Mają bowiem na ogół dwóch żywicieli: larwa i nimfa pasożytują na małym ssaku lub ptaku, a dorosły osobnik – na dużych zwierzętach kopytnych. Mogą jednak również żywić się krwią ludzi. Niestety wykazują dużą zdolność do adaptacji do środowiska, dlatego zaczynają kolonizować Europę Środkową i Północną. Ich obecność potwierdzono już w Niemczech czy na Węgrzech, a w tym roku także w Polsce – na Dolnym Śląsku.

Jak odróżnić kleszcza afrykańskiego od zwykłego

Afrykańskie kleszcze są większe od tych występujących w Polsce (np. kleszcza pospolitego i łąkowego) – mają niecały centymetr długości, ale najedzone – nawet 2-5 cm długości i ok. 3 cm szerokości. Mają także odnóża w prążki w kolorze kości słoniowej. Ich odwłok ma barwę od rudobrązowej do prawie czarnej. Kleszcze występujące naturalnie na terenie Europy czekają za żywiciela w wysokiej trawie lub krzakach. Natomiast afrykańskie szukają go, przemieszczając się na duże odległości – wabione ciepłem, zapachem lub drganiami powietrza mogą przejść za zwierzęciem kilkaset metrów.

Kleszcz wędrowny (afrykański)

Kleszcz pospolity (powszechny w Polsce)

Dlaczego afrykański kleszcz jest niebezpieczny dla człowieka?

Kleszcze wędrowne podobnie jak inne kleszcze wbijają się w skórę bezboleśnie dzięki substancjom znieczulającym w ślinie. Następnie wytwarzają klej, który pomaga im się przytwierdzić do żywiciela. Kleszcz afrykański nie może zarazić nas boreliozą ani kleszczowym zapaleniem mózgu, ale może spowodować wystąpienie chorób egzotycznych, takich jak:

• Gorączka krwotoczna krymsko-kongijska (CCHF). To najgroźniejsza choroba przenoszona przez kleszcze wędrowne, wywoływana przez arbowirus z rodziny buniawirusów. Okres inkubacji wirusa trwa od 1 do 9 dni, a pierwsze jej objawy (pierwsza faza) to wysoka gorączka, silne bóle mięśni, zawroty głowy, sztywność karku, ból pleców i głowy, światłowstręt, wymioty i biegunka. Przy ciężkim przebiegu choroby mogą pojawić się także takie symptomy, jak wysypka, siniaki i krwawienia z dziąseł. Choroba występuje w dwóch fazach, objawy drugiej fazy obejmują pojawienie się wybroczyn na ciele, zaburzeniami koncentracji, zmianami nastroju. Gorączka krwotoczna może prowadzić do rozwinięcia się niewydolności wielonarządowej. Śmiertelność choroby wynosi od 5 do 30 proc.
• Gorączka plamista (gorączka guzkowa, gorączka marsylska) wywoływana jest przez bakterie Rickettsia conorii. Okres inkubacji choroby wynosi około 5–7 dni, a objawami charakterystycznymi są gorączka, plamista wysypka skórna pojawiająca się po 2–6 dni od wystąpienia gorączki oraz czarna zmiana martwicza skóry w miejscu ugryzienia przez kleszcza. Do objawów dodatkowych zaliczane są powiększone węzły chłonne, bóle głowy oraz bóle mięśni i stawów. Objawy utrzymują się do 3 tygodni. Gorączka plamista na ogół przebiega łagodnie, ale może dawać poważne powikłania w postaci zaburzeń świadomości, zmian osłuchowych ze strony serca i płuc, powiększenia wątroby i śledziony, krwawienia z przewodu pokarmowego. Gorączka plamista wymaga leczenia dobranymi antybiotykami.
• Anaplazmoza wywoływana jest przez bakterie Gram-ujemne Anaplasma phagocytophilum. Objawy choroby są na ogół łagodne, a sama choroba – samoograniczająca się. Jednak może przebiegać również z objawami ciężkimi, zagrażającymi życiu – gorączką powyżej 39 stopni, dreszczami, bólami głowy, mięśni i stawów, brakiem apetytu, nudnościami, wymiotami i silnym bólem brzucha. Jeśli dojdzie do zajęcia układu oddechowego, u pacjenta rozwija się atypowe zapalenie płuc. Około jednej trzeciej chorych ma także wysypkę. W rzadkich przypadkach anaplazmoza powoduje sepsę. Ciężki przebieg choroby pojawia się u osób z zaburzeniami odporności.
• Babeszjoza jest bardzo rzadko spotykaną u ludzi chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaki z rodzaju Babesia. Bardzo często ma przebieg bezobjawowy. Okres inkubacji choroby wynosi od 1 do 4 tygodni. Objawy są mało charakterystyczne i przypominają grypę: gorączka, dreszcze, bóle głowy, bóle mięśniowe, ogólne złe samopoczucie i zmęczenie, a także nudności, wymioty, bóle brzucha. W ciężkim przebiegu choroby mogą pojawić się żółtaczka, zaburzenia oddychania, ciemny mocz, objawy neurologiczne (sztywność karku, śpiączka), niewydolność nerek i wątroby oraz objawy wstrząsu anafilaktycznego.
• Riketsjozy, czyli choroby wywołane przez riketsje – różne szczepy bakterii Rickettsia. Objawiają się gorączką, wysypką, bólami głowy. Przebieg uzależniony jest od rodzaju bakterii a także stanu chorego, riketsjozy mogą mieć powikłania neurologiczne. Leczy się je poprzez antybiotykoterapię. Riketsje mogą być przeniesione na człowieka nie tylko przez kleszcze wędrowne, lecz także przez wszy, pchły, a nawet roztocza.
• Paraliże twarzy.

>> Choroby odkleszczowe u ludzi – objawy, badania, szczepienie

Co robić, jeśli ukłuje cię afrykański kleszcz wędrowny?

• Najlepiej jak najszybciej wyjąć pajęczaka z ciała. Należy to zrobić podobnie jak w przypadku zwykłego kleszcza: chwytając kleszcza przy samej skórze i wyciągając zdecydowanym ruchem. Nie wolno go smarować wazeliną ani polewać alkoholem. Spowoduje to tylko wymioty u kleszcza, a wraz z nimi do naszego krwiobiegu przedostanie się więcej wirusów czy bakterii.
• Kleszcza po wyciągnięciu należy zabić. Najlepiej rozdusić go twardym przedmiotem. Spuszczanie go w toalecie lub wyrzucanie do śmietnika zawiniętego w chustkę nie zabije pajęczaka.
• Jeśli po ukłuciu kleszcza poczujesz się gorzej, będzie cię boleć głowa, mięśnie lub pojawi się gorączka, od razu zgłoś się do lekarza zajmującego się leczeniem chorób egzotycznych (lekarz medycyny podróży, medycyny tropikalnej). Nawet jeśli nie widzisz objawów choroby, po ukąszeniu kleszcza wędrownego warto wykonać kontrolne badania krwi.

>> Urwany kleszcz – co zrobić, gdy kleszcz się urwie?

Jak się chronić przed kleszczami afrykańskimi?

Profilaktyka obejmuje podobne zachowanie, jak w przypadku ukłucia kleszczy „polskich”. Należy ubierać się odpowiednio na wycieczki do lasu czy na łąkę. Zalecane są długie spodnie, zakryte buty i wciągnięcie nogawek spodni w skarpety. Na jasnym ubraniu szybko zauważysz niechciane owady. Zalecane są także repelenty, czyli środki odstraszające kleszcze, komary, meszki. Najskuteczniejsze są te na bazie DEET lub permetryny.

Po każdym spacerze w lesie lub parku dokładnie obejrzyj całe ciało, aby szybko usunąć lub zidentyfikować kleszcza. Pajęczaki te na ogół spacerują po żywicielu, zanim znajdą dogodne miejsce do wkłucia się. Po spacerze z psem dokładnie obejrzyj także czworonoga. Kleszcz przyniesiony na sierści może odpaść i spacerować po domu, szukając żywiciela.

>> Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu − jak działa i kto może ją stosować?

Lekarz medycyny podróży – gdzie przyjmuje?

Lekarz medycyny podróży w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia przyjmuje w niektórych szpitalach – na oddziałach zakaźnych lub chorób pasożytniczych (w razie zachorowania na chorobę odkleszczową możesz wymagać hospitalizacji) albo w prywatnych placówkach medycznych. Jeśli poczujesz się gorzej, zgłoś się do szpitalnego oddziału ratunkowego i poinformuj o kontakcie z kleszczem. Gdy ugryzie cię afrykański kleszcz, ale nie masz objawów choroby, możesz skontaktować się z lekarzem, aby porozmawiać o badaniach wykluczających lub potwierdzających zakażenie bakteriami lub wirusami. Na konsultację wybierz się też przed wyjazdem do krajów tropikalnych zagrożonych występowaniem różnych chorób lub pasożytów – m. in. malarii czy kleszczy afrykańskich właśnie.

>> Usuwanie kleszcza – wybierz najlepszy przyrząd do pozbycia się kleszczy