Ukąszenia owadów: kiedy jest opuchlizna, a kiedy rumień? Jak wyglądają ugryzienia owadów i co na nie stosować

Jak wyglądają ugryzienia owadów?

Większość ugryzień owadów ma łagodny przebieg i charakteryzuje się ledwo zauważalnymi śladami. Niekiedy jednak pojawiają się silne reakcje zapalne lub alergiczne. Rozpoznanie rodzaju ugryzienia – a konkretnie owada za nie odpowiedzialnego – pomaga nie tylko złagodzić dolegliwości, lecz także uniknąć powikłań poprzez wdrożenie odpowiedniego leczenia. W naszym kraju najczęściej dochodzi do ugryzień przez komary, meszki, pszczoły, osy, szerszenie i kleszcze.

Ukąszenia komarów

Ukąszenie przez komara to jeden z najczęstszych ataków owadów, jakie mogą nas spotkać. Najczęściej obserwuje się niewielki, swędzący bąbel, któremu towarzyszy rumień i lekki obrzęk. Takie objawy ustępują zwykle po 1-2 dniach. Jest to odpowiedź układu odpornościowego na białka zawarte w ślinie samicy komara. U osób szczególnie wrażliwych może wystąpić tzw. zespół Skeetera, czyli silna reakcja zapalna o cechach alergicznych, gdzie pojawia się duży obrzęk, pęcherze, a czasami gorączka i powiększenie węzłów chłonnych.

>> Uczulenie na komary – jak się objawia? Czy wymaga leczenia?

Ugryzienia meszek

Choć są mniejsze od komarów, ich ukąszenia bywają znacznie bardziej dokuczliwe. Ślina meszek zawiera substancje przeciwzakrzepowe, cytolityczne i enzymy proteolityczne, które uszkadzają tkanki i wywołują silne miejscowe stany zapalne. Objawy, które towarzyszą ugryzieniu meszek, to duży, twardy obrzęk, bolesność, zaczerwienienie i często zasinienie. U niektórych osób może dojść do reakcji ogólnoustrojowych – bólu głowy, złego samopoczucia, a nawet nudności. Opisywano także przypadki ropnych nadkażeń skóry przy drapaniu zmian.

Użądlenie pszczoły

Owady te żądlą wyłącznie w sytuacjach obronnych. To ostry uraz mechaniczno-chemiczny. Po użądleniu pszczoły charakterystyczne jest pozostawienie żądła w skórze (żądło ma haczyki, pszczoła, próbując wyszarpnąć żądło ze skóry człowieka, ginie). Zawiera ono specjalny aparat, który nadal pompuje jad przez kilka minut po użądleniu. Najważniejszym składnikiem jadu pszczelego jest melityna – peptyd uszkadzający błony komórkowe, wywołujący ból, pieczenie, rumień i obrzęk. Inne obecne składniki (np. fosfolipaza A2, hialuronidaza) nasilają miejscowy odczyn zapalny. U osób uczulonych na jad pszczoły nawet jedno użądlenie może prowadzić do uogólnionej reakcji anafilaktycznej.

Użądlenie osy i szerszenia

Użądlenie osy lub szerszenia, choć zbliżone do pszczelego, różni się pod względem zachowania owada – osy i szerszenie mogą żądlić wielokrotnie, ponieważ mają gładkie żądła, które nie zostają w skórze. Jad os i szerszeni zawiera między innymi kininy, acetylocholinę i mastoparan – substancje działające neurotoksycznie i prozapalnie. Typowe objawy ugryzienia osy lub szerszenia to ostry, palący ból, szybko narastający obrzęk i rumień. W cięższych przypadkach może dojść do objawów ogólnych: pokrzywki, duszności, zawrotów głowy, a nawet wstrząsu anafilaktycznego. Ryzyko takiej reakcji wzrasta wraz z liczbą użądleń lub wcześniejszą ekspozycją na jad.

Ugryzienie osy

Ślad po ugryzieniu szerszenia

>> Czy użądlenie szerszenia jest groźniejsze niż użądlenie osy?

Ugryzienie kleszcza

Kleszcze nie żądlą, lecz wczepiają się w skórę, aby ssać krew – często niezauważenie dzięki zawartym w ich ślinie związkom znieczulającym. Po usunięciu kleszcza może pozostać niewielki, twardy guzek o średnicy kilku milimetrów, zwykle bez większego odczynu. Kluczowe jest jednak ryzyko transmisji przez kleszcza patogenów, w tym bakterii Borrelia burgdorferi wywołującej boreliozę. Wczesnym objawem boreliozy jest rumień wędrujący. To rozszerzający się, czerwony pierścień z przejaśnieniem w środku, pojawiający się zwykle po 7–14 dniach od ukąszenia. Warto wiedzieć, że nie każdy rumień oznacza infekcję, ale ten typ zmian skórnych stanowi bezwzględne wskazanie pójścia do lekarza i antybiotykoterapii.

Kiedy i gdzie jesteśmy najbardziej narażeni na ugryzienia owadów?

Ukąszenia owadów nie są przypadkowe. Są one zależne od rytmów biologicznych i warunków środowiskowych, które sprzyjają aktywności danego gatunku. Zarówno pora roku, jak i miejsce czy nawet godzina dnia wpływają na prawdopodobieństwo kontaktu z owadami żywiącymi się krwią. Ich zachowanie regulują m.in. temperatura, wilgotność, dostęp do żywicieli i cykle świetlne. 

Większość owadów kłujących uaktywnia się w cieplejszych miesiącach– w Polsce od maja do września z kulminacją aktywności w czerwcu i lipcu. Wysoka temperatura i zwiększona wilgotność tworzą optymalne warunki do rozmnażania i żerowania. To właśnie w tym okresie dochodzi do największej liczby ukąszeń komarów, meszek, kleszczy, a także użądleń przez osy i pszczoły.

Miejsca, w których możemy spotkać owady, zależą od terenów żerowania poszczególnych gatunków.

• Tereny podmokłe (stawy, jeziora, bagna) to siedlisko komarów, które są szczególnie aktywne wieczorem i nocą.
• Łąki i zarośla szczególnie sprzyjają meszkom i kleszczom. Meszki lubią godziny poranne i późne popołudnie, kiedy nie ma znacznego nasłonecznienia. Kleszcze są najbardziej aktywne rano i wieczorem przy rosie. Lasy i ich obrzeża to dla nich również idealne miejsce.
• Z kolei ogrody i miejskie tereny zielone to okolicazwiększonego ryzyka spotkania os i szerszeni. Zwłaszcza w godzinach pełnego słońca.

Kiedy się zgłosić do lekarza z ugryzieniem owada?

Większość ukąszeń owadów to jedynie chwilowa niedogodność, ale są sytuacje, w których reakcja wymaga pilnej konsultacji lekarskiej. Ważna jest umiejętność rozpoznania objawów mogących świadczyć o reakcji alergicznej, zakażeniu lub powikłaniu miejscowym. Należą do nich:

• reakcja anafilaktyczna – charakteryzuje się nagłą pokrzywką, uczuciem gorąca lub swędzeniem całego ciała. Towarzyszyć temu mogą: obrzęk warg, języka, powiek lub gardła, świszczący oddech, duszność, chrypka. Zawroty głowy, spadek ciśnienia krwi, a także utrata przytomności świadczą o wystąpieniu wstrząsu anafilaktycznego, czyli najcięższej formy reakcji alergicznej, która może rozwinąć się w kilka minut i stanowić zagrożenie życia. Tu niezwłocznie należy wezwać pogotowie. Osoby z potwierdzoną alergią na jad owadów zawsze powinny mieć przy sobie ampułkostrzykawkę z adrenaliną;
• nasilający się odczyn zapalny lub nietypowe objawy miejscowe – warto skonsultować się z lekarzem, jeśli opuchlizna nie ustępuje po 3–4 dniach, a wręcz się powiększa. Pojawienie się pulsującego bólu, gorączki, dreszczy lub ropy w miejscu ukąszenia może wskazywać na zakażenie bakteryjne, wymagające antybiotykoterapii. Warto zachować szczególną czujność, gdy dolegliwości występują asymetrycznie, jednostronnie lub ograniczają ruch (np. palca, kończyny);
• zakażenie odkleszczowe – zauważenie po ugryzieniu kleszcza rumienia wędrującego, objawów grypopodobnych (gorączka, bóle mięśni, sztywność karku) albo innych zmian samopoczucia wymagają niezwłocznej konsultacji ze specjalistą, ponieważ mogą to być pierwsze objawy boreliozy lub kleszczowego zapalenia mózgu.

>> Wizyta u internisty lub lekarza rodzinnego w CM Świat Zdrowia 

Co na ugryzienia owadów?

Jeżeli ugryzienie owada nie wzbudza niepokojących objawów, można sobie z nim poradzić dzięki preparatom dostępnym bez recepty w aptekach. Ich działanie opiera się na mechanizmach przeciwzapalnych, łagodzących swędzenie skóry i ochronnych. Dobór właściwego środka zależy od rodzaju reakcji i jej nasilenia.

• Żele z dimetindenem stosuje się dla złagodzenia świądu, pieczenia i zaczerwienienia skóry po ugryzieniach owadów (dimetinden blokuje receptory histaminowe H1 pobudzające organizm do reakcji alergicznej). Żele takie zawierają również substancje chłodzące, co zwiększa komfort po ugryzieniu już kilka minut po aplikacji.
• Maści z hydrokortyzonem nadają się wówczas, gdy po ukąszeniu owada pojawi się rozległy obrzęk, silne zaczerwienienie, ból lub pieczenie. Hamują one proces zapalny, ograniczając migrację komórek układu odpornościowego do miejsca ukąszenia, zmniejszają reakcje immunologiczne, łagodząc objawy nadwrażliwości. Nie powinno się ich jednak stosować dłużej niż 5 dni.
• Doustne leki przeciwhistaminowe są zalecane w przypadku pojawienia się uogólnionych objawów jak pokrzywka na ciele, katar alergiczny, kichanie, łzawienie. Starsze generacje tych leków (np. klemastyna) działają silnie, ale mogą powodować senność, natomiast nowsze preparaty (np. desloratadyna, feksofenadyna czy bilastyna) są dobrze tolerowane i nie zaburzają koncentracji.

>> Leczenie objawów po ugryzieniu owada omówisz z dermatologiem

Domowe sposoby na ugryzienia owadów

Oprócz preparatów dostępnych w aptekach można skorzystać z domowych sposobów łagodzących objawy ugryzienia owadów. Należą do nich:

• stosowanie zimnego kompresu – zmniejsza obrzęk i uczucie swędzenia;
• smarowanie pogryzionych miejsc żelem z aloesu lub octem jabłkowym – łagodzą, działają regenerująco i hamują rozwój drobnoustrojów;
• nakładanie punktowo olejku z drzewa herbacianego lub olejku lawendowego – koją, regenerują i działają przeciwdrobnoustrojowo. 

Jak się chronić przed pogryzieniem przez owady?

W przypadku sezonu zwiększonej aktywności owadów nieoceniona okazuje się profilaktyka. Z pomocą przychodzą repelenty, czyli środki odstraszające owady:

• DEET (N,N-dietylo-m-toluamid): działa na komary, meszki i kleszcze, skuteczność do 6–8 godzin przy stężeniu 30%;
• ikarydyna: środek nowocześniejszy, bezzapachowy i mniej drażniący dla skóry – można stosować u dzieci.

>> Co wabi, a co odstrasza komary, meszki i kleszcze? Naturalne sposoby na owady