Wstrząs anafilaktyczny jest najpoważniejszą postacią reakcji uczuleniowej. Może wystąpić po zetknięciu się z minimalną ilością czynnika uczulającego. Rozwija się nagle i jest bardzo niebezpieczny. Powodem wstrząsu bywa ukąszenie owada, spożycie określonego alergenu pokarmowego, wstrzyknięcie leku czy przedostanie się cząsteczek lateksu do krwi podczas operacji.
Wstrząs anafilaktyczny – czy jest niebezpieczny? Przyczyny i objawy anafilaksji
Wstrząs anafilaktyczny, znany też jako anafilaksja, jest bardzo poważnym stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. Jest to rodzaj poważnej, gwałtownie przebiegającej reakcji alergicznej organizmu. Polega na nietypowej odpowiedzi ustroju człowieka na czynnik lub substancję uczulającą, zwaną alergenem. Z przyczyn nie do końca poznanych, komórki układu odpornościowego zaczynają traktować taką substancję jako obcą i niezwykle groźną dla ustroju, dlatego starają się ją zniszczyć.
W wyniku kontaktu z alergenem dochodzi do reakcji IgE-zależnej, a następnie do pobudzenia tzw. komórek tucznych, wydzielających substancje chemiczne (histaminę i tryptazę). To właśnie one prowokują kolejne zdarzenia prowadzące do rozwoju reakcji alergicznej.
Groźne objawy wstrząsu anafilaktycznego
Objawy mogą dotyczyć zarówno całego organizmu, jak i poszczególnych narządów: serca, płuc czy układu krążenia.
Objawy wstrząsu anafilaktycznego:
- gwałtowny spadek ciśnienia krwi
- przyspieszenie czynności serca
- znaczne osłabienie
- utrata przytomności
- szum w uszach
- ból głowy
- płytki, świszczący oddech
- obrzęk krtani
- napad dychawicy oskrzelowej
- kaszel
- chrypka
- uczucie lęku i niepokoju
Powyższym objawom mogą też towarzyszyć lub je wyprzedzać:
- zmiany skórne (pokrzywka, świąd, rumień całego ciała)
- katar
- podrażnienie spojówek
- objawy ze strony przewodu pokarmowego (wymioty, nudności, biegunki).
Jak przebiega wstrząs anafilaktyczny
Objawy wstrząsu anafilaktycznego mogą mieć bardzo różne nasilenie, w zależności od stopnia alergizacji ustroju. Wpływ na intensywność wstrząsu anafilaktycznego mają też rodzaje i dawki alergenu, a także drogi jego wprowadzenia.
Obserwuje się, że najbardziej burzliwe odczyny anafilaktyczne występują po dożylnym podaniu alergenu. Ale groźne dla życia objawy mogą też wystąpić po podskórnym czy doustnym wprowadzeniu substancji uczulającej.
Powyższe objawy występują zwykle bardzo szybko, nawet kilka sekund po kontakcie z czynnikiem alergizującym. Zwykle pojawiają się w ciągu 30 min. Czasem zdarza się, że ustępują samoistnie i powracają po kilku godzinach. Jest to tzw. późna reakcja.
Przyczyny wstrząsu anafilaktycznego
Najczęstsze przyczyny prowadzące do wstrząsu anafilaktycznego to:
- alergeny unoszące się w powietrzu (kontakt z sierścią zwierząt np. kota czy konia lub pyłkami roślinnymi)
- alergeny zawarte w pokarmach (do najczęściej spotykanych alergenów należą: owoce np. cytrusy, orzeszki ziemne, ryby i skorupiaki, białkowe substancje odżywcze np. mleko krowie, jaja kurze)
- jad pszczoły, osy, szerszenia
- lateks
- leki - niesteroidowe leki przeciwzapalne - aspiryna, ibuprofen, ketoprofen, naproksen,
pyrazolony, antybiotyki (penicylina), insulina, cytostatyki, czyli leki stosowane w leczeniu nowotworów) - środki zawierające jod
- szczepionki (reakcja anafilaktyczna jest rzadkim odczynem poszczepiennym, może wystąpić kilka lub kilkanaście minut po podaniu szczepionki).
Inne, rzadsze przyczyny wstrząsu anafilaktycznego:
- przetoczenie krwi lub preparatów krwiopochodnych
- stres
- nagła zmiana temperatury otoczenia (na zimną lub gorącą)
wysiłek fizyczny.
Do wstrząsu anafilaktycznego może też dojść podczas wykonywania testów skórnych z wyciągami alergenowymi, w czasie odczulania.
U niektórych chorych nie można ustalić, co było bezpośrednią przyczyną reakcji alergicznej. Taką sytuację nazywamy idiopatycznym wstrząsem anafilaktycznym.
Czy wstrząs anafilaktyczny jest niebezpieczny dla dzieci?
Wstrząs jest najpoważniejszą postacią reakcji uczuleniowej u dzieci. Jego wystąpienie poprzedzają charakterystyczne objawy:
- uczucie gorąca (występuje w związku z szybkim rozszerzaniem się naczyń)
- objawy typowo uczuleniowe ( swędzenie, pieczenie, duszności)
- obniżone ciśnienie krwi (rozszerzenie naczyń krwionośnych w ustroju powoduje, że pojemność układu krążenia staje się znacznie większa niż normalnie, przy niezmienionej objętości krwi krążącej. Doprowadza to do obniżenia ciśnienia krwi i zmniejszenia jej przepływu przez ważne dla życia narządy)
- zaburzenia świadomości
- utrata przytomności
- drgawki.
Niektóre dzieci są nadwrażliwe na lateks. Wytwarzany jest on z soku drzewa Hevea brasilensis służy do produkcji przedmiotów codziennego użytku oraz produktów medycznych, takich jak rękawiczki. Dzieci często przebywające w szpitalach narażone są na alergię lateksową, która może doprowadzić do wstrząsu anafilaktycznego. W grupie ryzyka znajdują się dzieci z wrodzonym rozszczepem kręgosłupa i rdzenia kręgowego oraz wadami układu moczowego i pokarmowego.
Pierwsza pomoc podczas wstrząsu anafilaktycznego
Jeśli podejrzewamy reakcję anafilaktyczną, konieczne jest podjęcie działania, ponieważ brak odpowiedniego postępowania może doprowadzić do stanu bezpośredniego zagrożenia życia.
Co należy zrobić?
- Zlikwidować narażenie na czynnik wywołujący reakcję (np. usunąć żądło, przerwać podawanie leku).
- Jeśli pojawiły się objawy ze strony układu oddechowego a ciśnienie zaczyna spadać, należy podać choremu adrenalinę. Osoby, u których w przeszłości występowały podobne reakcje powinny zawsze mieć przy sobie ampułkostrzykawkę zawierającą ten lek. Adrenalinę podajemy domięśniowo w udo. Chory może zrobić to sam.
- W przypadku osób, u których wstrząs anafilaktyczny pojawia się po raz pierwszy, konieczne jest wezwanie pogotowia (należy zadzwonić na nr 112).
- Trzeba ułożyć chorego w pozycji z nogami w górze lub – w razie wymiotów w – pozycji bezpiecznej.
- Można podać leki przeciwhistaminowe, ale w razie postępujących objawów nie zastąpią one adrenaliny. Poza tym zaczynają działać dopiero po kilku godzinach, stanowiąc leczenie uzupełniające. Tabletek nie podajemy osobom nieprzytomnym!
- W razie potrzeby należy rozpocząć reanimację.
Wstrząs anafilaktyczny – pierwsza pomoc u dziecka
Co należy zrobić?
- Jak najszybciej wstrzyknąć dużą dawkę adrenaliny, najlepiej dożylnie (jeśli nie jesteśmy w stanie wkłuć się dożylnie, możemy wstrzyknąć lek pod śluzówkę policzka). Adrenalina podtrzymuje zwalniającą się czynność serca oraz obkurcza rozszerzone naczynia.
- W razie potrzeby konieczne jest rozpoczęcie reanimacji.
Jeśli u dziecka wcześniej wystąpiły reakcje uczuleniowe, rodzice powinni zaopatrzyć się w adrenalinę i nauczyć się jej podawania.
Leczenie w przypadku wstrząsu anafilaktycznego
Leczenie trzeba podjąć natychmiast.
Najważniejsze jest podanie adrenaliny (zwykle dorosłym podaje się domięśniowo 0,3—0,5 mg w rozcieńczeniu 1:1000. W ciężkich przypadkach nawet 1 mg w dawce jednorazowej).
Źródła:
Roma Rokicka – Milewska, Abc chorób wieku dziecięcego
Włodzimierz Bruhl, Ryszard Brzozowski, Vademecum lekarza ogólnego
