Wirus HIV – objawy, diagnostyka i leczenie. Jak można się zakazić wirusem?

Co to jest HIV?

Wirus ludzkiego niedoboru odporności (z ang. human immunodeficiency virus, HIV) należy do retrowirusów. Wyróżniamy dwa jego typy: HIV-1 oraz HIV-2. Pierwszy rozpowszechnił się na całym świecie. Wirus HIV-2 występuje głównie w Afryce Zachodniej, choć pojedyncze jego przypadki zdiagnozowano także w Europie i Stanach Zjednoczonych. Jest on wariantem lepiej rokującym, szybkość namnażania się wirusa i postęp choroby przebiegają wolniej niż w przypadku HIV-1.

HIV a AIDS

Wiele osób myli ze sobą pojęcia HIV i AIDS. HIV jest wirusem, który może prowadzić do rozwinięcia zespołu nabytego niedoboru odporności (z ang. acquired immune deficiency syndrome), czyli AIDS. Jednak nie każda osoba zakażona HIV ma AIDS – choroba może się pojawić dopiero po wielu latach nosicielstwa. Każda osoba chorująca na AIDS jest natomiast zakażona wirusem HIV.

Jak można zakazić się wirusem HIV?

Do zakażenia dochodzi poprzez kontakt z krwią osoby chorej oraz stosunki seksualne. Dużym ryzykiem obarczone są stosunki seksualne bez zabezpieczenia w postaci prezerwatywy, stosunki homoseksualne pomiędzy mężczyznami, dożylne przyjmowanie narkotyków, a także narażenie na kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi krwią w przypadku osób wykonujących zawody medyczne. Wirusem HIV może zakazić się również płód lub nowonarodzone dziecko chorej matki (do transmisji wirusa może dojść podczas ciąży, porodu i karmienia piersią, co nazywane jest wertykalną drogą szerzenia zakażenia).

Jak nie można zakazić się HIV

Należy jednak pamiętać, że ślina, łzy, pot, kał i mocz osoby chorej nie są zakaźne. Wirus HIV nie wniknie do organizmu poprzez uścisk dłoni lub dotykanie tych samych przedmiotów.

Objawy zakażenia wirusem HIV

Po wniknięciu do organizmu wirus HIV atakuje makrofagi i limfocyty T, czyli komórki układu odpornościowego. Z biegiem czasu dochodzi do coraz większego upośledzania mechanizmów obronnych organizmu i spadku liczby limfocytów T CD4+. Ze względu na objawy kliniczne oraz liczbę limfocytów T wyróżniono kilka faz zakażenia, charakteryzujących się odmiennym przebiegiem.

1. Ostra choroba retrowirusowa: ból gardła, wysypka, biegunka

To pierwszy etap choroby, pojawiający się od jednego do ośmiu tygodni po zakażeniu. Dolegliwości tego okresu często zostają ignorowane lub mylone z grypą. Wystąpić mogą:

• gorączka,
• zapalenie gardła,
• ból głowy,
• wysypka na twarzy, rękach, stopach i tułowiu,
• ogólne powiększenie węzłów chłonnych,
• bóle mieśniowo-stawowe,
• biegunka,
• powiększenie wątroby i śledziony.

U części osób objawy są bardzo słabo nasilone lub występuje jedynie stan podgorączkowy utrzymujący się kilka dni.

2. Stadium bezobjawowe

Po ustąpieniu ostrej choroby retrowirusowej następuje stadium bezobjawowe. U osób niepodejmujących leczenia zakażenia może trwać od półtora roku do piętnastu lat.

3. Przetrwała uogólniona limfadenopatia – powiększone węzły chłonne

Charakteryzuje się trwającym ponad 3 miesiące powiększeniem węzłów chłonnych do rozmiarów większych niż 1 cm w dwóch okolicach ciała poza pachwinami. Najczęściej są to węzły chłonne pachowe i szyjne. Dodatkowo obecne mogą być przewlekłe zmęczenie, ból głowy i powiększenie śledziony. Częściej pojawiają się infekcje układu oddechowego, pokarmowego lub skóry.

4. Faza objawowa: półpasiec, grzybice, biegunka

Obniżenie liczby limfocytów T przyczynia się do coraz częstszych infekcji. Na tym etapie pojawiają się już zakażenia wywołane patogenami oportunistycznymi, czyli typowymi dla osób o znacznie osłabionej odporności. Należą do nich:

• półpasiec występujący ponownie lub zajmujący obszar skóry unerwiony przez więcej niż jeden nerw rdzeniowy,
• leukoplakia włochata, czyli wywołane wirusem EBV białe wykwity grudkowe, pojawiające się na bocznych powierzchniach języka i wewnętrznej powierzchni policzków,
• nawracająca lub oporna na leczenie kandydoza gardła bądź sromu i pochwy,
• dysplazja i przedinwazyjny rak szyjki macicy, spowodowane zakażeniem HPV,
• bakteryjna angiomatoza, objawiająca się brodawkowatymi, czerwonymi zmianami skórnymi,
• trwająca ponad miesiąc biegunka,
• zapalenie narządów miednicy mniejszej,
• listerioza,
• neuropatia obwodowa,
• trwająca ponad miesiąc gorączka.

5. Pełnoobjawowy AIDS

Ostatnim etapem zakażenia wirusem HIV jest rozwój AIDS, czyli zespołu nabytego niedoboru odporności. Wyróżniono szereg chorób wskaźnikowych AIDS, których wystąpienie wymaga diagnostyki w tym kierunku. To m.in. zapalenie płuc o etiologii bakteryjnej występujące co najmniej dwa razy w ciągu roku, kandydoza oskrzeli, tchawicy, płuc lub przełyku, mięsak Kaposiego, chłoniak Burkitta. W przypadku rozpoznania jednej z tych chorób i potwierdzenia obecności we krwi przeciwciał anty-HIV w surowicy krwi można stwierdzić rozpoznanie AIDS.

>> Czytaj więcej: AIDS – co to jest i jak się objawia?

Badania na zakażenie wirusem HIV

Podstawowym elementem diagnostyki zakażenia wirusem HIV są badania serologiczne. Należą do nich testy przesiewowe III oraz IV generacji i testy potwierdzenia. Niezwykle istotny jest jednak odpowiedni moment wykonania tych testów. Rozpoczęcie badań od razu po narażeniu na wirusa jest bezcelowe, gdyż we krwi nie zdążyły namnożyć się jeszcze specyficzne przeciwciała, które podlegają ocenie. Przyjmuje się, że najbardziej wiarygodne wyniki można uzyskać około 3 miesięcy po potencjalnym kontakcie z wirusem. Każdy pozytywny wynik musi zostać zweryfikowany testem potwierdzenia.

>> Test na obecność wirusa HIV – jaka jest cena, czy są darmowe badania, czy trzeba być na czczo?

Czy istnieje lek na HIV?

Obecnie nie jesteśmy w stanie w pełni wyleczyć zakażenia wirusem HIV. Stosowane leki nie powodują wyeliminowania wirusa z organizmu, ale zmniejszają jego namnażanie. W związku z tym terapia musi trwać do końca życia. Mimo to leczenie wdrożone w odpowiednim momencie umożliwia funkcjonowanie na poziomie podobnym do reszty społeczeństwa, leki zaś są w pełni refundowane.

Wirus HIV – leczenie

U wszystkich osób zakażonych wirusem HIV należy jak najszybciej rozpocząć leczenie. Nieleczona choroba prowadzi do rozwoju AIDS i śmierci, zazwyczaj w wyniku zakażeń lub chorób nowotworowych. Zakażeni HIV, którzy zaczęli terapię we wczesnych stadiach zakażenia, mają duże lepsze rokowania – czas przeżycia nie odbiega znacznie od populacji ogólnej. Korzyści z leczenia odnoszą wszyscy zakażeni, nawet jeśli jest ono wdrożone w późniejszych fazach.

>> Domowy test na obecność wirusa HIV Simplitude ByMe, 1 sztuka

W leczeniu zakażenia wirusem HIV wykorzystywane są leki należące do 6 grup:

• nukleotydowych i nukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy,
• nienukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy,
• inhibitorów proteazy,
• inhibitorów fuzji,
• inhibitorów integrazy
• inhibitorów koreceptora CCR-5.

Leki z tych grup są ze sobą łączone, co określa się mianem skojarzonej terapii antyretrowirusowej. Często łączy się dwa leki z grupy nukleotydowych i nukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy z jednym lekiem z grupy nienukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy.

Terapia jest kontynuowana do końca życia. Wymaga monitorowania liczby limfocytów T CD4+ we krwi oraz wiremii, czyli ilości materiału genetycznego wirusa we krwi, co około 3-6 miesięcy. W przypadku stwierdzenia nieskuteczności leczenia lekarz może zdecydować o zmianie leków. Efekty terapeutyczne zależą w dużej mierze od momentu podjęcia leczenia.

Profilaktyka zakażenia wirusem HIV

Według WHO w roku 2021 przybyło 1,5 miliona osób zakażonych wirusem HIV. W tym samym okresie łączna liczba wszystkich zakażonych wyniosła aż 38 milionów i 400 tysięcy. Świadomość, jak można ochronić się przed chorobą, jest niezwykle ważna. Podstawową zasadą jest unikanie ryzykownych sytuacji poprzez:

• korzystanie z prezerwatyw podczas stosunku;
• ograniczenie liczby partnerów seksualnych;
• wykonywanie badań na obecność wirusa HIV oraz innych chorób przenoszonych drogą płciową;
• unikanie dożylnego przyjmowania narkotyków;
• w przypadku uzależnienia od narkotyków skorzystanie z terapii substytucyjnej lub udanie się do ośrodka terapii uzależnień.

Zakażenie HIV – profilaktyka przed- i poekspozycyjna

Powyższe metody zapobiegania zakażeniom są powszechnie znane. Nie każdy jednak wie, że istnieje możliwość profilaktyki przedekspozycyjnej lub poekspozycyjnej. Profilaktyka przedekspozycyjna może być zastosowana u osób, które utrzymują kontakty seksualne z osobami o dodatnim lub nieznanym statusie zakażenia HIV, a także osób używających narkotyków lub zakażonych innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową. Opiera się ona na codziennym lub doraźnym przyjmowaniu leków stosowanych w leczeniu HIV.

Profilaktyka poekspozycyjna jest wykorzystywana po narażeniu na zakażenie w związku z wykonywanym zawodem, po pojedynczych ryzykownych zachowaniach seksualnych lub po ekspozycjach związanych z napaścią. Konieczna jest ocena ryzyka zakażenia oraz wykonanie badań serologicznych u osoby narażonej oraz u osoby będącej źródłem ekspozycji, jeśli istnieje taka możliwość. Następnie lekarz podejmuje decyzję o ewentualnym wdrożeniu leczenia preparatami mającymi zastosowanie w leczeniu HIV. Powinny one zostać przyjęte nie później niż 72 godziny po ekspozycji.

U kobiet w ciąży istnieje możliwość zastosowania profilaktyki transmisji wertykalnej, chroniącej płód przed zakażeniem.

Czy prezerwatywy chronią przed zakażeniem HIV?

Stosowanie prezerwatyw jest jedną z metod profilaktyki zakażenia wirusem HIV. Wiele osób zastanawia się jednak, jaka jest ich skuteczność. Uznaje się, że stosowanie prezerwatyw zmniejsza ryzyko transmisji wirusa o 80-95%. Niestety nie daje to pełnej gwarancji uniknięcia choroby. Istotne jest to szczególnie w przypadku osób utrzymujących kontakty seksualne z chorym partnerem lub z osobami nieznanymi. Zwiększone ryzyko zakażenia może być w takich przypadkach wskazaniem do rozpoczęcia profilaktyki przedekspozycyjnej, czyli przyjmowania leków stosowanych w leczeniu HIV.

Zakażenie wirusem HIV a ciąża

Badania na obecność wirusa HIV są zalecane wszystkim kobietom w ciąży. Powinny być wykonane dwa razy. Pierwsze sugeruje się przed 10. tygodniem ciąży, natomiast drugie pomiędzy 33. a 37. tygodniem. Część kobiet jednak rezygnuje z badań, twierdząc, że są pewne negatywnych wyników. Jest to duży błąd. Szacuje się, że znaczna część osób w Polsce może nie wiedzieć o swoim zakażeniu. Warto przebadać się dla dobra dziecka, nawet jeśli nigdy nie podejmowało się aktywności związanych ze zwiększonym ryzykiem zakażenia. Badanie jest refundowane, czyli każda kobieta, która otrzymała skierowanie, może wykonać je za darmo.

Uzyskanie pozytywnego wyniku nie stanowi o zakażeniu dziecka. Prawdopodobieństwo transmisji w trakcie ciąży i porodu wynosi około 25-30%. Wprowadzenie odpowiedniego leczenia, odstąpienie od karmienia piersią oraz w niektórych przypadkach rozwiązanie porodu drogą cięcia cesarskiego redukują ryzyko do mniej niż 1%.

>> Kalendarz badań w ciąży – jakie badania i kiedy trzeba wykonać?