Halitoza i jej przyczyny. Jak zlikwidować nieprzyjemny zapach z ust?

Halitoza – co to za schorzenie?

Halitoza to medyczna nazwa problemu nieprzyjemnego zapachu z ust. Wbrew pozorom nie jest to wyłącznie kwestia braku higieny – nieświeży oddech bywa objawem ukrytych problemów zdrowotnych, czasami bardzo poważnych. Brzydki zapach z ust może występować u osób dorosłych, dzieci, seniorów czy kobiet w ciąży. Szacuje się, że około 25-30% populacji doświadcza tego problemu w którymś momencie życia. Jednak nie zawsze nieprzyjemny zapach wydobywający się z ust mimo mycia zębów wymaga leczenia – w wielu przypadkach to stan przejściowy i naturalny, a niekiedy nawet wyimaginowany.

Rodzaje halitozy

Specjaliści wyróżniają trzy rodzaje halitozy.

1. Halitoza fizjologiczna – nieprzyjemny zapach w ustach pojawia się naturalnie, np. rano po przebudzeniu, po dłuższym milczeniu, paleniu papierosów lub głodówce. Mija zazwyczaj po umyciu zębów i nie wymaga leczenia.
2. Halitoza patologiczna – przewlekły, potwierdzany przez otoczenie i lekarza brzydki zapach z ust, często związany z chorobami (np. refluks, zakażenie grzybicze, stany zapalne zębów i dziąseł, problemy z zatokami, trzustką lub wątrobą).
3. Pseudohalitoza (halitoza rzekoma) – sytuacja, gdy pacjent ma przekonanie, że jego oddech jest nieprzyjemny, mimo że otoczenie tego nie potwierdza, a badania nie wykazują nieprawidłowości. Halitofobia to już rozwinięta forma pseudohalitozy z zaburzeniem lękowym, może wymagać wsparcia psychoterapeutycznego.

Brzydki zapach z ust – jaką może mieć postać?

Objawy halitozy mogą być subtelne lub bardzo wyraźne – w zależności od źródła problemu. Najczęściej pacjenci zauważają:

• nieprzyjemny zapach z ust rano – związany z nocnym spadkiem produkcji śliny, czasowym wzrostem stężenia lotnych związków siarki, resztkami pokarmowymi zalegającymi w kryptach języka i przestrzeniach międzyzębowych. To halitoza fizjologiczna, która zwykle znika po umyciu zębów i napiciu się wody;
• uczucie kwaśnego oddechu – brzydki zapach z ust przypominający zapach octu lub fermentującego jedzenia może towarzyszyć refluksowi żołądkowo-przełykowemu; 
• smak metalu, zgnilizny, gorzki smak w ustach – mogą się pojawiać szczególnie przy chorobach przyzębia, zakażeniu zatok z ropnym wysiękiem, infekcjach grzybiczych (grzyby Candida), niekiedy jako efekt uboczny stosowania metronidazolu lub leków hamujących wydzielanie śliny;
• zapach przypominający siarkowodór(zgniłe jaja), aceton lub ryby – to symptomy niektórych zaburzeń metabolicznych lub schorzeń wątroby i nerek;
• suchość w ustach (kserostomia) i biały, kożuchowaty nalot na języku – często towarzyszące infekcjom grzybiczym lub niewystarczającemu nawadnianiu organizmu, mogą występować też jako efekt uboczny leków cholinolitycznych i przeciwdepresyjnych;
• gęsta nitkowata ślina, odkrztuszanie gęstej wydzieliny – flegma w gardle może znamionować przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok, alergiczny nieżyt nosa, przerost migdałka gardłowego, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP);
• zaburzenia smaku i pieczenie języka – często towarzyszą pacjentom z podwyższonym lękiem przed nieprzyjemnym zapachem z ust (pseudohalitoza), ale bywa realnym objawem neuropatii językowo-gardłowej, niedoborów cynku lub witaminy B12;
• podrażnienie dziąseł i krwawienie przy szczotkowaniu – zapach krwi (metaliczny) może łączyć się z odorami związków siarki, brzydki zapach z ust wskazuje wówczas na aktywny proces zapalny.

>> Zgorzel zęba. Jaka jest przyczyna zgorzeli zęba i jak ją leczyć?

Przyczyny nieprzyjemnego zapachu z ust

Główną przyczyną pojawiania się nieświeżego oddechu jest stan jamy ustnej (80-90% przypadków halitozy), jednak lista możliwych powodów problemu jest bardzo długa. Nieprzyjemny oddech z ust może być powiązany np. z pracą żołądka, trzustki, zakażeniami grzybami Candida,  zatkanymi zatokami czy refluksem. 

 1. Jama ustna i gardło – większość przypadków halitozy

• Nagromadzenie bakterii beztlenowych w kryptach języka i przestrzeniach międzyzębowych.
• Próchnica, zapalenie dziąseł lub przyzębia – przyczyna powstawania lotnych związków siarki.
• Nalot i złogi na protezach, aparatach ortodontycznych lub mostach stomatologicznych.
• Kamienie migdałkowe – drobne, cuchnące złogi wapniowe w kryptach migdałków.
• Kserostomia (suchość w ustach) – może być wywołana przyjmowaniem leków cholinolitycznych, selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), radioterapią, zespołem Sjögrena. 
• Owrzodzenia i infekcje jamy ustnej (zakażenia wywołane grzybami Candida, opryszczka, afty).

>> Grzybica jamy ustnej – objawy, leczenie. Czy leki bez recepty pomogą?

2. Górne i dolne drogi oddechowe

• Zapalenie zatok przynosowych z gęstą, ropną wydzieliną.
• Przewlekły katar, polipy w nosie, ciało obce w nosie (częstsze u dzieci).
• Rozszerzenie oskrzeli, ropień płuca, przewlekłe infekcje lub grzybice oskrzeli i płuc.
• Nowotwory płuc lub jam nosowo-gardłowych (pojawia się martwiczy, gnilny odór). 

3. Przewód pokarmowy

• Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) – kwaśny, czasem gorzki „zapach z żołądka”.
• Uchyłek Zenkera – zaleganie resztek w uchyłku przełyku. 
• Infekcja Helicobacter pylori, wrzody żołądka, nowotwory żołądka.  
• Zaparcia, zaburzenia trawienia, nietolerancje pokarmowe (można zauważyć wówczas odór fermentacyjny, wzdęcia). 

>> Grzybica jelit – objawy. Jak rozpoznać i leczyć kandydozę jelit?

4. Przyczyny ogólnoustrojowe

• Niewydolność nerek – towarzyszy jej amoniakalny, mocznikowy zapach z ust. 
• Choroby wątroby – można wyczuć słodkawo-stęchłą woń (zapach zepsutych jaj, ryb, tzw. odór wątrobowy).
• Cukrzyca z kwasicą ketonową – pojawia się owocowo-acetonowy oddech. 
• Trimetyloaminuria (zespół rybiego zapachu), jedno z zaburzeń metabolizmu.
• Choroby trzustki i zespół złego wchłaniania – zaburzeniom trawienia towarzyszy oddech o zapachu zgnilizny.  
• Leki wysuszające śluzówkę, np. przeciwdepresyjne, moczopędne, przeciw­histaminowe.  
• Palenie papierosów, spożywanie alkoholu, głodówki, diety ketogeniczne – nasilają suchość w ustach lub produkcję ciał ketonowych o słodko-kwaśnym zapachu.

>> Słodki posmak w ustach – czy to powód do niepokoju?

Do jakiego lekarza iść z halitozą?

Nieprzyjemny zapach z ust, jeśli utrzymuje się mimo codziennej higieny, nie powinien być ignorowany. Rozpoznanie halitozy może być jednak trudniejsze, niż się wydaje. Wielu pacjentów z patologiczną halitozą nie zdaje sobie sprawy z własnego nieświeżego oddechu – przestają go odczuwać w procesie adaptacji sensorycznej (receptor węchowy adaptuje się do zapachu organizmu). Diagnoza często opiera się więc na spostrzeżeniach bliskich osób pacjenta lub badaniu u lekarza.

• Pierwszym krokiem w przypadku obecności nieświeżego oddechu często jest wizyta u stomatologa, który sprawdza stan zębów, dziąseł, języka i jamy ustnej, może usunąć kamień nazębny i zacząć leczyć próchnicę i paradontozę.
• W przypadku podejrzenia podłoża laryngologicznego (np. zajęte zatoki) lub gastroenterologicznego (np. refluks) skierowanie do specjalisty uzyskać można od lekarza POZ.  

>> Wizyty u lekarza rodzinnego lub internisty w Centrach Medycznych Świat Zdrowia

Diagnostyka halitozy

Postępowanie diagnostyczne u pacjentów z halitozą to najczęściej:

• Wywiad i badanie fizykalne – lekarz pyta, kiedy pojawia się nieświeży oddech (np. rano, po posiłkach, cały czas), jakie są towarzyszące objawy (suchość w ustach, refluks, dolegliwości z zatok), czy są choroby przewlekłe, jakie leki pacjent przyjmuje itd.
• Testy potwierdzające halitozę – lekarz (np. stomatolog, laryngolog) wykonuje: test halimetrem (urządzenie wykrywa stężenie lotnych związków siarki, odpowiedzialnych za nieprzyjemny zapach z ust), test organoleptyczny (specjalista ocenia zapach oddechu z odległości, najczęściej 10 cm, w skali 0–5. 
• Badania dodatkowe – np. posiew z języka, gastroskopia (jeśli podejrzewa się problemy żołądkowe), obrazowanie zatok czy ocena stanu przyzębia.

Jak leczyć halitozę

Wyniki testów pomagają ustalić, czy mamy do czynienia z halitozą fizjologiczną, patologiczną czy może pseudohalitozą. Na tej podstawie lekarz zaleca odpowiednie postępowanie zależne od przyczyny problemu. Pamiętajmy bowiem, że leczenie halitozy powinno być ukierunkowane na przyczynę, a nie tylko na maskowanie objawów. Halitoza to problem, który może wydawać się błahy, ale potrafi znacząco wpływać na komfort życia – obniża pewność siebie, komplikuje relacje towarzyskie, a czasem nawet prowadzi do wycofania się z życia zawodowego.

Tabletki na halitozę i inne metody

Terapię przyczynową warto połączyć z objawową. Są preparaty apteczne, które skutecznie maskują nieświeży zapach z ust i zapobiegają rozwojowi bakterii: 

• tabletki do ssania na halitozę (neutralizują nieprzyjemny zapach z ust i hamują rozwój bakterii, w tym celu zawierają cynk, chlorofil, wyciąg z tymianku lub mięty), 
• płyny do płukania ust (dla usunięcia brzydkiego zapachu z ust warto wybierać produkty z chlorheksydyną, chlorkiem cetylopirydyniowym, dwutlenkiem chloru lub cynkiem),
• probiotyki na nieprzyjemny zapach z ust – niektóre szczepy bakterii (np. Streptococcus salivarius K12) pomagają utrzymać równowagę mikroflory jamy ustnej, 
• antybakteryjna i odświeżająca pasta do zębów (np. z triklosanem, chlorheksydyną lub olejkami eterycznymi).

>> Leki na nieświeży oddech – odświeżacze, tabletki bez recepty 

Domowe sposoby na nieprzyjemny zapach z ust

Oprócz stosowania doraźnych środków likwidujących halitozę warto zastanowić się nad zmianą stylu życia – wprowadzeniu takich zasad jak:

• codzienne kilkukrotne szczotkowanie zębów i języka (szczególnie tylnej części języka), 
• używanie nici dentystycznych oraz irygatora,
• picie dużej ilości wody – zapobiega suchości jamy ustnej,
• żucie bezcukrowej gumy odświeżającej oddech (najlepiej miętowej),
• ograniczenie spożycia alkoholu, kawy, czosnku, cebuli, curry, serów pleśniowych,
• rzucenie palenia.